Брожа (пасёлак)
пасёлак у Бабруйскім раёне Магілёўскай вобласці Беларусі From Wikipedia, the free encyclopedia
Бро́жа[1] (трансліт.: Broža, руск.: Брожа) — пасёлак у Бабруйскім раёне Магілёўскай вобласці. Уваходзіць у склад Брожскага сельсавета.
Пасёлак
Брожа .jpg)
Брожа на карце Беларусі ±   | ||||||||||||||||||||||||
Пасёлак знаходзіцца за 22 км на поўдзень ад Бабруйска, 132 км на паўднёвы захад ад Магілёва, на рацэ Брожка (правы прыток ракі Бярэзіны, басейн Дняпра), пры аўтамабільнай дарозе Вішнёўка-Рэдкі Рог. Прыпыначны пункт Брожа на чыгуначнай лініі Бабруйск-Рабкор.
Ландшафт мясцовасці плоскі з хваёвымі і шыракаліста-хваёвымі лясамі. Тэрыторыя знаходзіцца ў межах Бабруйскай раўніны ўсходняй Перадпалескай правінцыі. Клімат цёплы, умерана вільготны. Сярэдняя тэмпература студзеня −6,5 °C, ліпеня +18 °C. Сярэднегадавая норма ападкаў складае каля 600 мм, у сярэднім выпадае 586 мм ападкаў у год. Вегетацыйны перыяд доўжыцца 193 дні. Пераважаюць вятры заходніх і паўднёва-заходніх напрамкаў. Прыпяцкі артэзіянскі басейн. За 3,5 км на паўночны ўсход ад вёскі радовішча пяскоў (перспектыўныя запасы 8,2 млн м³).
Вядомы з 17 ст. як Брожскі двор і фальварак. Заснаваны ваяводам парнаўскім Пятром Рыгоравічам Трызнам, верагодна ў 1-й трэці 17 ст. У 2-й палове 18 ст. дзяржаўная ўласнасць у складзе Бабруйскага староства Рэчыцкага павета Мінскага ваяводства Рэчы Паспалітай, дзейнічае ўніяцкая царква. Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай (1793) у складзе Расійскай імперыі. З 1797 года цэнтр Брожскай воласці Бабруйскага павета Мінскай губерні. У 1804 годзе пабудавана драўляная царква. У 1849 годзе пабудавана новая Пакроўская царква (будынак царквы драўляны). У 1864 годзе — 1149 прыхаджан, за прыходам 59 дзесяцін зямлі сядзібнай, ворыва і сенажаці. У 1865 годзе адкрыта аднакласнае народнае вучылішча, была крама.
На пачатку 20 ст. — сяло, цэнтр Брожскай воласці Бабруйскага павета Мінскай губерні, 22 жыхары, дзейнічаюць валасное праўленне, народнае вучылішча, царква, крама, хлебазапасны магазін, лясніцтва (загадчык Міхаіл Мікалаевіч Кошалеў, 1903 год). У 1916 годзе заснаваны лесапільны завод і чыгуначная станцыя «Брожа». У 1917 годзе 12 двароў, 74 жыхары, на чыгуначнай станцыі 3 двары, 24 жыхары.
У час грамадзянскай вайны і замежнай інтэрвенцыі дзейнічаў валасны рэвалюцыйны камітэт. У 1923 годзе дзейнічаюць працоўная школа 1-й ступені (89 вучняў, пры школе бібліятэка), хата-чытальня, аддзяленне сувязі (загадчык Іван Фёдаравіч Грынь з 1923 да 1936 і з 1944 да 1956 гадоў), у лесе працуе смалакурня. З 20.08.1924 года да 20.02.1938 года цэнтр Брожскага сельсавета. Паводле перапісу 1926 года — сяло Брожа, 11 двароў, 38 жыхароў. У 1928 годзе арганізаваны калгас «Чырвоны Кастрычнік».
У час Вялікай Айчыннай вайны са жніўня 1941 года да чэрвеня 1942 года ў пасёлку дзейнічала падпольная антыфашысцкая група, у якую ўваходзіла больш за 10 чалавек (кіраўнік В. А. Шчэрбіч). Падпольшчыкі мелі радыёпрыёмнік, прымалі і распаўсюджвалі сярод насельніцтва зводкі Савінфармбюро, псавалі ваенную тэхніку, у студзені 1942 года вывелі са строю майстэрню. Калі нямецкія акупацыйныя ўлады напалі на след групы, падпольшчыкі пайшлі ў партызаны. У час вайны партызаны разграмілі гарнізон, які размяшчаўся ў пасёлку. 6 снежня 1942 года акупанты расстралялі 9 мірных жыхароў пасёлка і разрабавалі іх маёмасць. У баях каля пасёлка загінулі 380 савецкіх воінаў (пахаваны ў брацкай магіле).
З 16.07.1954 года пасёлак Брожа — цэнтр Брожскага сельсавета Бабруйскага раёна Магілёўскай вобласці. У 1980 годзе ў Брожы створаны Бабруйскі лясны гадавальнік для вырошчвання сеянцаў і саджанцаў. У 1986 годзе — 196 гаспадарак, цэнтр саўгаса «імя Ленінскага камсамола», працуюць рамонтная майстэрня, лесапільня, хлебапякарня, лесаўчастак Бабруйскага леспрамгаса, чыгуначная станцыя, лясніцтва, сярэдняя школа, краязнаўчы музей, дзіцячы сад-яслі, клуб-бібліятэка, фельчарска-акушэрскі пункт, аддзяленні ашчаднага банка і сувязі, аўтаматычная тэлефонная станцыя, аптэка, сталовая, 4 магазіны, камбінат бытавога абслугоўвання насельніцтва.
Брожскі двор і фальварак
Паводле інвентара 1639 года сядзіба складалася з панскага двара і фальварка.
Двор, абнесены астрогам, меў двое варот: галоўныя, уязныя, з форткай і з залай наверсе, і тыльныя, з веснічкамі. На тэрыторыі двара было 6 жылых дамоў, склеп, стайня і два свірны. Першы, галоўны «вялікі доўгі» дом складаўся з жылога і гаспадарчага карпусоў, злучаных дашчаным пераходам. У доме было 6 печаў, 25 вокнаў. Печы ў доме аздоблены зялёнай кафляй, коміны мураваныя. Другі дом трохпавярховы з ганкам, у доме 15 вакон, 2 мураваных коміны, 3 печы аздобленых зялёнай кафляй. Трэці дом з ганкам з печамі, комінамі, 8 вакон. Чацвёрты дом з комінамі, печамі, 7 вакон. Пяты дом пры ўязных варотах меў комін, печ, аздобленую простай кафляй, 1 акно ў жылой частцы, пры доме знаходзілася пякарня для выпечкі хлеба. Кухня з ганкам. 2 свірны, адзін з ганкам, другі без, абодва на падклеццях, 4 дзверы, збудаванні крыты дранкай, двор агароджаны. Шосты дом за варотамі, пры дарозе дагумна. У доме 7 вакон, печы, аздобленыя простай кафляй, з комінамі. Пад адным дахам з домам знаходзіўся бровар, дах крыты дранкай. Пякарня з саладоўняй мае простую печ, 3 акна, дах крыты дранкай.
Гаспадарчы комплекс размяшчаўся за тыльнымі варотамі двара. Фальварак не меў агароджы, уключаў 2 жылыя дамы, сырніцу на слупах, вінакурню пад стаўком, свінарнік. Абора, абнесеная жэрдкамі, уключала 6 хлявоў і мела двое варот: ад фальварачнага двара і з боку поля, адкуль прывозілі снапы. Тут размяшчаліся два крытыя такі, ёўня, два свірны, склеп для гародніны.
Двор, разам з фальваркам, займаў тэрыторыю больш за 200 гектараў. Дворныя сенажаці займалі тэрыторыю больш за 1500 гектараў і знаходзіліся ў Алышыне паміж рэкамі Продзвінка і Бярэзіна, у Глядзе за рэчкай Продзвінка, у Дуброве Тажылаўскай, Хусне, Валоцы, Падошнічах, Бардзінцы, у Перавалоцы за ракой Бярэзіна.
Спіс агароднікаў Брожскага двара станам на 1639 год
- Іван Беднаж
- Кузьма Цесла
- Лашко Аўсіевіч
- Фёдар Дзядзюшка
- Фёдар Паддубскі
- Янук Фурс
- Апанас
- Іван Валовіч
- удава Ліштвінава
- Мацей Півавар
- Андрэй Паковіч
- Мацвей Віннік
- Мельхіёр Албіновіч
У абавязкі агароднікаў уваходзіла апрацоўка зямлі, выкананне пры неабходнасці рамесніцкіх работ (бондарства,цяслярства і іншыя), дастаўка лістоў ад двара.
Ахвяры палітычных рэпрэсій
Корзун Віктар Іосіфавіч, нарадзіўся ў 1904 годзе, грузчык Брожскага леспрамгаса. Рэпрэсіраваны 16.12.1937 года, асуджаны 23.04.1938 года. Расстраляны. Рэабілітаваны 24.05.1961 года.
Северны Рыгор Усцінавіч, нарадзіўся ў 1903 годзе, лесаруб Брожскага леспрамгаса. Рэпрэсіраваны 18.07.1937 года, асуджаны на 10 гадоў. Рэабілітаваны 19.11.1965 года.
Гістарычныя помнікі
Брацкая магіла савецкіх воінаў знаходзіцца на могілках. Пахаваны 380 воінаў, якія загінулі ў баях ці памерлі ад ран у ваенна-палявым шпіталі ў 1944—1945 гадах. У 1975 годзе на магіле пастаўлены абеліск.
Магіла ахвяр фашызму знаходзіцца на могілках. Пахаваны 9 жыхароў пасёлка, якіх 6.12.1942 года расстралялі фашысцкія акупанты. У 1973 годзе на магіле пастаўлены абеліск.
Мемарыяльная дошка падпольшчыкам на будынку выканкама сельсавета. Устаноўлена ў 1977 годзе ў памяць аб дзейнасці ў пасёлку ў Вялікую Айчынную вайну групы Бабруйскага камуністычнага падполля.
Гісторыя адукацыі
Гісторыя мясцовай адукацыі бярэ пачатак у 1865 годзе з адкрыцця народнага вучылішча. Палітычная нестабільнасць ў губернях Паўночна-Заходняга краю ў 1863 годзе прымусіла урад больш актыўна дзейнічаць у кірунку русіфікацыі мясцовага насельніцтва і павелічэння ўплыву праваслаўя. Былі распрацаваны агульныя праграмы для аднакласных народных вучылішч, а таксама створаны дырэкцыі народных вучылішч, якія займаліся пытаннямі пачатковай адукацыі.
Асноўнымі прадметамі былі: закон Божы (кароткі катэхізіс і свяшчэнная гісторыя); руская мова, чытанне і пісьмо па кнігах грамадзянскай і царкоўнай граматы; першыя 4 дзеянні арыфметыкі; царкоўныя спевы. Усе прадметы павінны былі выкладацца па падручніках, зацверджаных Міністэрствам народнай асветы ці Духоўным ведамствам. Ужыванне беларускай мовы было цалкам забаронена, дзецям рымска-каталіцкага набажэнства закон Божы павінен быў выкладацца «на местном наречии».
Настаўнікі Брожскага народнага вучылішча канца 19 — пачатку 20 ст.
- 1886 год — Надзея Пятроўна Бярнацкая
- 1890 год — Аляксандр Іванавіч Панамароў
- 1893 год — Сямён Антонавіч Яфімка
- 1911 год — Сяргей Нікалаевіч
- 1914 год — Сягрей Нікалаевіч і Ганна Гурбан
Сярод настаўнікаў і выпускнікоў школы многа выдатных асоб -
- беларускі паэт, празаік, перакладчык Мікалай Ігнатавіч Янчанка (настаўнічаў з 1956 года да 1961 года),
- галоўны мастак часопіса «Вожык» Іван Іванавіч Бокі (у 1956—1957 гады настаўнік гісторыі),
- Заслужаныя настаўнікі БССР Юлія Вікенцьеўна Васількова і Настасся Палікарпаўна Тоўсцік,
- Герой Савецкага Саюза Аляксандр Карпавіч Болбас,
- расійскі вучоны ў галіне магнетызму і магнітаоптыкі, прафесар МДУ імя Ламаносава Георгій Сяргеевіч Крынчык,
- рэктар Рэспубліканскага інстытута інавацыйных тэхналогій, прафесар, Заслужаны работнік адукацыі Рэспублікі Беларусь Міхаіл Мацвеевіч Болбас,
- 1-ы прарэктар Мазырскага дзяржаўнага педагагічнага універсітэта імя Шамякіна Валеры Сяргеевіч Болбас,
- дацэнт Акадэміі МУС РБ Мікалай Ігнатавіч Ахраменка.
Васількова Юлія Вікенцьеўна, нарадзілася ў 1897 годзе. Працавала настаўніцай Брожскай сямігадовай школы. Ганаровае званне Заслужаны настаўнік БССР прысвоена ў 1949 годзе. Памерла ў 1973 годзе.
Тоўсцік Настасся Палікарпаўна, нарадзілася ў 1922 годзе ў вёсцы Брожа. У 1941 годзе скончыла Магілёўскае педагагічнае вучылішча. У 1944—1977 гадах настаўніца пачатковых класаў Брожскай сярэдняй школы. Ганаровае званне Заслужаны настаўнік БССР прысвоена ў 1968 годзе.
Болбас Максім Фёдаравіч
Доктар эканамічных навук (1984), прафесар (1985).
Нарадзіўся 01.07.1918 года ў вёсцы Слабодка. З 1934 года на педагагічнай рабоце ў Клічаўскім раёне, Камчацкай вобласці. У Вялікую Айчынную вайну быў членам Брожскага падполля, потым стаў партызанам атрада імя Кірава 37-й брыгады імя Пархоменкі. Удзельнічаў у адзінаццаці баях па разгроме фашысцкіх гарнізонаў, падарваў чатыры аўтамашыны з салдатамі, двойчы быў паранены. З 1944 года працуе дырэктарам школ у былой Баранавіцкай вобласці. У 1948 годзе скончыў БДУ. Працуе выкладчыкам Бабруйскага педагагічнага вучылішча, Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі, старшым навуковым супрацоўнікам Інстытута эканомікі Акадэміі навук Беларусі. З 1968 года ў Брэсцкім інжынерна-будаўнічым інстытуце.
Даследаваў эканамічную гісторыю Беларусі, гісторыю прамысловасці ў дарэвалюцыйны перыяд. Аўтар прац "Развіццё прамысловасці ў Беларусі (1795 - 1861 г.г.)" (1966), "Прамысловасць Беларусі, 1860 - 1900" (1978), "Прамысловасць дарэвалюцыйнай Беларусі" (1988).
Памёр 01.04.1997 года.
У пасёлку працуюць сярэдняя школа, дзіцячы сад-яслі, фельчарска-акушэрскі пункт, аддзяленні паштовай сувязі і АСБ «Беларусбанк», клуб-бібліятэка. Пры сельскім клубе-бібліятэцы дзейнічае 4 гурткі:
- аматарскае аб'яднанне кветкаводаў «Глорыя»
- жаночы клуб «Гаспадыня»
- дзіцячы гурток «Рукодельницы»
- дзіцячы гурток «Юны культработнік».
| Паказчык | 1897 | 1907 | 1917 | 1926 | 1959 | 1970 | 1986 | 1997 | 2007 | 2014 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Колькасць двароў, адзінак | 2 | 6 | 12 | 11 | няма звестак | няма звестак | 196 | 345 | 315 | 270 |
| Колькасць насельніцтва, чалавек | 15 | 22 | 74 | 38 | 490 | 641 | 730 | 721 | 626 | 544 |
Планіроўка квартальная. Галоўная вуліца Бабруйская — просталінейная, мерыдыянальная. У яе цэнтральнай частцы грамадскія будынкі. Пераважае драўляная забудова сядзібнага тыпу. На ўсходзе — адасобленая частка забудовы (былая вёска Слабодка). У 1977, 1978, 1980 гадах пасля далучэння чыгуначнай станцыі Брожа, хутара Брожа, вёскі Слабодка, пасёлка Смаласкіп значна пашырана вулічная сетка пасёлка Брожа.
- Марыя Міхайлаўна Вінакурава (нар. 1939) — беларускі інжынер і палітык.
- Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Магілёўская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2007. — 406 с. — ISBN 978-985-458-159-0. (DJVU)
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
