Суніцы

Суні́цы^[1] (Fragaria) — род шматгадовых травяністых кветкавых раслін сямейства ружавых. Род уключае больш за 21 від і мноства гібрыдаў і сартоў. Суніцы растуць ва ўмераным клімаце па ўсім зямным шары.

Суніцы
Палуніцы (Fragaria viridis)
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Ружакветныя Сямейства:  Ружавыя Падсямейства:  Rosoideae Трыба:  Potentilleae Падтрыба:  Fragariinae Род:  Суніцы
Міжнародная навуковая назва
Fragaria L.
Тыпавы від
Fragaria vesca L. — Палуніцы
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   24624 NCBI   3746 EOL   229659 GRIN   g:4744 IPNI   30014957-2

Уключае як дзікарослыя віды (напрыклад: суніцы лясныя (Fragaria vesca), зялёныя (Fragaria viridis) і г. д.), так і віды, якіх у дзікіх формах няма (напрыклад суніцы садовыя (Fragaria × ananassa), часта памылкова званыя клубніцамі), так і тыя віды, якія ёсць у дзікай і культурных формах (напрыклад, клубніцы (Fragaria moschata)).

Назва

Родавая лацінская назва паходзіць ад лац.: fragare — прыемна пахнуць.

Батанічнае апісанне

Шматгадовая травяністая расліна.

Лісце трайчастае, у прыкаранёвай разетцы, на доўгіх чаранках, якія дасягаюць вышыні ў 10 см. У пазухах лісця развіваюцца кароткія паўзучыя парасткі (вусы), якія ўкараняюцца ў вузлах.

Каранёвая сістэма махрыстая, глыбіня залягання каранёў — 20-25 см.

Суквецце — шматкветкавы шчыток. Кветкі, як правіла, двухполыя, радзей аднаполыя, апыляюцца насякомымі. Пялёсткі звычайна белыя, часам жаўтлявыя; шмат тычынак і песцікаў.

Плод — несапраўдная ягада, ядомая. Плады маюць у сабе вітаміны, арганічныя кіслоты, пекцінавыя і дубільныя рэчывы.

Распаўсюджанне

Адрозніваецца каля 25 відаў. Пашыраны ў Еўразіі і Амерыцы. На Беларусі 3 віды: суніцы зялёныя, або палуніцы (Fragaria viridis), трапляюцца пераважна на паўднёвым усходзе, у далінах рэк, на лугах; суніцы лясныя (Fragaria vesca) найбольш пашыраны ў лясах, родапачынальнікі сартоў рэмантантных суніц, і больш рэдкія — клубніцы (Fragaria moschata).

Віды

Паводле The Plant List^[2] род уключае наступныя віды:

• Fragaria × ananassa (Weston) Duchesne — Суніцы садовыя, ці Суніцы ананасныя, ці Клубніка, ці Трускаўка, ці Клубніца
• Fragaria australis (Rydb.) Rydb.
• Fragaria campestris Steven
• Fragaria chiloensis (L.) Duchesne
• Fragaria daltoniana J. Gay
• Fragaria gracilis Losinsk.
• Fragaria mexicana Schltdl.
• Fragaria moupinensis (Franch.) Cardot
• Fragaria nilgerrensis Schltdl. ex J. Gay
• Fragaria nubicola (Hook. f.) Lindl. ex Lacaita
• Fragaria orientalis Losinsk.
• Fragaria pentaphylla Losinsk.
• Fragaria tibetica Staudt & Dickore
• Fragaria vesca L. — Суніцы лясныя, ці Трускаўка, ці Пазёмачнік, ці Суніца, ці Чырвоныя ягады, ці Красныя ягады, ці Пазёмка, ці Сунішнік, ці Пазёмкі typus
• Fragaria virginiana Duchesne — Суніцы віргінскія
• Fragaria yezoensis HARA

Хімічны склад

Кветаложа з’яўляецца адносна моцным алергенам пры ўжыванні ў ежу.

Кветаложа суніц утрымлівае арганічныя кіслоты, дубільныя рэчывы, аскарбінавую кіслату (да 500 мг/л), карацін (да 5 мг/л), вугляводаў утрымліваецца каля 8 г, бялкоў — да 2 г, нязначную колькасць вітаміну B, антацыянавыя злучэнні, пеларганідзін, трошкі эфірных масел. Каларыйнасць — каля 40 ккал / 100 г.

Лісце змяшчае вялікую колькасць аскарбінавай кіслаты (да 2,8 г/л), дубільныя рэчывы і часткова алкалоіды.

Збор і захоўванне

Ян Пётр Норблін. «Гандлярка суніцамі»

Збіраюць суніцы спелымі ў чэрвені — ліпені, лісце — у час цвіцення, у маі — чэрвені. Плады сушаць у цяні на гарышчы або ў сушылцы. Лісце сушаць на адкрытым паветры ў цяні^[3].

Культываванне

У культуру суніцы ўведзены ў XV—XVI стагоддзях. Віды, якія вырошчваюцца:

• суніцы садовыя, або ананасныя (Fragaria × ananassa), да якіх часта ўжываюць назву клубніцы (хоць у біялагічнай наменклатуры гэта назва належыць расліне, якія адносяцца да другога біялагічнага віду). З’яўляецца самым распаўсюджаным ў культуры відам суніц.
• суніцы зялёныя (Fragaria viridis), якія сустракаюцца ў дзікім стане ў Беларусі і сярэдняй паласе Расіі.
• суніцы віргінскія (Fragaria virginiana)
• клубніцы (Fragaria moschata)
• Fragaria chiloensis

Акрамя гэтага вырошчваюць іншыя гібрыды і сарты.

Выкарыстанне

Харчовыя і лекавыя расліны. У медыцынскай практыцы настой з ягад ці лісця ўжываюць як лёгкі мачагонны сродак пры ныркавых і пячоначных каменнях, а таксама пры матачных крывацёках^[3].

У народным побыце, звычайна, ужываюць узвар расліны цалкам пад час цвіцення. П’юць гарачую і халодную гарбату пры прастуднай хваробе, высокай тэмпературы, захворваннях печані і жоўцевага пузыра, пры малакроўі^[3].

Сокам ягад суніц націраюць вуллі, каб не хварэлі пчолы.

Суніцы ў культуры

I цяпер, калі сініца Б’ецца крыльлем за акном, — Мне твая усмешка сніцца, Пах суніцаў ллецца ў дом.

Рыгор Крушына. «Суніцы».[4]

У гонар роду Суніцы быў названы астэроід 1105 Fragaria  (укр.), адкрыты 1 студзеня 1929 года. Адзін з фільмаў Інгмара Бергмана называецца «Сунічная паляна».

Вясной паляны пачыналі сніцца, Хацелася туды прыспешыць крок, Дзе на прыпёку першыя суніцы Паказваюць ружовенькі бачок.

Сяргей Законнікаў. «Суніцы»[5].

У геральдыцы

Суніцы ўпрыгожваюць шматлікія гербы  (італ.) розных адміністрацыйных адзінак.

• 
  Герб нарвежскай камуны Нурдал  (руск.)
• 
  Герб нарвежскай камуны Квефьёрд  (руск.)
• 
  Герб Кстоўскага раёна  (руск.) Ніжагародскай вобласці
• 
  Герб нямецкай камуны Фельдафінг  (руск.)

У філатэліі

Выявы розных відаў суніц змешчананы на паштовых марках Беларусі, Германі і Расіі.

• 
  Паштовая марка Расіі 2003 года
• 
  Паштовая марка Беларусі 2004 года
• 
  Паштовая марка Беларусі 2004 года

У мастацтве

Як шырока распаўсюджаныя ягады, суніцы часта сустракаюцца на палотнах еўрапейскіх мастакоў. Іх малявалі Дэвід Кэндэл  (англ.), Дэбара Грыскам (англ.: Deborah Griscom), Ян Пётр Норблін, Марыя Якунчыкава  (руск.), Севярын Разен  (англ.), Альберт Эдэльфельт, Альберт Анкер, Іеранім Босх, Вінсент Кларэ, Адрыян Каорт  (руск.), Георг Флегель  (руск.) і многія іншыя.

• 
  Севярын Разен  (англ.). «Нацюрморт з клубніцамі»
• 
  Альберт Эдэльфельт. «Дзікія суніцы»

Зноскі

1. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 8. — 160 с. — 2 350 экз.
2. Fragaria на сайце The Plant List Архівавана 23 мая 2019.
3. Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г. Земляника лесная // Дикорастущие плоды, ягоды и их применение. — Мн: Ураджай, 1975. — С. 51-54. — 200 с. — 130 000 экз.
4. Рыгор Крушына. «Суніцы»(недаступная спасылка)
5. Сяргей Законнікаў. «Суніцы»