1ma di januaro

Videz quo ligesas adhike (che utensili). - A pagino di yaro.

dec – januaro – feb
su	lu	ma	me	jo	ve	sa
1	2	3	4	5	6	7
8	9	10	11	12	13	14
15	16	17	18	19	20	21
22	23	24	25	26	27	28
29	30	31

La 1ma di januaro esas l'unesma dio di la yaro segun Gregoriala kalendario. Restas 364 dii til la fino di la yaro (365 en bisextila yari).

---

Dio

• Dio di Nov-yaro.

Eventi

• 98 - Imperiestro Nerva subisas cerebrala stroko dum audienco.
• 193 - Komencas tale nomizita "yaro di la kin imperiestri". Romana Senato selektas Publius Helvius Pertinax kom imperiestro, kontre lua volunto, por sucedar Lucius Commodus, mortinta ye l'antea dio.
• 404 - Eventas la lasta konocata lukto inter gladiatori. Katoliki judikas ke Santa Telemachus martireskis ca dio, probanta interuptar lukto inter gladiatori.
• 1068 - Imperiestrino Eudokia Makrembolitissa, vidvo dil imperiestro Konstantinos la 10ma Doukas mariajas generalo Romanos Diogenes, qua proklamesas kun-imperiestro Romanos la 4ma Diogenes.
• 1502 - Portugalana Gaspar de Lemos deskovras la bayo di Guanabara.
• 1504 - Franci cedas Gaeta a Hispani komandita da Gonzalo Fernández de Córdoba, duko de Santángelo.
• 1540 - Pedro de Valdivia komencas lua expediciono vers Chili.
• 1600 - Skotia adoptas la 1ma di januaro kom komenco dil yaro.
• 1700 - Rusa imperio adoptas Juliala kalendario.
• 1707 - João la 5ma kronizesas rejulo di Portugal.
• 1721 - En Toskania unesma dio dil yaro unesmafoye.
• 1739 - Insulo Bouvet deskovresas da Jean-Baptiste Charles Bouvet de Lozier.
• 1752 - En Unionita Rejio, unesmafoye to esas l'unesma dio dil yaro.
• 1801 - La nano-planeto Ceres deskovresas da Giuseppe Piazzi.
• 1804 - Haiti divenas nedependanta di Francia.^[1]
• 1806 - Napoléon la 1ma ri-establisas Gregoriala kalendario en Francia.
• 1806 - Napoléon la 1ma establisas Rejio Bavaria.
• 1808 - La lasta erupto dil volkano Fujiyama finas en Japonia.
• 1841 - Francisco Ferrera elektesas kom unesma prezidanto di Honduras.
• 1861 - Benito Juárez kaptas urbo México.
• 1863 - Abraham Lincoln signatas la proklamo pri emancipado, e transformas l'aboliso di la sklaveso en la Kunfederita Stati la hemo oficala di la lando pos finar l'interna milito.
• 1873 - Japonian imperio adoptas Gregoriala kalendario.
• 1880 - Ferdinand de Lesseps komencas la konstrukturo dil kanalo di Panama.
• 1899 - Hispaniana dominaco en Kuba finas.
• 1901 - Nigeria divenas Britaniana protektorato.
• 1901 - Australia adoptas sua konstituco e divenas nedependanta de Unionita Rejio.
• 1903 - Edward la 7ma di Anglia kronizesas imperiestro di India, en Delhi.
• 1904 - Komencas la lasta interna milito di la historio di Uruguay, pose konocata kom "revoluciono di 1904".
• 1905 - Rusi kapitulacas avan Japoniani en Port Arthur, che milito Rusa-Japoniana.
• 1912 - Chinia divenas republiko.
• 1916 - Brazilia promulgas lua unesma civila kodexo.
• 1917 - Emiliano Chamorro Vargas asumas la prezidanteso di Nikaragua.
• 1925 - En Norvegia, Kristiania rinomizesas Oslo.
• 1925 - Carlos José Solórzano divenas prezidanto di Nikaragua.
• 1926 - Turkia adoptas Gregoriala kalendario.
• 1933 - Anarkiista revolto eventas en Andaluzia, Hispania.
• 1937 - Anastasio Somoza García divenas prezidanto di Nikaragua.
• 1947 - Nigeria recevas restrikta autonomio.
• 1956 - Sudan nedependanteskas del Unionita Rejio.
• 1958 - Kreado di Europana Komunitato.
• 1959 - Kubana revoluciono: prezidanto Fulgencio Batista fugas e Fidel Castro kaptas la povo.
• 1960 - Franca Kamerun divenas nedependanta.
• 1962 - Samoa divenas nedependanta de Nova-Zelando.^[2]
• 1966 - En Centrafrika, kolonelo Jean-Bédel Bokassa kaptas la povo pos stato-stroko.
• 1973 - Unionita Rejio divenas membro dil Europana Ekonomiala Komunitato.^[3] Dania e la Republiko Irlando anke membreskas ye la sama dio.
• 1978 - Acidento di aviono Boeing 747 de Air India en Indiana Oceano produktas 213 morti.
• 1979 - Usa e Popul-Republiko Chinia ligas diplomacala relati.
• 1980 - En Suedia, kronala princino Victoria situesas en heredal ordino kom unesma.
• 1981 - Grekia divenas membro dil Europana Uniono.
• 1983 - ARPANET komencas uzar Inter-reto protokolo. Lo signifikas la komenco dil Internet.
• 1984 - Brunei divenas nedependanta de Unionita Rejio.
• 1985 - On komencas uzar DNS-nomo-servo che Interreto.
• 1986 - Hispania e Portugal unionas ad Europana Uniono.
• 1990 - Polonia abandonas socialismo.
• 1993 - Chekoslovakia dividas su pacoze. Chekia e Slovakia divenas nedependanta l'una di l'altra.
• 1994 - Kontrato pri Libera Komerco di Nord-Amerika - NAFTA - efikeskas inter Usa, Kanada e Mexikia.
• 1995 - Mondal organizuro pri komerco remplasas GATT.
• 1995 - Finlando, Suedia ed Austria unionas su ad Europana Uniono.
• 1995 - Mercosur, kontrato inter Arjentinia, Brazilia, Uruguay e Paraguay pri libera komerco, efikeskas.
• 1995 - Fernando Henrique Cardoso asumas la prezidanteso di Brazilia.
• 1999 - Euro komencas uzesar en bankala sistemo.
• 2000 - En Suedia, l'eklezio e la stato separesas.
• 2002 - Euro divenas monetaro di 12 landi en Europana Uniono.
• 2003 - Luiz Inácio Lula da Silva divenas prezidanto di Brazilia.
• 2007 - Rumania e Bulgaria membreskas Europana Uniono. Irlandana linguo anke divenas oficala en EU.
• 2007 - Slovenia divenas la 13ma membro dil Europana Uniono qua adoptas Euro kom monetaro.
• 2008 - Malta e Chipro adoptas Euro kom monetaro.
• 2009 - Slovakia adoptas Euro kom monetaro.
• 2010 - Dilma Rousseff divenas l'unesma muliero prezidanto di Brazilia.
• 2010 - En Brazilia, pluvegi efektigas avalanchi qui produktas 53 morti en Angra dos Reis^[4] e destruktas historiala patrimonio en São Luís do Paraitinga.^[5]
• 2011 - Estonia adoptas Euro kom monetaro.
• 2012 - Kim Jong-un divenas oficale la chefo di Nord-Korea.
• 2014 - Latvia adoptas Euro kom monetaro.
• 2015 - Lituania adoptas Euro kom monetaro.^[6]
• 2017 - Ye 1:30 kloki (lokala horo) en Istanbul, Turkia, viro pafas kontre personi en noktala klubo e ocidas adminime 39 personi e vundas 63 plusa homi.^[7]
• 2017 - Fairo che navo qua navigis de Jakarta til l'insulo Tidung, en Indonezia kun 250 turisti ennave mortigas adminime 23 personi.^[8]
• 2017 - António Guterres asumas kom chef-sekretario dil Unionita Nacioni.^[9]
• 2017 - Norvegia oficale adoptas la separo inter la Luterana eklezio e la Stato.^[10]
• 2018 - En Kalifornia, Usa, komprar, vendar ed uzar marihuano divenas legala.
• 2018 - Segun judiciala decido, transsexuala personi povas engajar Usan armeo.^[11]
• 2019 - Jair Bolsonaro asumas la prezidanteso di Brazilia.
• 2019 - Katar ekiras ONEP.
• 2019 - Samasexua mariajo legaleskas en Austria.
• 2020 - En Usa, omna verki publikigita en 1924 eniras publika domeno.
• 2021 - Pakto kreanta l'Areo di Libera Komerco de Kontinental Afrika efikeskas.^[12]
• 2023 - Kroatia adoptos Euro kom monetaro.
• 2024 - Egiptia, Etiopia, Iran, Saudi-Arabia ed Unionita Araba Emirii membreskas BRICS.^[13]
• 2024 - Ter-tremo kun forteso 7,6 che skalo di Richter frapas la centro e la nordo di Japonia, e produktas adminime 62 morti.^[14][15]
• 2024 - Etiopia anuncas pakto kun Somalilando pri uzo dil portuo di Berbera, e divenos l'unesma lando agnoskanta la nedependo di ca regiono.^[16]
• 2024 - Pos kapitulaco, Republiko Arcah oficale cesas existar, segun dekreto dal prezidanto Samvel Shahramanyan, e la regiono durigas apartenar ad Azerbaijan.

Naski

• 1431 - Papo Alexander la 6ma (m. 1503)
• 1449 - Lorenzo de' Medici, Italiana statestro (m. 1492)
• 1618 - Bartolomé Esteban Murillo, Hispana piktisto (m. 1682)
• 1638 - Imperiestro Go-Sai di Japonia (m. 1685)
• 1735 - Paul Revere, usana arjentisto e Patrioto en la Usana Revoluciono (m. 1818)
• 1787 - Johann Dominicus Quaglio, Germana piktisto (m. 1837)
• 1816 - Manuel Murillo Toro, prezidanto di Kolumbia (m. 1880)
• 1823 - Sándor Petőfi, Hungara poeto (m. 1849)
• 1823 - Guillermo Tell Villegas, prezidanto di Venezuela (m. 1907)
• 1833 - Robert Lawson, Nova-Zelandan arkitekto (m. 1912)
• 1834 - Ludovic Halévy, Franca dramatisto e libretisto (m. 1907)
• 1854 - James George Frazer, Skota antropologo (m. 1941)
• 1862 - Cecilio Báez, prezidanto di Paraguay (m. 1941)
• 1864 - Alfred Stieglitz, Usana fotografisto (m. 1946)
• 1863 - Barono Pierre de Coubertin, historiisto e docisto Franca, kreinto di la moderna Olimpiala Ludi (m. 1937)
• 1871 - Manuel Gondra, prezidanto di Paraguay (m. 1927)
• 1881 - Vajiravudh (Rama la 4ma), rejulo di Siam (m. 1925)
• 1883 - Ichiro Hatoyama, chefministro di Japonia (m. 1959)
• 1888 - Vladimir Baranoff-Rossine, Rusa-Franciana piktisto (m. 1944)
• 1892 - Manuel Roxas, prezidanto di Filipini (m. 1948)
• 1895 - John Edgar Hoover, Usana politikisto, chefo di FBI (m. 1972)
• 1900 - Xavier Cugat, Kubana muzikisto (m. 1990)
• 1904 - Fazal Ilahi Chaudhry, prezidanto di Pakistan (m. 1982)
• 1909 - Stepan Bandera, Ukrainana nacionalisto e teroristo (m. 1959)
• 1919 - J. D. Salinger, Usana skriptisto (m. 2010)^[17]
• 1922 - George Passantino, Usan artisto e docisto (m. 2004)
• 1924 - Francisco Macías Nguema, prezidanto di Equatorala Guinea (m. 1979)
• 1926 - Georges Lautner, Franca filmifisto (m. 2013)
• 1927 - Vernon Lomax Smith, Usan ekonomikisto, Nobel-laureato
• 1927 - Lev Ivanovich Davidichev, Rusa-Sovietiana skriptisto (m. 1988)
• 1930 - Barkat Gourad Hamadou, chefministro di Djibuti (m. 2018)
• 1930 - Enrique Tábara, Equadorana piktisto (m. 2021)
• 1941 - Martin John Evans, Britaniana genetikisto, Nobel-laureato
• 1942 - Alassane Ouattara, prezidanto e chefa ministro di Ivora Rivo
• 1942 - Marich Man Singh Shrestha, chefministro di Nepal (m. 2013)
• 1943 - John Bourne, Britaniana piktisto
• 1944 - Zafarullah Khan Jamali, chefministro di Pakistan
• 1944 - Omar Hasan Ahmad al-Bashir, diktatoro di Sudan
• 1944 - Abdul Hamid, prezidanto di Bangladesh
• 1946 - Roberto Rivellino, Braziliana futbalisto
• 1949 - Abdumalik Abdullajanov, chefministro di Tajikistan
• 1954 - Bob Menendez, Usana politikisto
• 1955 - Alexandru Athanasiu, chefministro di Rumania
• 1956 - Christine Lagarde, Franca ekonomikisto, politikisto e prezidanto dil Europana Centrala Banko
• 1958 - Grandmaster Flash, Barbadana muzikisto (Grandmaster Flash and the Furious Five)
• 1959 - Azali Assoumani, prezidanto di Komori
• 1960 - Mohamed Bazoum, prezidanto di Nijer
• 1961 - Aziz Akhannouch, chefministro di Maroko
• 1966 - Ivica Dačić, chefministro di Serbia
• 1966 - Tihomir Orešković, chefministro di Kroatia
• 1969 - Verne Troyer, Usana cinem-aktoro
• 1971 - Bobby Holík, Cheka hokeisto
• 1982 - David Nalbandian, Arjentiniana tenisisto
• 1991 - Andrei Cherkasov, Rusa gimnastikistulo
• 1993 - Milan Doudera, Cheka hokeisto
• 1993 - Sifan Hassan, Nederlandan atletino
• 2000 - Emily Seibold, Germana tenisistino

Morti

• 466 - Qianfei, imperiestro de la dinastio Liu Song (n. 449)
• 1515 - Rejulo Louis la 12ma di Francia (n. 1462)
• 1782 - Johann Christian Bach, Germana kompozisto (n. 1735)
• 1793 - Francesco Guardi, Italiana piktisto (n. 1712)
• 1853 - Gregory Blaxland, Angla farmisto ed explorero di Australia (n. 1778)
• 1894 - Heinrich Rudolf Hertz, Germana fizikisto (n. 1857)
• 1921 - Theobald von Bethmann Hollweg, kancelero di Germania (n. 1856)
• 1931 - Martinus Beijerinck, Nederlandana mikrobiologiisto (n. 1851)
• 1932 - Alejandro Woss y Gil, prezidanto di Dominikana Republiko (n. 1856)
• 1962 - Diego Martínez Barrio, prezidanto e chefministro di Hispania (n. 1883)
• 1964 - Bechara El Khoury, prezidanto di Libano (n. 1890)
• 1966 - Jules-Vincent Auriol, prezidanto di Francia (n. 1884)
• 1972 - Maurice Chevalier, Franca kantisto ed aktoro (n. 1888)
• 1994 - Cesar Romero, Usan aktoro (n. 1907)
• 1995 - Eugene Wigner, Hungara fizikisto, Nobel-laureato (n. 1902)
• 1998 - Haxhi Lleshi, prezidanto di Albania (n. 1913)
• 2004 - Mikko Juva, Finlandana politikisto ed arkiepiskopo (n. 1918)
• 2012 - Kiro Gligorov, prezidanto di Norda Macedonia (n. 1917)
• 2015 - Omar Karami, chefministro di Libano (n. 1934)
• 2021 - Elmira Minita Gordon, generala guvernisto di Belize (n. 1930)^[18]