Брждани

Брждани — село во областа Копачка, во Општина Кичево, на патот помеѓу градовите Кичево и Демир Хисар. До март 2013 година, селото било дел од поранешната Општина Другово, која била споена со Општина Кичево.

Брждани
Панорамски поглед на низинскиот дел од селото
Брждани Местоположба на Брждани во Македонија Брждани на карта
Координати 41°26′48″N 20°54′24″E
Регион	Југозападен
Општина	Кичево
Област	Копачка
Население	85 жит. (поп. 2021)[1]
Пошт. бр.	6255
Повик. бр.	045
Шифра на КО	12007
Надм. вис.	910 м
Слава	Свети Никола
Брждани на општинската карта Атарот на Брждани во рамките на општината
Брждани на Ризницата

Потекло на името

Името на селото првпат е споменато како „Брждани“ во XV век.

За значењето на името има неколку мислења:^[2]

• од Брдјани, луѓе населени на брдовито место;
• од топонимот „Брдо“; и
• од Брдјани, согласната група „дј“ сѐ до крајот на XIII век давала рефлекс „жд“.

Географија и местоположба

Поглед на планинскиот дел од селото

Селото се наоѓа во областа Копачка, во јужниот дел на територијата на Општина Кичево, од десната страна на реката Треска, а на северозападните падини на Илинска Планина.^[3] Селото е планинско, на надморска височина од 910 метри. Од градот Кичево е оддалечено 11 километри.^[3]

Селото има слична положба како соседното село Видрани: поголемиот дел од куќите се наоѓаат на стрмната страна од планинскиот масив, лево од Беличка Река. Останатите куќи се сместени во подножјето на падините, покрај самата река. Околни села се: Јудово, Свињиште и други.^[4]

Месностите во атарот на селото ги носат следниве имиња: Селиште, Капиница, Јароштица, Локви, Равен, Латков камен, Рудиње, Плоштак, Селце, Бигор, Кремен, Раменов кладенец и други.^[4]

Селото има разбиен тип. Постојат три маала: Горно Маало, Долно Маало и Реканско Маало. Најново и најниско маало е Реканското. Истото цело време се шири поради преселувањето на домаќинствата од горните маала во него.^[4]

Селото се наоѓа во областа Долна Копачка, во долината на Беличка Река. До селото има магистрален пат кој оди до Битола.

Атарот на селото граничи со атарите на следните села: Турје и Јудово од југозапад и запад, Подвис и Видрани од северозапад и север, Манастирско Доленци од исток, и Свињиште од југ.

Историја

Сретселото

До крајот на XVII век, Брждани било поделено на неколку помали населби. Едно било во месноста Селиште (на патот за селото Јудово), друго на потегот Селце (на патот за селото Видрани), трето на потегот Гочмајнца (атар на соседното село Свињиште. На месностите Селиште и Селце се наоѓаат остатоци од гробишта, ќупови, јаглен и друго.^[4]

На граница помеѓу атарите на селата Брждани и Свињиште се наоѓа возвишувањето Богоројчина Краста. Таму до крајот на XVII век постоеле манастир и тврдина. И денес се сретнуваат остатоци од ѕидини, од манастирскиот под, стари дабови и друго.^[4]

Селото се споменува во турските пописни дефтери од 1476/77 година, како дел од Кичевската нахија и имало 4 словенски христијански куќи.^[4]

Денешното село било основано пред околу 200 години (околу 1760 година). Основачи биле македонски доселеници од некое село од околината на Пешкопеја, денес во Албанија.^[4]

Во XIX век, Брждани било село во Кичевската каза на Отоманското Царство.

Стопанство

Поглед на Реканското Маало

Атарот зафаќа простор од 7,3 км². На него преовладуваат шумите на површина од 320,3 хектари, на пасиштата отпаѓаат 206 хектари, а на обработливото земјиште 77,6 хектари.^[3]

Селото, во основа, има полјоделско-сточарска функција.^[3]

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 366 —     1953 347 −5.2% 1961 328 −5.5% 1971 285 −13.1% 1981 239 −16.1%	Година Нас. ±% 1991 152 −36.4% 1994 209 +37.5% 2002 162 −22.5% 2021 85 −47.5%

Според податоците од 1873 година, селото имало 45 домаќинства со 168 жители христијани (Македонци).^[5]

Според податоците на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) од 1900 година, во селото Брждани имало 230 жители, сите Македонци.^[6] Според егзархискиот секретар Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“), во 1905 година во Брждани имало 640 жители, под врховенството на Бугарската егзархија.^[7]

На Етнографската карта на Битолскиот Вилает од 1901 г. Брждани се води како чисто македонско село во Кичевската каза на Битолскиот санџак со 60 куќи.^[8]

Една статистика, која ја подготвил кичевскиот училиштен инспектор Крсто Димчев во 1909 година, ги дава следниве податоци за Брждани:^[9]

Домаќинства	Гурбетчии	Писмени			Неписмени
		мажи	жени	вкупно	мажи	жени	вкупно
77	77	105	20	125	177	218	395

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 400 Македонци.^[10]

Брждани во 1961 година броело 328 жители, а во 1994 година бројот се намалил на 209 жители, македонско население.^[3]

Според пописот од 2002 година, во селото Брждани живееле 162 жители, сите Македонци.^[11]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 85 жители, од кои 54 Македонци, 1 Србин и 30 лица без податоци.^[12]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	230	640	366	347	328	285	239	152	209	162	85

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.^[13]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.^[14]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[15]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[16]

Родови

Брждани е македонско православно село.^[4]

Според истражувањата на Јован Трифуноски во 1960-тите години родови во селото се:

• Доселенички: Василевци (11 к.), Дојчиновци (9 к.), Манчевци (7 к.), Николовци (7 к.), Љупевци (6 к.), Милевци (4 к.), Павлевци (4 к.) и Бачковци (2 к.), доселени се од околината на Пешкопеја во Албанија, од село кое исто така се викало Брждани, во родот Василевци се знае следното родословие: Софронија (жив на 62 г. во 1961 година) Стојан-Спасен-Кале-?-Василе кој се доселил тоа било во ХVIII век; Андреевци (3 к.), доселени се од некое село во околината на Елбасан во Албанија, имаат роднини во селата Видрани и Свињиште; Петковци (4 к.) доселени се од Илино во Железник.

Според истражувањата пак на Тома Смиљаниќ во периодот од 1921-1926 година родови во селото се:

• Староседелски: Шуниќовци (5 к.), Милевци (5 к.) и Василевци (5 к.);
• Староседелски или Доселенички: Ликовци (2 к.), Трпевци (3 к.), Грговци или Дојчиновци (8 к.), Петковци (4 к.), Николевци (7 к.), Андревци (3 к.), Пауновци (2 к.), Љупевци (6 к.) и Ќутевци (3 к.), староседелци се, или пак доселени од селото Брежани во Дебрца, или пак Брежани кај Дебар (?), точно не знаат;
• Доселенички: Манчевци (13 к.), доселени се од селото Свињиште; Мијаковци (4 к.), доселени се од Мијачијата.^[17]

Општествени установи

Подрачното основно училиште „Христо Узунов“

Поштата во селото

• Пошта (6255)
• Основно училиште „Христо Узунов“, подрачно училиште на средишното ОУ „Христо Узунов“ - Другово

Самоуправа и политика

Селото влегува во рамките на Општина Кичево, која била проширена по новата територијална поделба на Македонија во 2013 година. Во периодот од 1996-2013 година, селото се наоѓало во некогашната Општина Другово.

Во периодот од 1965 до 1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата општина Кичево. Селото припаѓало на некогашната општина Кичево во периодот од 1955 до 1965 година.

Во периодот 1950-1955, селото било седиште на тогашната Општина Брждани, во која покрај селото Брждани, се наоѓале и селата Белица, Видрани, Јудово, Козица и Свињишта.

Избирачко место

Во селото постои избирачкото место бр. 0759 според Државната изборна комисија, сместено во основното училиште.^[18]

На локалните избори во 2017 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 116 гласачи.^[19] На референдумот во 2018 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 112 гласачи.^[20]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 106 гласачи.^[21]

Културни и природни знаменитости

Поглед кон главната селска црква „Св. Никола“

Археолошки наоѓалишта^[22]

• Богородичина Краста — доцноантичка тврдина;
• Водици — средновековна црква и некропола;
• Селиште — доцноантичка населба со топилница и некропола; и
• Водици — доцниантичка населба.

Цркви^[23]

• Црква „Св. Никола“ — главна селска црква.

Спомен-чешми

• Спомен чешма Ветриец со плоча за сите загинати борци

Реки^[24]

• Беличка Река — тече низ селото, се влева во Треска

Редовни настани

Традиционално, во селото има прослави и собири за:

• Свети Никола — селска и црковна слава.
• Екранова убавица или Мис Брждани, манифестација организирана од страна на списанието „Екран“

Личности

Родени во Брждани

• Борис Спиров (1897-1974) — македонски лекар и политичар
• Воцка Ангеловска — учесник во НОВ на Македонија.
• Елена Велјаноска (1928-) — учесник во НОВ на Македонија
• Ѓорѓија Велјаноски (1918-1944) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Крсте Матески (1909-1943) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Митко Миноски (1911-1944) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Аце Настески (1922-1945) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Трајче Ристески (1922-1945) — македонски партизан, борец за слобода на Македонија и учесник во НОВ
• Љубица Велкова Дојчиновска — учесник во НОВ на Македонија

Иселеништво

Сосема се иселил, а дел и изумрел родот Матеевци, кои биле по потекло од селото Требичево во околината на Ресен. До 1918 година неколку домаќинства се иселиле во Бугарија, после 1945 година највеќе се иселени во Кичево, а иселеници има и во Качарево (Ѓоковски, Вељаноски и Стаменкоски) како и во Јабука (Божиноски, и уште 2 други семејства).^[4]