Людвік Шпіцнагель

Людвік Шпіцнагель (польск.: Ludwik Spitznagel; псеўд. U.G.W., U.U.W.; 9 студзеня 1807, Вільня, Расійская імперыя — 26 лютага 1827, Сноў, Навагрудскі павет, Расійская імперыя) — польскі паэт эпохі рамантызму, усходазнавец, перакладчык, мовазнавец, сябар Юльюша Славацкага.

Людвік Шпіцнагель
польск.: Ludwik Spitznagel
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	Людвік Фердынанд Шпіцнагель[1]
Псеўданімы	U.G.W., U.U.W.
Дата нараджэння	9 студзеня 1807(1807-01-09) ці 9 студзеня 1806(1806-01-09)[2]
Месца нараджэння	Вільня, Віленскі павет, Літоўска-Віленская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	26 лютага 1827(1827-02-26)[2]
Месца смерці	Сноў, Навагрудскі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя
Бацька	Фердынанд Шпіцнагель
Маці	Марыя з Ферстэраў
Альма-матар	Віленскі ўніверсітэт
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	усходазнавец, перакладчык, мовазнавец, паэт
Гады творчасці	1820—1827
Кірунак	рамантызм
Мова твораў	польская

Біяграфія

Сям’я і раннія гады

Нарадзіўся ў сям’і прафесара Віленскага ўніверсітэта Фердынанда Шпіцнагеля і Марыі Ферстэр^[3]. Пачатковую адукацыю атрымаў пад апекай свайго бацькі і абраных ім выхавальнікаў. Паводле успамінаў А. Адынца, яшчэ не дасягнуў дзесяцігадовага ўзросту, Людвік ужо займаўся перакладамі^[4].

Сістэматычнае навучанне пачалося толькі ў 1818 годзе, адданы ў чацвёрты клас гімназіі пры Віленскім універсітэце^[3].

Прафесійная адукацыя

У 1821 годзе ва ўзросце 15 гадоў стаў студэнтам Віленскага ўніверсітэта. У 1823 годзе ён заснаваў невялікі студэнцкі саюз, члены якога былі «найбольш адукаваныя, асабліва ў матэматыцы», званы «Шпіцнагелеўскі саюз»^[5]. Таксама падчас навучання Л. Шпіцнагель далучыўся да руху філарэтаў, у 1822—1823 гадах быў актыўным удзельнікам літаратурнага клуба «Касталія», заснаванага Янам Чачотам, куды яго прыахвоцілі Антон Адынец і Аляксандр Ходзька^[3].

Універсітэт Шпіцнагель не скончыў, прыпыніўшы навучанне ў 1824 годзе^[3]. Хутчэй за ўсё, прычынай гэтаму стала жаданне бацькі Людвіка прыпыніць яго ўдзел у філарэцкім руху, і рашэнне адправіць сына працягваць адукацыю ў Санкт-Пецярбургу^[3].

Пасля заканчэння ў 1826 годзе Інстытута ўсходазнаўства  (руск.) ў Санкт-Пецярбургу, дзе вучыўся ў французскага арыенталіста Ф. Б. Шармуа  (руск.), быў намінаваны на пасаду драгамана  (руск.) ў расійскім консульстве  (руск.) ў Александрыя^[6].

Апошнія месяцы і смерць

Перад ад’ездам на месца службы ў студзені 1827 года вярнуўся ў Вільню, каб развітацца з сям’ёй і сябрамі, сустрэўся тут у тым ліку з Ю. Славацкім, які прысвяціў Людвіку верш у элегічным настрою («Да Людвіка Шпіцнагеля», 1827)^[3]. А. Адынцу накіраваў ліст, паабяцаўшы прыехаць у Варшаву^[3].

У лютым таго ж года неспадзявана завітаў у маёнтак Рдултоўскіх у Снове, дзе раптоўна скончыў жыццё самагубствам^[7], стрэліўшы сабе ў сэрца^[8]. Месца яго пахавання невядома^[3].

Якія былі прычыны для самагубства, цяжка вырашыць. Антон Адынец бачыў іх у «разгарачаным уяўленні» і безразважнай адвазе. Людвік меў схільнасць да подзвігаў, рабіў незлічоныя праверкі фізічнай трываласці (напрыклад, падчас паводкі ў Санкт-Пецярбургу ў 1824 годзе  (руск.) ён «хацеў выпрабаваць сябе» і ледзь не паплаціўся за гэта жыццём), пры гэтым несумяшчальнасць рэальнасці і мары вызывала ў яго «агіду да жыцця»^[3].

Аляксандр Ходзька, а за ім і іншыя філаматы ў ліставанні з ссылкі называлі прычынай самагубства непадзеленае каханне да Анэлі Рдултоўскай, сястры Канстанціна Рдултоўскага, у якім Людвік нібы адкрыўся перад паездкай на Усход, але неўзаемна^[3]. Пацвярджаюць гэтую гіпотэзу два творы Шпіцнагеля, якія засталіся ў рукапісах: Garść snowskiej ziemi і List pożegnalny, але, хутчэй за ўсё, першы з іх з’явіўся яшчэ падчас наведвання Снову ў ліпені 1824 года, а другі не падобны на твор, што выйшаў з-пад пяра Людвіка Шпіцнагеля^[3]. Абодва творы прысвечаны рамантычнаму развітанню з каханай, а не трагічнаму развітанню з жыццём^[3].

Маці Юльюша Славацкага  (польск.) ў ліставанні з А. Адынцом схілялася да раўнаважнага ўплыву на Людвіка непадзеленага кахання і хваробы, пазней званай перыядычны псіхоз ў стадыі меланхоліі^[4]. Згадваліся неаднаразовыя спробы самазагубстваў, якія нібыта прадухіляліся сябрамі^[3].

Станіслаў Буркат  (польск.) у сваім эсэ «Таямніца Людвіка Шпіцнагеля»^[9] высунуў тэорыю, што самазабойства ў Снове было сфабрыкавана з мэтай прыхаваць сапраўднае заданне, якое атрымаў Шпіцнагель у расійскай дыпламатычнай службе. Разам з Аўгустам Жабам  (руск.), усходазнаўцам і калегам з Вільні, ён мог быць тайным агентам у падтрымцы грэчаскага паўстання супраць Асманскай імперыі^[10]. Але праўдападобнасць гэтай гіпотэзы вельмі малая^[3].

Навуковая дзейнасць

Фердынанд Шпіцнагель быў буйным спецыялістам у галіне ўсходніх моў, таму не выглядае незвычайным той факт, што Людвік зацікавіўся вывучэннем арабскай мовы і ўсходазнаўствам. На глебе цікавасці да Усходу Людвік зблізіўся з Канстанцінам Рдултоўскім, аўтарам першага ў Еўропе даследавання творчасці Шата Руставелі.

Акрамя выбітных мовазнаўчых здольнасцей меў вялікую цікавасць да батанікі і іншых прыродазнаўчых навук^[3].

Людвік Шпіцнагель быў прапагандыстам усходазнаўста. Шпіцнагель ведаў шаснаццаць моў: грэчаскую, лацінскую, рускую, французскую, італьянскую, нямецкую, англійскую, іспанскую, літоўскую, венгерскую, арабскую, фарсі, турэцкую, іўрыт, арамейскую і халдзейскую і пачаў сваю кар’еру дыпламата.

У час знаходжання ў Пецярбургу, верагодна, у 1825 годзе «без выгоды» навучаў ўсходнім мовам Адама Міцкевіча^[11].

Карыстаўся прызнаннем філаматаў, між іншым, Кіпрыян Дашкевіч прысылаў «нашаму ўсходазнаўцу» ўсходнія дробязі для вопісу^[3].

Літаратурная дзейнасць

З 1820 года вядомы яго вершы, якія ён у асноўным публікаваў у «Тыгодніку віленскім  (польск.)»^[3][12]. Верагодна, што ў той самы час паўстала паэма ў 12 песнях, прысвечаная вызваленню Вены, спрыяльна адзначаная Лявонам Бароўскім^[3]. Ад гэтай паэмы захаваўся толькі ўрывак з песні першай^[13].

Падчас навучання ва ўніверсітэце Л. Шпіцнагель апублікаваў наступныя творы: Wiersz o poezji dydaktycznej^[14], Mieczysław III. Legenda^[15] і Zemsta. Powieść^[16], два апошніх творы былі натхнёныя «Poezjami» Адама Міцкевіча. Яшчэ адзін з апублікаваных твораў прысвячаўся Канстанціну Рдултоўскаму, гэта быў «Do Konstantego Rdułtowskiego, zamierzając z nim podróż na Wschód»^[17]. Апошні твор паўстаў, верагодна, падчас наведвання Людвікам маёнтку Рдултоўскіх у Снове у ліпені 1824, калі ён закахаўся ў сястру Канстанціна Анэлю^[3].

Падчас вучобы сярод іншага перакладаў з арабскай на польскую мову частку касыды  (руск.) «Ламіят аль-араб» Аш-Шанфары  (польск.) і з персідскай на французскую мову фрагмент паэмы «Іскандэр-намэ» Нізамі Гянджэві^[18][19].

Уплыў на культуру

Сяброўства з Юльюшам Славацкім

Ludwiku! jak dwie gwiazdy podobne na niebie, Wiecznie nie znana siła oddala od siebie, Tak i my na tej świata rozległej przestrzeni, Choć myślą, sercem blizcy — losem rozłączeni.

Ю. Славацкі. Урывак з верша «Да Людвіка Шпіцнагеля».

Людвік быў блізкім сябрам Юльюша Славацкага. У сваім «Дзённіку» Славацкі так адзначыў смерць Шпіцнагеля:

Пасля таго я магу напісаць пра жыццё гэтага маладога чалавека. Гэта была выдатная кветка, якая не дала плоду… Арыгінальны тэкст (польск.)   Kiedyś może napiszę życie tego młodego człowieka. Był to kwiat piękny, który nie dał owocu…[3]

Людвік быў героем ці адрасатам некалькі твораў Славацкага: паэм «Бянёўскі» і «Час раздум'яў  (польск.)», верша «Да Людвіка Шпіцнагеля» і драмы «Кардыян  (польск.)».

П’еса «Крык рабіны»

Асноўны артыкул: Крык рабіны

Гісторыя кахання Людвіка да Анэлі Рдултоўскай стала асновай для п’есы «Крык рабіны» Вацлава Кубацкага  (польск.). Яна была пастаўлена ў 1949 годзе ў Польшчы, а тэкст выйшаў у тым жа годзе некалькімі выданнямі^[20]. Дзеянне п’есы адбывалася ў маёнтку Рдултоўскіх на Наваградчыне, г. зн. у Снове, але аўтар памылкова^[21] зрабіў каханай не Анэлю, а яе родную сястру Лаўру.

У прэм’ернай пастаноўцы рэжысёра Януша Варнецкага  (руск.) (1949, Варшава^[22]) яго ролю выконваў Чэслаў Валейка  (руск.), у пастаноўцы Віляма Хажыцы  (польск.) (1949, Познань^[23]) — Здзіслаў Салабурскі, у пастаноўцы Ежы Ронарда Буянскага (1949, Кракаў^[24]) — Казімеж Віткевіч, у пастаноўцы Войцеха Маціеўскага  (руск.) (1969, Тэатр польскага радыё^[25]) — Анджэй Навакоўскі і Анджэй Шэйнах  (польск.).

Зноскі

1. Свае творы падпісваў Людвік Уладзіслаў Шпіцнагель
2. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 13 сакавіка 2025.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563'></a>
3. Spitznagel (Szpicnagel, Szpicnagiel) Ludwik Ferdynand(недаступная спасылка) (польск.)
4. CZĘŚĆ II. (польск.)
5. A. Kamiński  (руск.), Polskie związki młodzieży (1804—1831), Warszawa 1963, s. 491.
6. Книга Любви и Смерти Архівавана 5 сакавіка 2016. (руск.)
7. Samobójstwo w literaturze romantycznej Архівавана 4 сакавіка 2016. (польск.)
8. Jan Zieliński. Słowacki SzatAnioł. — Warszawa: PWN, 2011. — С. 42. — ISBN 978-83-01-16607-6.
9. Stanisław Burkot. Tajemnice Ludwika Spitznagla // Prace ofiarowane Henrykowi Markiewiczowi. — Kraków-Wrocław: Wydawnictwo Literackie, 1984. — С. 113-130. — ISBN 83-08-01142-X.
10. Umrzeć z miłości, czyli ostatnie westchnienie rozumu (польск.)
11. Ліст А. Міцкевіча да І. Лялевеля ад 7.1.1827
12. Dumania nocne Ateńczyka w czasie, gdy Filip zagarnął Ateny, T. 10: 1820
13. «Tyg. Wil.» T. 10: 1820
14. «Тыгодніку віленскім  (польск.)» T. 3: 1822
15. «Dzieje Dobroczynności Krajowej i Zagranicznej» T. 2: 1823
16. «Dziennik Wileński» T. 1: 1824
17. «Dziennik Wileński» S. 2. T. 2: 1824
18. Выданне «Expédition d’Alexandre le Grand contre les Russes; extrait de l’Alexandréide», Pet. 1828. Дапоўнена Ф. Б. Шармуа  (руск.)
19. Библиография. Русская литература // «Московский телеграф», том 36 (1831). — С. 516—519.
20. Krzyk jarzębiny. Opowieść dramtyczna, etc
21. Elwira Korcz
22. Krzyk jarzębiny premiera: 31 marca 1949
23. Krzyk jarzębiny premiera: 30 kwietnia 1949
24. Krzyk jarzębiny premiera: 23 października 1949
25. Wacław Kubacki. Krzyk jarzębiny (польск.)