Скаўшын

Скаўшы́н^[1] (трансліт.: Skaŭšyn, руск.: Сковшин) — аграгарадок у Салігорскім раёне Мінскай вобласці. Уваходзіць у склад Даманавіцкага сельсавета. Колькасць насельніцтва паводле перапісу 2019 года — 301 чалавек.

Аграгарадок Скаўшын Краіна Беларусь Вобласць Мінская Раён Салігорскі Сельсавет Даманавіцкі Каардынаты 52°32′06″ пн. ш. 27°50′22″ у. д.HGЯO Першая згадка 1514 Насельніцтва ▼301 чал. (2019) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 174 Паштовыя індэксы 223738 Аўтамабільны код 5 СААТА 6250813061 Скаўшын на карце Беларусі ±

Знаходзіцца за 53 км на паўднёвым усходзе ад горада Салігорск і аднайменнай чыгуначнай станцыі на ветцы Слуцк — Салігорск ад лініі Баранавічы — Асіповічы, і за 186 км ад Мінска^[2].

Гісторыя

У перыяд ВКЛ

Упершыню згадваецца ў 1514 як вёска пад назвай Скавышын. Тут Глеб Юр’евіч Домант

«погоней идучи за неприятелем, войско татарское за Слуцком в лесах Сковышинских побил и много людей литовских у неволю полоном забраных отгромил».

У 1566 — сяло, цэнтр воласці ў Слуцкім княстве.

У XVII ст. Скавышын знаходзіўся ў шляхецкай уласнасці, быў цэнтрам воласці ў Навагрудскім ваяводстве ВКЛ.

У 1677 належаў Радзівілам.

Пасля Другога падзелу Рэчы Паспалітай аказаўся ў складзе Расійскай імперыі.

У Расійскай імперыі

У 1815 быў часткай Мазырскага павета Мінскай губерні. Тут жыло 126 чалавек мужчынскага полу. У гэты час Скаўшын належаў князю Д. Радзівілу, але значыўся ў секвестры за казённы доўг.

У другой палове XIX ст. — вёска ў складзе маёнтка Дзякавічы, належала князю Льву Вітгенштэйну, галоўнаму землеўладальніку на Случчыне^[3].

У 1870 — у складзе Дзякавіцкай воласці Мазырскага павета, цэнтр сельскай грамады. Тут налічвалася 113 рэвізскіх душ мужчынскага полу.

У 1890 у Скаўшыне з’явілася школа пісьменнасці, у якой у першы год вучылася 16 хлопчыкаў.

У 1909 тут ужо налічвалася 748 жыхароў.

У 1912 мясцовая школа была рэарганізавана ў аднакласнае народнае вучылішча.

На 1917 колькасць жыхароў зменшылася да 374 жыхароў.

У XX—XXI стагоддзі

У 1920-х вучылішча ў Скаўшыне стала пачатковай школай, у якой у 1922 вучыліся дзеці з 7 навакольных вёсак.

З 20 жніўня 1924 — у Даманавіцкім сельскім савеце Старобінскага раёна Слуцкай вобласці. Затым была ў складзе Бабруйскай акругі, потым ізноў у Слуцкай, з 1938 — у Мінскай вобласці.

У 1926 у Скаўшыне налічвалася 526 жыхароў.

У 1930 тут быў створаны калгас «Чырвоны Скаўшын».

На 1 студзеня 1941 налічвалася 1010 жыхароў.

З сярэдзіны ліпеня 1941 па канец чэрвеня 1944 — пад нямецкай акупацыяй. У гэты час каля вёскі знаходзіўся штаб 37-й партызанскай брыгады імя А. Я. Пархоменкі.

18—27 траўня 1944 у выніку карнай аперацыі нацыстаў было забіта 14 мясцовых жыхароў, 250 двароў і 20 грамадскіх пабудоў былі спалены. Усяго падчас вайны акупанты знішчылі 55 вяскоўцаў, 96 загінулі на фронце^[4].

Вядомы імёны 84 ураджэнцаў Скаўшына, якія былі партызанамі^[5]. Сярод іх трое былі ўзнагароджаны медалямі і ордэнамі:

• Аляксандр Пятровіч Лагун — медаль «Партызану Айчыннай вайны» I-й ступені^[6].
• Гаўрыіл Абрамавіч Пісецкі — медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» і медаль «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»^[7]
• Гардзей Сямёнавіч Крывальцэвіч — медаль «Партызану Айчыннай вайны» I-й ступені, медаль «За адвагу» і Ордэн Чырвонай Зоркі^[8].

У 1944 быў у складзе Бабруйскай вобласці, з 1954 у Мінскай.

У савецкі час мясцовы калгас атрымаў назву «Радзіма», да яго далучылі суседнія калгасы з вёсак Запераходнае і Завыхад. У наш час — сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў «Скаўшын», зараз — ААТ «Скаўшын».

З 1962 Скаўшын — вёска ў Любанскім раёне, з 1965 — у Салігорскім.

У 1965 у гонар 37-й партызанскай брыгады імя А. Я. Пархоменкі ў Скаўшыне паставілі стэлу.

У 1967 — у мясцовым скверы з’явілася скульптура воіна ў жалобе ў памяць пра землякоў, што загінулі ў Вялікую Айчынную вайну.

У 1969 тут жыло 1243 чалавекі.

У 2004—247 двароў, 572 жыхары.

У 2007 у Скаўшыне была пабудавана праваслаўная царква Прападобнай Ефрасінні Полацкай^[9].

Па стане на 2013 у Скаўшыне працуе сярэдняя школа-сад, крама, фельчарска-акушэрскі пункт, Дом культуры, філіял «Беларусбанк», аддзяленне сувязі, комплексны прыёмны пункт, лясніцтва. Працуе пакой-музей, у якім дэманструюцца мясцовыя прадметы традыцыйнага побыту^[10].

Насельніцтва

Колькасць насельніцтва па гадах.

1815	1870	1909	1917	1926	1941	1969	1999	2004	2009	2019
126	113	748	374	526	1010	1243	541	572	410	301

Помнікі і архітэктура

• Стэла ў гонар 37-й партызанскай брыгады імя А. Я. Пархоменкі.
• Скульптура воіна ў жалобе ў памяць пра землякоў, што загінулі ў Вялікую Айчынную вайну.
• Праваслаўная царква Прападобнай Ефрасінні Полацкай.

Цікавыя факты

Сярод старажылаў Скаўшына і Даманавічаў зафіксавана паданне пра «дзедаўскі шлях» з Турава ў Слуцк. Гэта водны шлях з Палесся на Панямонне. Лічыцца, што ён праходзіў па Пцічы, з яе ў раку Шаць, далей каля сучасных Валяр’янаў у раку Лошу^[11].

Н. Волчык і У. Беглік запісалі ў Скаўшыне ад Аніссі Андрэеўны Крывальцэвіч (1923 года нараджэння) народную баладу^[12]:

У лузе, у лузе каліна стаяла,
А на той каліне зязюля кукавала.
Гэта не зязюля, а родная маці,
Катора ўладжала сына ваяваці:
Ідзі, ідзі, сынку, нідзе не шатайся,
Цераз год, цераз два дамоў вазврашчайся.
Вот прайшоў гадок, прайшоў і другенькі,
Вазвраціўся з войска сынку маладзенькі.
Ой, ці рада, маці, ці рада ты мною,
Ці рада ты мною, маею жаною?
Ох, я рада, сынку, рада я табою,
Толькі я не рада твоею жаною.
Я свайму сыночку навару піці-есці,
А чужой нявестцы — на парозе сесці.
Я свайму сыночку навару солодко піво,
А чужой нявестцы — горкую атраву.
Ён жа мое піва пад столік выліў,
А тую атраву напалам выпіў.