Рудзенск

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Рудзенск (значэнні).

Ру́дзенск^[3] (трансліт.: Rudziensk, руск.: Руденск) — гарадскі пасёлак у Пухавіцкім раёне Мінскай вобласці. Месціцца за 22 км на паўночны захад ад Мар’інай Горкі, за 41 км ад Мінска, чыгуначная станцыя Рудзенск на лініі Мінск — Гомель. Праходзіць аўтамабільная дарога Р69 Смалявічы — Шацк.

Гарадскі пасёлак Рудзенск Краіна Беларусь Вобласць Мінская Раён Пухавіцкі Сельсавет Рудзенскі Каардынаты 53°35′43″ пн. ш. 27°51′52″ у. д.HGЯO Вышыня цэнтра 176 м[1] Насельніцтва ▼2 578 чал. (1 студзеня 2025)[2] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1713 Паштовыя індэксы 222850 Аўтамабільны код 5 СААТА 6244857905 Рудзенск на карце Беларусі ±

Рудзенск на Вікісховішчы

Назва

На думку географа Вадзіма Жучкевіча, тапонім звязаны з беларускім словам руда^[4][5].

Тапонім мог пайсці ад незахаванай назвы рэчкі тыпу Рудня (вядомыя ў басейне Дняпра)^{[крыніца?]}. Лінгвіст Уладзімір Тапароў такія назвы звязваў з літоўскім rudas 'руды'^[6].

Гісторыя

Ранняя гісторыя

У канцы XVIII стагоддзя былі двор Рудзенск і аднайменная вёска (цяпер вёска Рудзенск 2) у Менскім павеце Менскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. Двор, альбо фальварак Рудзенск месціўся ў паўднёва-заходняй частцы цяперашняга Рудзенска, цяпер тэрыторыю займае школа-інтэрнат. Двор належаў да маёнтка Варонічы^[7], уласнасць Янішэўскіх^[8].

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай 1793 года тэрыторыя апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Ігуменскім павеце Мінскай губерні. У XIX стагоддзі фальварак належаў Шышкам, у каталіцкай парафіі Блонь. Пасля 1861 года ў Цітвянскай воласці Ігуменскага павета. Каля 1877 года фальварак быў куплены ўраднікам Губіным^[9]. Сустракаецца назва фальварка Рудзенец (ці Рудзянец, руск.: Руденец)^[10]. У 1889 годзе тытулярны саветнік Іван Фёдаравіч Губін, праваслаўны, валодаў фальваркам і меў 544 дзесяціны землі^[10]. Як згадваў краязнавец Аляксандр Ельскі, Губін аднавіў занядбаную невялікую сядзібу, а таксама заклаў фруктовы сад, паспрыяў адкрыццю паштовага аддзялення пры чыгуначнай станцыі. Фальварак меў добры даход за кошт арэнды і права прапінацыі (вырабу і продажу алкаголю)^[10].

У 1873 годзе была адкрыта чыгуначная станцыя на Лібава-Роменскай чыгунцы, вакол якой у далейшым вырастае пасёлак. Паводле перапісу 1897 года на чыгуначнай станцыі быў буфет, таксама было аднайменнае ўрочышча каля станцыі, дзе былі лаўка і піцейны дом. У пачатку XX стагоддзя з чыгуначнай станцыі штогод адпраўлялася каля 1 млн пудоў грузаў, пераважна дровы, піламатэрыялы, будаўнічы лес.

У Першую сусветную вайну прыфрантавая тэрыторыя, адбылося хваляванне салдат Заходняга фронту, у першай палове жніўня 1915 года адбыўся яўрэйскі пагром, учыненымі навабранцамі расійскага войска, да якіх далучыліся чыгуначныя служачыя. У лістападзе 1917 года тэрыторыя была пад кантролем бальшавікоў.

Найноўшы час

З канца лютага 1918 года тэрыторыя акупаваная войскамі Германскай імперыі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У снежні 1918 года занята Чырвонай Арміяй, з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. У час польска-савецкай вайны ў жніўні 1919 — ліпені 1920 гадоў пад акупацыяй Польшчы (Мінская акруга ГУУЗ).

З 31 ліпеня 1920 года ў Беларускай ССР. З 1918 года працавала школа, якая за савецкім часам мела статус школы 1-й ступені, у 1922 годзе займалася каля 30 вучняў. 12 лютага 1935 годзе быў утвораны Рудзенскі раён з цэнтрам у Рудзенску. 6 ліпеня 1935 года раён перайменаваны ў Смілавіцкі, 11 лютага 1938 года атрымаў ранейшую назву.

У пачатку 1930-х гадоў былі паравы і вадзяны млын, кузня. 27 верасня 1938 года Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Рудзенску прысвоены статус гарадскога пасёлка.

У Другую сусветную вайну з 30 чэрвеня 1941 года да 4 ліпеня 1944 года пад акупацыяй Германіі. У канцы жніўня нямецкай адміністрацыяй арганізавана яўрэйскае гета, месцілася на Дукорскай вуліцы^[11]. У лістападзе^[11] 1941 года было забіта каля 300 (370^[12]) яўрэяў з гета, яны былі расстраляныя на захад ад чыгункі. У Рудзенскім раёне дзейнічала савецкае падполле і партызанская брыгада «Беларусь».

20 студзеня 1960 года Рудзенскі раён быў скасаваны, Рудзенск увайшоў у склад Пухавіцкага раёна.

29 чэрвеня 2010 года Савет Міністраў прыняў пастанову № 976 «Аб дзяржаўнай праграме будаўніцтва буйных жылых раёнаў для жыхароў Мінска ў гарадах-спадарожніках і вынасу (пераносу) са сталіцы ў населеныя пункты рэспублікі некаторых вытворчых аб’ектаў», паводле якой гарадскі пасёлак прэтэндэнт на статус горада-спадарожніка горада Мінска^[13].

Насельніцтва

• 1908 год^[14]:
  • маёнтак — 1 двор, 3 жыхары
  • чыгуначная станцыя – 32 двары, 174 жыхары
• 1917 год^[15]:
  • маёнтак — 52 жыхары (30 беларусаў, 22 палякі)
  • чыгуначная станцыя — 59 жыхароў (44 беларусы, 15 яўрэяў)
  • пасёлак — 398 жыхароў (178 беларусаў, 19 палякаў, 201 яўрэй)
• 1959 год — 5761 жыхар
• 1995 год — 3,7 тыс. чал.^[16]
• 2000 год — 2,8 тыс. чал.
• 2002 год — 3,0 тыс. чал.
• 2006 год — 2,9 тыс. чал.
• 2009 год — 2806 жыхароў
• 2011 год — 2 748 чал.
• 2016 год — 2 725 чал.^[17]
• 2017 год — 2 714 чал.^[18]
• 2019 год — 2723 жыхары^[19]

Інфраструктура

Дом быту ў Рудзенску.

У гарадскім пасёлку дзейнічае Рудзенская сярэдняя школа і дзіцячы сад^[20], бібліятэка імя Міхася Чарота. Ёсць бальніца, аптэка.

Рэлігія

Касцёл Святых апосталаў Пятра і Паўла

Дзейнічае касцёл Святых апосталаў Пятра і Паўла, праваслаўная царква прападобнай Еўфрасінні Полацкай, Царква Благадаць хрысціян веры евангельскай, царква евангельскіх хрысціян баптыстаў. Да 1920-х гадоў дзейнічала сінагога.

Эканоміка

Ёсць прадпрыемствы харчовай прамысловасці, дзейнічае ААТ «Рудзенск». Праз тэрыторыю гарадскога пасёлка праходзіць Мінскае аддзяленне Беларускай чыгункі Мінск — Гомель, месціцца станцыя Рудзенск.

Спорт

У Рудзенску быў зарэгістраваны беларускі футбольны клуб «Рудзенск». У сезоне 2012 клуб меў істотныя фінансавыя праблемы, у выніку чаго вылецеў з Першай лігі і спыніў існаванне.

Славутасці

Чыгуначная станцыя Рудзенск.

• Чыгуначная станцыя і службовыя пабудовы (кан. XIX — пач. XX стст.)
• Мемарыялы:
  • Брацкая магіла (1941—1944 гады)
  • Помнік расстраляным савецкім грамадзянам падчас Другой сусветнай вайны
  • Мемарыял на месцы расстрэлу яўрэяў у 1941 годзе
• Памятныя дошкі:
  • На доме культуры ў гонар беларускага паэта Міхася Чарота
  • Валун у гонар заснавання горада
  • У гонар савецкіх партызан Рудзенскага раёна на чыгуначным вакзале
  • У гонар воіна-інтэрнацыяналіста Леаніда Ісакавіча Бярковіча^[21]
  • У гонар Героя Савецкага Саюза Міхаіла Зялёнкіна на вуліцы Чкалава^[22]
  • На Рудзенскай школе ў гонар Міхаіла Зялёнкіна
• На Рудзенскай школе ў гонар беларускага паэта Генадзь Кляўко
  • Валун у гонар 110-годдзя з дня народзінаў навукоўца-лесавода Івана Юркевіча

Страчаная спадчына

• Сядзіба (XIX ст.?). Цяпер тэрыторыю займае Рудзенская спецыяльная школа-інтэрнат
• Сінагога. Месцілася на сучаснай вуліцы Розы Люксембург. З 1935 года ў будынку быў дом культуры^[23]
• Капліца на могілках (разбурана ў савецкі час)
• Помнік Леніну (1947). Дэмантаваны. Скульптура захоўваецца на тэрыторыі гаспадарчага двара былога саўгаса «Рудзенскі» (цяпер — гаспадарка належыць «Мінскметрабуд»^[24]

Вядомыя асобы

• Міхась Чарот (1896—1937) — беларускі пісьменнік.
• Таіса Бондар (1945—2005)— беларуская пісьменніца, перакладчыца.
• Валерый Дайнэка (нар. 1951) — вакаліст і аранжыроўшчык, удзельнік ансамбля «Песняры».
• Міхаіл Зялёнкін (1920—1991)— беларускі мастак, удзельнік Другой сусветнай вайны.
• Іван Кудзелька (1891—1938) — дзеяч камуністычнай партыі.
• Яўген Паўловіч (нар. 1940) — беларускі артыст балета, педагог.
• Андрэй Праневіч (нар. 1983) — беларускі фехтавальшчык, паралімпійскі чэмпіён (2016).
• Авель Фрыд (1893—1949)— савецкі вайсковец, ваенны лекар тэрапеўт, генерал-маёр.
• Галіна Юркова-Данелія (нар. 1944)— кінарэжысёрка, актрыса.