Крупкі

Кру́пкі^[2] (трансліт.: Krupki) — горад у Мінскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Крупскага раёна, стаіць на Бабры. За 121 км на паўночны ўсход ад Мінска, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Крупкі на лініі Мінск — Орша, аднак у самім горадзе размешчаны прыпыначны пункт Новае Жыццё; на аўтадарозе Мінск — Масква. Насельніцтва 8 680 чал. (2017)^[3].

Горад Крупкі Сцяг Герб Краіна Беларусь Вобласць Мінская Раён Крупскі Каардынаты 54°19′50″ пн. ш. 29°08′17″ у. д.HGЯO Першая згадка 1575 Горад з 1991 Плошча 276,51 км² Вышыня цэнтра 174 ± 1 м Насельніцтва ▼8 393 чал. (1 студзеня 2025)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1796 Паштовы індэкс 222010 Аўтамабільны код 5 СААТА 6230501000 Крупкі на карце Беларусі ±

Крупкі на Вікісховішчы

Назва

Назва Крупкі ад назвы рэчкі Крупка (прыток бярэзінскага Бабра), якая балцкага паходжання.

Ад літоўскага krupus, kraupus «шурпаты, бугрысты (пра паверхню)», адсюль заходнелітоўскае krupė, прускае *crupeyle, латышскае kraupis «жаба» (з бугрыстай скурай)^[4]. Далей да індаеўрапейскага *kreup- са значэннем няроўнай (ссохлай, патрэсканай, бугрыстай) паверхні^[5].

У аднакарэннай назве дзесенскай ракі Крупела корань Krup- з тыповым балцкім гідранімічным пашыральнікам -el-^[6], як у балцкіх гідронімах Зецела, Скідзела, Дрысела (: Дрыса).

Балцкія назоўныя паралелі — прускія тапонімы Craupeyne, Craupolythen, латышскі гідронім Kraupe.

Назва найверагодней характарызавала дно — няроўнае, «шурпатае», поўнае ямаў, віроў^[7]. Процілеглае значэнне ў рачной назвы Ліда, ад балцкага *laidas «склізкі, гладкі», то-бок «гладкая (дном)»^[8]. Менш імавернае значэнне «жаб’я (рака)».

Згодна з іншай версіяй, назва ракі Крупка магла значыць «кароткі, незамярзалы рачны прыток»^[9].

Гісторыя

З сярэдзіны XVI стагоддзя мястэчка ў Аршанскім павеце Віцебскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага, належалі Сангушкам. Згадваецца ў інвентары 1653 года як мястэчка Крупка ці Сангушкаў, цэнтр аднайменнага маёнтка^[10]. З 1793 года ў складзе Расійскай імперыі, у Копыскім павеце, з 1862 года частка Сенненскага. З 31 ліпеня 1842 года ўласнасць Свяцкіх. З 1921 года ў Віцебскай губерні, з 1923 года ў Аршанскім павеце. У 1924 годзе Крупкі сталі цэнтрам Крупскага раёна. У 1926 годзе ў мястэчку пражывала 2097 жыхароў. Дзейнічалі посуда-ганчарны, лесапільны, запалкавы, маслабойны заводы, швейная арцель «Перамога».

У 1933 годзе заснаваныя дрэваапрацоўчая арцель «Ударнік», льнозавод, кавальская арцель «Чырвоны молат», пякарня, МТС, агульнаадукацыйная школа, ветэрынарны тэхнікум. 20 лютага 1938 года Крупкі ўвайшлі ў склад Мінскай вобласці, а 27 верасня гэтага ж года Крупкам прысвоены статус гарадскога пасёлка. У 1939 годзе ў Крупках пражывала 3455 жыхароў.

З 1 ліпеня 1941 года па 30 чэрвеня 1944 года Крупкі былі акупаваны нацысцкімі захопнікамі. У гета ў горадзе Крупкі (ліпень — 18 верасня 1941) былі забітыя каля 2000 яўрэяў.

З 1991 года — горад.

Насельніцтва

• 1897 год — 1523 чал.^[11]
• 1977 год — 5,5 тыс. чал.^[11]
• 1995 год — 9,1 тыс. чал.^[11]
• 2006 год — 8000 чал.
• 2009 год — 7880 чал.
• 2015 год — 8602 чал.^[12]
• 2016 год — 8630 чал.^[13]
• 2017 год — 8680 чал.^[3]

Эканоміка

Прадпрыемствы дрэваапрацоўчай, харчовай, лёгкай прамысловасці. Гасцініца «Крупчанка».

Культура

• Крупскі раённы гісторыка-краязнаўчы музей
• Мастацкая галерэя імя Барыса Аракчэева^[14]

Славутасці

• Помнік Алене Фёдараўне Колесавай
• Крупскі сядзібны дом
• Свята-Мікалаеўская царква (1998)
• Касцёл Святога Юзафа (пачатак XXI стагоддзя)
• Брацкая магіла (1942)
• Брацкая магіла (1941—1944)

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Крупак