Literatura grega

A literatura grega é aquela que foi escrita por autores autóctonos de Grecia e áreas xeográficas de influencia grega (e.g. Magna Grecia no período clásico, diversos lugares de fala grega durante o Imperio Otomán ou Chipre). Estas obras están frecuentemente compostas nalgún dos dialectos gregos, pero non necesariamente. Esténdese ao longo de todos os períodos históricos nos que existiron escritores gregos.^[1]

Literatura grega antiga (anterior ao 300)

Artigo principal: Literatura grega antiga.

Grego clásico

Busto dobre de Homero e Menandro. Copia romana dun orixinal grego perdido.

A literatura grega clásica comprende aquela literatura escrita en grego antigo desde os máis antigos vestixios escritos en lingua grega ata o século IV e o auxe do Imperio bizantino.

Comezos da literatura grega: a poesía épica

• Homero, autor da Ilíada e a Odisea. Atribuíronselle ademais unha serie de Himnos, a Batracomiomaquia e O Marxites.
• Hesíodo (cara á segunda metade do século -VIII): Traballos e días, poema didáctico; Teogonía, exposición da xenealoxía dos deuses gregos, O escudo de Heracles.

Poesía lírica

Nace entre os séculos século -VII e -VIII Os eruditos alexandrinos falan do canon dos Nove poetas líricos como de algo xa establecido: Alcmán de Esparta, Safo, Alceo de Mitilene, Anacreonte, Estesícoro, Íbico, Simónides de Ceos, Píndaro e Baquílides. Pero a nómina é moito máis ampla:

• Calino, o máis antigo dos elexíacos gregos.
• Alcmán (en torno ao -630), autor dos partenios.
• Arquíloco (-712 - circa -664), que perfeccionou o verso do iambo, que se usaba para a crítica satírica.
• Safo (c. -650 - -580), coa súa Oda a Afrodita e Ao amado.
• Tirteo (século -VII), autor de Elexías dedicadas aos combatentes na segunda guerra de Mesenia.
• Mimnermo de Colofón, do século -VII.
• Alceo de Mitilene (c. -630 - circa -580).
• Anacreonte (-572 - -485), cantor dos praceres da mesa, o viño e o amor.
• Píndaro (-518 - -438), autor de Epinicios sobre os vencedores dos xogos gregos, divididos en catro series: Olímpicas, Píticas, Ístmicas e Nemeas.
• Xenófanes, poeta filosófico.
• Focílides, poeta gnomónico ou sapiencial.
• Teognis, cantor da vida aristocrática.
• Solón, o lexislador, quen tamén escribiu poesía moral.
• Simónides de Ceos, autor de lírica coral, quen afirmaba que a poesía é pintura que fala e a pintura poesía muda.
• Baquílides, autor de himnos aos deuses e epinicios.
• Íbico, cantor de amores homosexuais.
• Estesícoro, o poeta dos mitos.

Traxedia e comedia antiga

Artigo principal: Traxedia grega.

Odeón de Mesene.

No século -V, era clásica, xorde o drama a partir dos misterios dionisíacos. Dos centenares de traxedias escritas e interpretadas durante a época clásica, só sobreviviu un número limitado de obras:

• Esquilo (-525--456), considerado creador da traxedia. Obras: Os persas, Os sete contra Tebas, As suplicantes e a triloxía A Orestíada (Agamenón, As Coéforas, As Euménides).
• Sófocles (-495--406), limitou o coro, aumentou a tres os actores, co que deu maiores posibilidades ao diálogo. Consérvanse sete traxedias completas: Antígona, Edipo Rei, Áiax, As Traquinias, Filoctetes, Edipo en Colono e Electra.
• Eurípides (-485--406). Gran penetración psicolóxica dos personaxes. Obras: Alcestis, Medea, Heraclidas, Hipólito, Andrómaca, Hécuba, Suplicantes, Electra, Heracles, Troianas, Ifixenia en Táuride, Ión, Helena, Fenicias, Orestes, As Bacantes e Ifixenia en Áulide.

Igualmente, a Comedia antiga xurdiu do culto a Dioniso, pero neste caso as obras estaban cheas dunha franca obscenidade, abusos e inxurias. Autor destacado foi:

• Aristófanes (-444--385). Aristócrata, ataca a charlatanería, tanto filosófica como política. Os cabaleiros, As nubes (contra os filósofos), As avespas, As aves, Lisístrata (contra a guerra), As ras, A asemblea das mulleres.

Historia

Artigo principal: Historiografía grega.

Busto de Heródoto. Copia romana dun orixinal grego perdido.

Dous dos máis influentes historiadores que floreceron durante a era clásica grega:

• Heródoto (-484 - -425). Cicerón chamouno o pai da historia. Escribiu Os nove libros de historia.
• Tucídides (c.-460 - c. -396). Xeneral (strategós) durante a guerra do Peloponeso e autor da Historia da Guerra do Peloponeso.

Un terceiro historiador, Xenofonte (-431 - -354 ), comezou as súas Helénicas onde Tucídides cesara a súa narración da guerra do Peloponeso (ao redor do -411), e proseguiu a historia ata o -362. Outras obras súas son Apoloxía de Sócrates e Ciropedia ou Educación de Ciro. A súa obra máis coñecida é a Anábase: Xenofonte acompañou cun exército mercenario ao príncipe persa Ciro o Mozo contra Artaxerxes II. Trala derrota de Cunaxa, dirixiu a retirada dos Dez Mil.

Prosa

Os maiores logros na prosa do século -IV prodúcense na filosofía. Entre todos os filósofos, sobresaen tres nomes: Sócrates (-470 - -399), Platón (-427 - -347), e Aristóteles (-384 - -322).

Xorden entón os grandes oradores:

• Isócrates (-436 - -338). Foi discípulo de Sócrates. Partidario da unión nacional fronte aos persas. 21 discursos e 9 epístolas.
• Iseo (-390 - -340). Mestre de Demóstenes.
• Esquines (-389 - -314). Apoiou a alianza de Atenas con Filipo II de Macedonia para crear un imperio grego contra os persas. Rival de Demóstenes. Contra Ctesifonte, Contra Timarco, Da embaixada.
• Lisias, (-458 - -380), mestre da oratoria xudicial.
• Demóstenes (-384--322) Inimigo de Filipo II de Macedonia, contra el dirixiu as súas Olínticas e Filípicas. Cando o xeneral macedonio Antípatro tomou Atenas, fuxiu á illa de Calauria, onde se suicidou.

Helenismo

Artigo principal: Literatura helenística.

En -338 todas as cidades estado gregas, non sendo Esparta, foran conquistadas por Filipo II de Macedonia. O fillo de Filipo, Alexandre Magno, estendeu enormemente o territorio conquistado polo seu pai. A cidade de Alexandría no norte de Exipto converteuse, desde o século -III, no centro destacado da cultura grega.

Poesía grega tardía

Floreceu durante o século -III:

• Teócrito (c. -310 - c. -260) coa súa poesía bucólica ou pastoril representada polos 39 Idilios; Epigramas.
• Os seus discípulos Bión e Mosco.
• Calímaco (-310--240).
• Apolonio de Rodas (-295-215).

Outros xéneros

Columna en caracteres unciais do texto de Esdras da Septuaginta.

• Timeo de Tauromenio (c. -350 - c. -260). Historiador grego nado en Sicilia.
• Menandro (-342 - -292) representa a comedia nova. Foi moi imitado por Plauto e Terencio. Só se conserva íntegra O misántropo.
• Eratóstenes (-276--194). Escribiu sobre astronomía e xeografía, pero a súa obra coñécese sobre todo por resumos posteriores.
• Aristarco de Samotracia (c. -216--145), gramático e filólogo. Foi director da Biblioteca de Alexandría. Destaca pola anotación e corrección dos poemas homéricos.
• Luciano (125-181) representa o diálogo de carácter satírico. Diálogos dos deuses, Diálogos dos mortos, Diálogos das cortesás. Conto: O asno.

Unha das máis valiosas contribucións do período helenístico foi a tradución do Antigo Testamento ao grego. A súa redacción levouse a cabo entre os anos -250 e -150, en Alexandría. Chámana Septuaginta. Este nome de Setenta débese a que a tradición xudía, recollida atribúea a súa tradución a 72 sabios xudeus (seis de cada tribo) en 72 días.

Época romana (146 - 395)

En -146 Roma conquista Grecia e convértea nunha provincia do Imperio romano primeiro e do Imperio Romano de Oriente despois.

Historiadores

Os historiadores máis significativos da época posterior a Alexandre o Grande foron:

• Polibio (-200--118).
• Diodoro de Sicilia ou Diodoro Sículo (século -I). Escribiu Bibliotheca Historica, en 40 volumes.

Manuscrito bizantino do século XII no que está escrito o xuramento hipocrático en forma de cruz. Biblioteca Vaticana.

• Dionisio de Halicarnaso (falecido sobre o -7). Antigüidades romanas.
• Apiano (mediados do século II).
• Plutarco (c. 46 - c. 120). Vidas paralelas.
• Flavio Arriano (c. 95 - 175). Anabase de Alexandre Magno.

Novela bizantina

Artigo principal: Novela bizantina.

Desenvolveuse durante os séculos II e III, aínda que a datación exacta das obras é controvertida.

• Caritón de Afrodisias. Foi o autor de Quéreas e Calirroe. Considérase a primeira das conservadas.
• Heliodoro de Émesa (principios do século III). Iniciador da novela bizantina, de amores e aventuras, coas Etiópicas ou Teáxenes e Cariclea.
• Longo. Escribiu Dafnis e Cloe. É a máis coñecida e editada destas novelas.
• Xenofonte de Éfeso. Autor de Efesíacas ou Habrómes e Antia.
• Aquiles Tacio. (c. século III). Escribiu Leucipa e Clitofonte.

Outros xéneros

O médico Galeno (131-201) é o personaxe máis significativo da Medicina antiga logo de Hipócrates, que estableceu as bases da medicina no século -V.

Literatura bizantina (395-1453)

Artigo principal: Literatura bizantina.

Comezo do evanxeo de Lucas nun manuscrito bizantino de principios do século XI.

A literatura bizantina é a escrita en grego medieval, durante a hexemonía do Imperio bizantino. É expresión da vida intelectual da parte helenizada do Imperio romano de Oriente durante a Idade Media cristiá. Combina civilización grega e cristiá sobre o fundamento común o sistema político romano, situado na atmosfera intelectual e etnográfica do Oriente Próximo.

A literatura bizantina parte de catro elementos culturais distintos: o grego, o cristián, o romano e o oriental, cuxo carácter combinar. A imaxinación oriental envolve as achegas da cultura intelectual helenística, a organización gobernamental romana e a vida emocional do cristianismo.

• Romano o Mélodo (século V). Poesía relixiosa.
• Xurxo de Pisidia (século VII). Poesía épica. Expedición de Heraclio contra os persas.
• Procopio de Cesarea (século VI). Historia das guerras, Historia secreta.
• Teófanes o Confesor. Historiador.
• Gregorio Palamás (1296-1359). Teólogo e filósofo. Prosopopea, Teófanes e as Tríades.

Literatura grega moderna (posterior a 1453)

Exemplo contemporáneo de antiga escritura grega.

Artigo principal: Literatura grega moderna .

A literatura grega moderna é aquela escrita en grego moderno desde o século XV.

• Vitsentzos Kornaros (ou Vincenzo Cornaro, 1553-1613). Escribiu o poema épico romántico Erotókritos, obra mestra deste período, e quizais o maior logro da literatura grega moderna.
• Jakovakis Rizos Neroulos. Autor da sátira Korakistika (1819), dirixida contra o intelectual grego Adamantios Koraís, exemplifica a Ilustración grega e emerxente nacionalismo.
• Adamantios Koraís (Coraïs) (1748-1833).

Literatura contemporánea

Epitafio na tumba de Nikos Kazantzakis. Tradución: Non espero nada, non temo nada, son libre.

No século XIX, coa independencia de Grecia, prodúcese un renacemento da súa literatura:

• Rigas Feraios. Tamén coñecido como Rigas Velestinlis e Constantine Rhigas. Pseudónimo de Antonios Kyriazis. (1757 - 1798). Poeta revolucionario grego.
• Dionisos Solomos (1798 - 1857). Poeta grego coñecido polo seu Himno á Liberdade (en grego, Imnos eis tin Eleftherian, 1823).

Xa no século XX:

• Alexandros Papadiamantis (1851 - 1911).
• Constantino Cavafis (1863-1933).
• Jean Moréas (1856-1910). Pseudónimo de Jannis Papadiamantopoulos. Poeta francés de orixe grega. Simbolista primeiro, evolucionou cara a unha actitude máis clásica. Estancias.
• Kostis Palamas (1859-1943). Próximo ao parnasianismo. A morte do palikari .
• Nikos Kazantzakis (1883-1957). Odisea, Zorba o grego, Cristo de novo crucificado, A última tentación de Cristo, O pobriño de Deus.
• Angelos Sikelianos (1884-1951). Afrodita urania.
• Giorgos Seferis (1900-1971). Pseudónimo de Yorgos Stylianos Seferadi. Días, Seis noites na Acrópole, Mithistórima. Premio Nobel de Literatura en 1963.
• Yannis Ritsos (1909-1990). Grecidade e outros poemas, A olla afumada, De papel.
• Odysseas Elytis (1911-1996). Pseudónimo de Odysseas Alepoudelis. Poeta. O sol primeiro, Dignum est, O Sol soberano. Premio Nobel de Literatura en 1979.
• Takis Sinopoulos (1917-1981). Poeta grego.
• Kikí Dimulá (1931-2020). Poetisa grega, considerada unha das meirandes voces da literatura contemporánea do seu país, traducida a varias linguas.
• Nicos Poulantzas (1936-1979). Clases sociais e alianzas polo poder, A Crise das ditaduras: Portugal, Grecia, España; Estado, poder e socialismo.
• Petros Márkaris (1937 - ). É un tradutor, dramaturgo, guionista e narrador grego, coñecido ante todo polas súas novelas policiacas protagonizadas polo comisario Kostas Charitos.