Шиизам

Шиитскиот ислам или Шиизам — втората по големина гранка на исламот. Се смета дека исламскиот пророк Мухамед го назначил Али ибн Ебу-Талиб (656–661 н.е.) за негов наследник (арапски: خليفة, романизирано: khalīfa) како имам (امام, „духовен и политички водач“), особено на настанот на Гадир-Хум, но дека по смртта на Мухамед, Али бил спречен да успее како водач на муслиманите како резултат на изборот на некои од Другите придружници на Мухамед (صحابة, ṣaḥāba) во Сакифа. Овој став првенствено е во спротивност со оној на сунитскиот ислам, чии приврзаници веруваат дека Мухамед не назначил наследник пред неговата смрт и го сметаат Абу Бакр, кој бил назначен за калиф од група други придружници на Мухамед во Сакифа, за првиот Рашидун („прав“) калиф по Мухамед (632–634 н.е.).

Дел од темата Ислам Историја на исламот

Верувања и обичаи

Божје единство Вероисповед Молитва • Пост Аџилак • Добротворност

Главни дејци

Мухамед Али • Абу Бакр Дружината на Мухамед Семејството на Мухамед Исламски пророци

Текстови и Закони

Куран • Хадис • Шеријат Исламско право • Теологија Мухамедовите биографии

Гранки на исламот

Сунизам • Шиизам • Суфизам

Социополитички аспекти

Академци • Филозофија Уметност • Науки Архитектура • Градови Календар • Празници Жените во исламот • Водачи Политика • Џихад • Либерализам

Поврзано

Исламски лексикон Индекс на статии за исламот

Верувањето на шиитските муслимани дека Али бил назначен наследник на Мухамед како духовен и политички водач на исламот подоцна се развил во концептот на Имама, идејата дека одредени потомци на Мухамед, Ахл ел-Бејт (أَهْل البَيْت, „Луѓе од домот“) , се вистински владетели или имами преку крвната линија на Али и неговите двајца синови Хасан и Хусеин, за кои шиитските муслимани веруваат дека поседуваат посебни духовни и политички авторитет над муслиманска заедница|муслиманската заедница. Подоцнежните настани како што е мачеништвото на Хусеин во битката кај Кербала (680 н.е.) дополнително влијаеле на развојот на шиитскиот ислам, придонесувајќи за формирање на посебна религиозна секта со свои ритуали и заедничка колективна меморија.^[1]

Шиитскиот ислам го следат 10-15% од сите муслимани. Иако има многу шиитски подсекти во муслиманскиот свет, Дванаесетниците се убедливо најголеми и највлијателни, кои опфаќаат околу 85% од сите шиитски муслимани. Други вклучуваат Исмаили, Заидити, Алевити и Алавити. Шиитските муслимани сочинуваат мнозинство од населението во четири земји низ муслиманскиот свет: Иран, Ирак, Азербејџан и Бахреин. Значајни шиитски заедници има и во Либан, Кувајт, Турција, Јемен, Саудиска Арабија, Авганистан и Индискиот Потконтинент. Иран е единствената земја во светот каде шиитскиот ислам ја формира основата и на нејзините закони и на системот на управување.^[2]

Потекло на поимот

Зборот шија (арапски: شيعيّ) е изведен од شيعة علي, ши'ат Али, „следбеници на Али“.^[3][4][5] Шиитскиот ислам се нарекува и шиизам, а шиитските муслимани како шиити.^[6]

Терминот првпат бил употребен за време на животот на Мухамед.^[7] Во моментов, зборот се однесува на муслиманите кои веруваат дека раководството на муслиманската заедница по Мухамед му припаѓа на Али ибн Ебу-Талиб, братучед и зет на Мухамед, и неговите наследници.^[8]Навбахти наведува дека терминот шиити се однесува на група муслимани кои во времето на Мухамед и по него го сметале Али за имам и калиф.^[8][9] ел-Шахрастани кажува дека терминот се однесува на оние кои веруваат дека Али е назначен како наследник, имам и калиф од Мухамед^[8][10] и дека авторитетот на Али се одржува преку неговите потомци.^[8][11] За приврзаниците на шиитскиот ислам, ова убедување е имплицитно во Куранот и историјата на исламот. Шиитските муслимански научници нагласуваат дека поимот авторитет е поврзан со семејството на аврамските пророци како што покажуваат Куранските стихови 3:33 и 3:34: „Аллах, секако, ги избра и Адема и Нуха и семејството Ибрахимово и семејството Имраново меѓу луѓето, потомство едниодруги; а Аллах е Слушач и Зналец!^[12][13]“

Верувања

Шиитскиот ислам опфаќа различни деноминации и подгрупи^[3], сите поврзани со верувањето дека водачот на муслиманската заедница (Ума) треба да потекнува од Ахл ел-Бејт, семејството на исламскиот пророк Мухамед.^[14] Тој отелотворува целосно независен систем на верско толкување и политички авторитет во муслиманскиот свет.^[15][16]Шиитската теологија била формулирана по хиџра (8 век н.е.).^[17] Првите шиитски влади и општества биле основани кон крајот на 9 век. 10 век е наведен од научникот на исламските студии Луис Масињон како „шиитскиот исмаилски век во историјата на исламот“.^[18]

Али: вистинскиот наследник на Мухамед

Зарих на гробот на Али во џамијата на имамот во Наџаф, Ирак, најсветото место вошиитскиот ислам.

Голема џамија (Куфа), местото каде бил убиен Али (661)^[19][20]

Шиитските муслимани веруваат дека бидејќи Алах лично го назначил пророкот, само тој има право да го назначи и неговиот наследник. Историчарите се расправаат околу потеклото на шиитскиот ислам, при што многу западни научници тврдат дека шиизмот започнал како политичка фракција, а не како вистинско религиозно движење^[21][22].Други научници не се согласуваат, сметајќи дека овој концепт на религиозно-политичка поделба е анахрона примена на западниот концепт.^[23]Некои верзии ја додаваат дополнителната реченица „О Боже, спријатели се со пријателот на Али и биди непријател на неговиот непријател“.^[24] Сунитите тврдат дека Мухамед го истакнал заслуженото пријателство и почит кон Али. Спротивно на тоа, шиитските муслимани тврдат дека изјавата недвосмислено го означува Али како назначен наследник на Мухамед.^{[8][25][26][27]} Шиитските извори, исто така, забележуваат дополнителни детали за настанот, како на пример дека присутните му честитале на Али и го признале како Амир ел-Муминин („командант на верниците“).^[24]

Алах го избрал Али да биде наследник на Мухамед,^{[8][28][29][30]} несомнено првиот исламски калиф (калифа, поглавар на државата). Пред својата смрт, Мухамед го назначил Али за негов наследник. Али бил прв братучед на Мухамед и најблиската жива машка роднина и воедно и негов зет, бидејќи се оженил со неговата ќерка Фатима.^[19][20] Али подоцна станал четвртиот муслимански калиф. По последниот аџилак, Мухамед наредил собир на муслиманите кај езерцето Хум и на тоа место го предложил Али за негов наследник. Хадисот од езерото Хум бил раскажан на 18-ти од Дуа-ал-Хиџа според исламскиот календар (10 март 632) на место наречено Гадир Хум,^[31][32] кое се наоѓа близина до градот ел-Џунфа во Саудиска Арабија.

Таму Мухамед рекол:

О Луѓе! Размислувајте за Коранот и сватете ги неговите стихови. Погледнете ги неговите јасни стихови и не ги следете неговите двосмислени делови, кои, се колнам во Алах, никој не ќе може да ви ги објасни неговите предупредувања и неговите мистерии, ниту некој ќе ви ги разјасни неговите толкувања, освен оној на кој му ја зграпчив раката, го доведов при мене, (и му ја кренав раката), оној за кој ви кажувам дека на сите што сум им јас учител (Мула), овој Али е исто така нивни учител (Маула); а тој е Али ибн Ебу-Талиб, мој брат, извршител на мојата волја (Васији), чие назначување како ваш заштитник и водич ми е спуштено од Алах, моќниот и величествениот. Прошталната Исповед

Шиитските муслимани веруваат дека ова е назначувањето на Мухамед на Али за негов наследник.

Шехадет

Калема на Кибла во џамијата Ибн Тулун во Каиро, Египет, кој ја прикажува фразата Ali-un-Waliullah (علي ولي الله: „Али е Вали (чувар) на Бог“).

Шиитската верзија на Шехадетот (арапски: الشهادة), исламската професија на вера, се разликува од онаа на сунитите^[33]. Сунитската верзија гласи: La ilaha illallah, Muhammadun rasulullah (арапски: لَا إِلٰهَ إِلَّا الله مُحَمَّدٌ رَسُولُ الله. или „Не постои друг бог освен Алах, а Мухамед е Божји гласник), но како додаток на ова, шиитите ја додаваат фразата Али-ун-Валилах (арапски: علي ولي الله, лат. „Али е чувар на Бога“). Основата за шиитското верување во Али како Вали е изведена од куранскиот стих 5:5

Оваа дополнителна фраза на декларацијата за верата го отелотворува шиитскиот акцент на наследувањето на авторитетот преку семејството и лозата на Мухамед. Така, трите клаузули од шиитската верзија на Шехадетот се однесуваат на основните исламски верувања на тевхидот (арапски: تَوْحِيد, „единство на Бога“), Нубува (арапски: نبوة „пророштво“) и имамат („лидерство“).^[34]

Хадис

Шиите веруваат дека статусот на Али го поддржуваат бројни хадиси, вклучувајќи го Хадисот од езерото Кум, Хадисот на двете значајни нешта, Хадисот за перото и хартијата, Хадисот за поканата на блиските семејства и Хадисот за Дванаесетиците. Особено Хадисот за Наметката често се цитира за да ги изрази чувствата на Мухамед кон Али и неговото семејство како од сунитските така од шиитските ученици. Шиите ги претпочитаат хадисите препишани на Ахл-ел-Бејт и блиските соработници, и имаат своја посебна збирка на хадиси.^[35][36]

Непогрешливост

Исма (арапски: عِصْمَة) е концепција на безгрешност или „божествено испратена слобода од грешки и гревови“. Муслиманите веруваат дека Мухамед и другите пророци поседувале Исма. Дванаесетниците и Исмаилитите исто така го препишуват овој квалитет на имамите како и на Фатима, ќерката на Мухамед, спротивно на Зејдите кои не го препишуваат на имамите^[37]..^[38]

Според шиитските теолози, безгрешноста се смета за разумен неопходен предуслов за духовно и верско водство. Тие докажуваат дека поради тоа што Господ заповедал целосна послушност од овие ликови, тие мора да заповедаат само она што е правилно.^[39][40] Состојбата на безгрешност се темели на шиитското толкување на стихот за прочистување (33.33). Според тоа, тие се најчистите, најбеспрекорните сочувани и имуни на сите нечистотии. Тоа не значи дека натприродните сили ги спречуваат од извршување на грев, туку поради фактот што тие имаат апсолутна верба во Господ, се наоѓаат себеси во присуство на Господ.^[41]

Тие воедно имаат целосно знаење за волјата на Господ. Тие го имаат сето знаење спуштено од ангелите до пророците (неби) и гласниците (ресул). Нивното знаење ја опфаќа целокупноста од сите времиња. Поради тоа тие делуваат безгрешно по верските прашања. Шиитите не само што го сметаат Али за наследник на Мухамед кој владеел праведно со општеството, туку и како толкувач на исламските обичаи и нивното мистично значење. Тоа значи дека го сметале за ослободен од грешки и гревови (безгрешен), и назначен од Господ преку божествена одлука (нас) како прв имам. Според гледната точка на шиите, слично на Мухамед, Али е познат како „совршен човек“ (ел-инсан ел-камил).^[42]

Практики

Празници

Шиитските муслимани на молитва во светилиштето на имамот Хусеин во Карбала, Ирак

Сунитите и шиитите ги слават следниве годишни празници

• Еид-ул-Фитр,што го обележува крајот на постењето во месецот Рамазан
• Еид-ул-Ада, што го одбележува крајот на Хаџот или аџилакот кон Мека.

Следниве денови се едни од најважните празници од гледна точка на шиитските муслимани:

• Еид-ал-Гадир, кој е годишнина на Гадир Кхум, настанот кога Мухамед го најавил имаматот на Али пред толпа муслимани. Еид-ал-Гадир се одржува на 18-ти од Дуа ал Хиџа.
• Оплакувањето на Мухарем и Денот на Ашура] бидејќи шиите го одбележуваат мачеништвото на Хусеин ибн Али. Имам Хусеин е внук на Мухамед, кој бил убиен од Јазид ибн Муавија. Ашура е ден на длабоко оплакување што се случува на 10-ти од месецот Мухарем.
• Арбаин го одбележува страдањето на жените и децата од домаќинството на Хусеин ибн Али. Откако го убиле Хусеин, нив ги влечеле низ пустината, од Карбала (среден Ирак) до Шам (Дамаск, Сирија). Многу од децата (некои од кои биле директни потомци на Мухамед) умреле од глад и изложеност за време на маршот. Арбаин се одржува на 20-ти од Сафар,четириесет дена по Ашура.
• Мевлид, датумот на раѓање на Мухамед. За разлика од сунитите кои го слават 12-тиот ден од Раби ел-Авал како датум на раѓање или ден на смртта на Мухамед (бидејќи тие велат дека раѓањето и смртта се во иста седмица), шиите го слават 17-тиот ден од месецот, што исто така се совпаѓа со датумот на раѓање на шестиот имам Џафар ел-Садик. Битно да се забележи е тоа што не сите сунити го слават раѓањето на Мухамед, тврдејќи дека тоа е бидах (новитет во верата).^[43]
• Роденденот на Фатима на 20-ти од Џумада ел-Тани. Исто така се смета за ден на „Жените и мајките“.^[44]
• Роденденот на Али на 13-ти од Раџаб. Воедно се смета за ден на „Мажите и татковците“.
• Мид-Шабан е датумот на раѓање на последниот и дванаесетти имам од Дванаесетиците, Мехди Мухамед ел-Мехди. Шиитите го слават на 15-ти од месецот Шабан.
• Лејлетул Кадр, годишнина на ноќта на откривањето на Куранот.
• Еид-ел-Мубахила, се слави средбата помеѓу Ахл-ел-Бејт (семејството на Мухамед) и христијанско пратеништво од Неџран. ел-Мубахила се одржува на 24-ти од Дуа ал Хиџа.

Свети места

Имам Реза го посетуваат 25 милиони верници во текот на една година.^[45]

Најсветите места заеднички за сите муслимани се Мека, Медина и Ерусалим, други свети градови се Кун, Наџаф, Карбала, Машхад.^[46][47] За шиите голема почит уживаат Храмот на Имам Хусеин, Џамијата ел-Абас во Карбала и Џамијата Имам Али во Наџаф. Други почитувани места се гробницата Вади-ус Салам во Наџаф, гробницата ел-Баки во Медина, храмот на Имам Реза во Машад, џамијата ел-Кадинија во Кадинија, светилиштето „Фатима Масуме“, џамијата ел-Аскари во Самар, џамијата Сахија и Големата Џамија на Куфа во Куфа и неколку други места во градовите Ком, Суса и Дамаск. Поголемиот дел од светите исламски објекти во Саудиска Арабија се уништени од Вахабите^[48] и од саудиското кралско семејство, од кои најзнаменити се гробовите во гробницата ел-Баки 1925 година. Во 2006 година експлозија на бомба го уништил храмот на Џамијата ел-Аскари.^[49]

Историја

Калифатот на Али

Али ибн Ебу-Талиб

По смртта на Мухамед во 632 година, најблиските роднини на Али и Мухамед ги направиле подготовките за погребот. Додека тие го подготвувале неговото тело, Абу Бакр,Омар и Ебу Убајда ибн ел-Џара се сретнале со водичите на Медина и го избрале Абу Бакр за калиф. Али и неговото семејство биле изненадени, но го прифатиле назначувањето за доброто на единството во раната муслиманска заедница. По убиството на третиот калиф Осман, во 657 година муслиманите во Медина го поканиле Али да биде четврт калиф, кој како претстолнина за себе го зел градот Куфа во денешен Ирак.

Владеењето на Али врз раната муслиманска заедница често било оспорувано и се кревале војни против него. Поради тоа, тој со голем напор за да одржи моќ врз групите кои го предале откако оддале верност на неговото наследување, или оние кои сакале да му го заземат неговото место. На крајот расправијата довла до Првата Фитна, која станала првата поголема граѓанска војна во исламскиот Калифат. Фитната како серија на бунтови против првиот имам, Али како последица од атентатот на неговиот политички претходник, Осман. Додека бунтовниците што го обвиниле Осман за непотизам го признале калифатот на Али, истите тие подоцна се свртеле и бореле против него. Али владеел од 656 до 661 година, со што бил убиен во извршување молитва (суџуд).Главниот соперник на Али, Муавија, во тоа време го презел калифатот.^[50][20]

Хасан, Хусеин и Карбала

По смртта на Али, неговиот постар син Хасан станал водач на муслиманите од Куфа. По серијата престрелки меѓу муслиманите од Куфа и војската на Муавија, Хасан ибн Али се согласил да му го отстапи калифатот на Муавија и да го одржи мирот меѓу муслиманите под одредени услови: Присилното јавно навредување на Али, на пр. за време на молитвите, треба да се напушти; Муавија не треба да користи даночни пари за свои приватни потреби; Треба да има мир, а на следбениците на Хасан треба да им се даде сигурност и нивните права; Муавија никогаш нема да ја усвои титулата Амир ел-Муминин („командант на верниците“); Муавија нема да предложи никаков наследник.^[51][52] Хасан потоа се пензионирал во Медина, каде што во 670 н.е. бил отруен од неговата сопруга Џада бинт ел-Ашат, откако тајно го контактирал Муавија кој сакал да му го пренесе калифатот на својот син Јазид и го гледал Хасан како пречка.^[53]

Битка кај Кербала

Џамија Имам Али во Наџаф, Ирак, каде Али е погребан.

Хусеин, помладиот син на Али и брат на Хасан, првично се спротивставил на повиците да ги води муслиманите против Муавија и да го врати калифатот. Во 680, Муавија починал и му го пренел калифатот на својот син Јазид I и го прекршил договорот со Хасан ибн Али. Јазид го замолил Хусеин да му се заколне на верност (бај'ах). Фракцијата на Али, очекувајќи дека калифатот ќе се врати на линијата на Али по смртта на Муавија, го видел ова како предавство на мировниот договор и затоа Хусеин го отфрли ова барање за верност. Во Куфа имало голема поддршка за Хусеин да се врати таму и да ја преземе својата позиција како калиф и имам, па тој го собрал своето семејство и следбениците во Медина и тргнал за Куфа.^[14]

На пат кон Куфа, Хусеин бил блокиран од војска од луѓе на Јазид, во која имало луѓе од Куфа, во близина на Кербала; наместо да се предадат, Хусеин и неговите следбеници избрале да се борат. Во битката кај Кербала, Хусеин и приближно 72 членови на неговото семејство и следбеници биле убиени, а главата на Хусеин му била предадена на Јазид во Дамаск. Шиитската заедница го смета Хусаин ибн Али за маченик (шахид) и го смета за имам од Ахл ел-Бејт (أَهْل البَيْت, „Луѓе од домот“). Битката кај Кербала и мачеништвото на Хусенн ибн Али често се наведуваат како дефинитивно раздвојување помеѓу шиитските и сунитските секти на исламот. Хусеин е последниот имам по Али, меѓусебно признат од сите гранки на шиитскиот ислам.^[54] Мачеништвото на Хусеин и неговите следбеници се одбележува на Денот на Ашура, кој се случува на десеттиот ден од Мухарем, првиот месец од исламскиот календар.^[14]

Имамат на Ахл-ал-Бејт

Зулфикар со и без штитот. Фатимидски приказ на мечот на Али е издлабен на портите на Стар Каиро, имено Баб ел-Наср (прикажано подолу). Два меча биле заробени од храмот на предисламското арапско божество Манат за време на Рација на Сад ибн Заид ел-Ашхали. Мухамед му ги дал на Али, велејќи дека еден од нив е „Зулфикар“, кој станал познат како мечот на Али и подоцна симбол на шиизмот..^[55]

Приказ на мечот и штитот на Али издлабени на ѕидот на портата „Баб ел-Наср“ во Исламски Каиро, Египет

Голем дел од раните шиити како и Дванаестниците и Исмаилитите се разликувале само маргинално од матичните сунити во нивните гледишта за политичко водство, но во оваа секта може да се види прочистување на шиитската догма. Првобитните сунити традиционално сметале дека политичкиот водич мора да доаѓа од родот на Мухамед, односно од Курејшите. Зајдите ги намалиле политичките побарувања на следбениците на Али, изнесувајќи дека не секој од потомците на Али може да биде избран да го води муслиманското општество (умах), туку оние диреткни машки потомци на Мухамед преку сојузот на Али и Фатима. Но за време на бунтовите против калифатот на Абасидите, другите шиити кои станле познати како имамија (следбеници на имамите), го следеле теолошкото училиште на Џафар ел-Садик. Тие изразиле повозвишена религиска улога за имамите и инсистирале дека во било кое време без разлика на моќта, еден машки потомок на Али и Фатима е божествено назначен имам и единствен авторитет, на сите верски и правни прашања. На тие шиити, љубовта кон имите и каузата што ја следат станала исто толку важна колку и вербата во божјата единственост и мисијата на Мухамед.

Подоцна голем дел од шиитите, вклучувајќи ги Дванаестниците и Исмаилитите, станале Имамити.^[8][56][57] Овој вид на шиити веруваат дека имамите се духовни и политички наследници на Мухамед.^[58] Имамите се човечки единки кои не само што праведно владеат со општеството, туку исто така се способни да го одржат и протолкуваат божествениот закон и неговото мистично значење. Зборовите и делата на Мухамед и имамите се водич и пример што општеството треба да го следи; поради тоа, тие не смеат да прават гревови и грешки, и мора да бидат избрани од божествена одлука или преку Мухамед.^[59][60]

Светилиште „Фатима Масуме“ во Ком, Иран

Според ова гледиште, секогаш има имам на годината, кој е божествено назначен авторитет за сите верски и правни прашања во муслиманското општество.^[58][61] Али е првиот имам од оваа низа, легитимниот наследник на Мухамед, проследен од машки потомци на Мухамед преку неговата ќерка Фатима. Разликата помеѓу следењето на било Ахл-ал-Бејт (Семејството на Мухамед и неговите потомци) или калифот Абу Бакр ги оформил шиитските или нешиитските гледишта на некои од коранските стихови, хадисите (раскажувањата на Мухамед) и други области од исламот. На пример, збирката на хадисите длабоко почитувана од шиитските муслимани е центрирана на раскажувања од членови на Ахл-ал-Бејт и нејзините поддржувачи, додека хадиси од раскажувачи кои не припаѓаат или не ја поддржуваат Ахл-ал-Бејт не се вклучени во неговото Тарик Кабир и Мутаки во неговиот Канзу'л-Ума извештај кој тврди дека калифот Омар го камшикувал, го укорил и му забранил да раскажува хадис од Светиот Пророк. Омар рекол: „Поради тоа што пренесуваш хадиси од Светиот Пророк во огромен број, само му препишуваш лаги. (тоа значи дека секој очекува да кажеш ништо повеќе освен лаги за Светиот Пророк) Затоа мора да престанеш да пренесуваш хадиси од пророкот, инаку ќе те пратам во земјата на Дус".(Клан во Јемен на кој му припаѓал Ебу Хурејра.)

Дванаестниците и Исмаилитите веруваат дека 'акл, божествената мудрост е извор на душите на пророците и имамите која им давал мистично знаење наречено хикма и дека нивните страдања биле од божествена наклонетост кон своите приврзаници.^[62][63] И покрај тоа што имамот не бил примател на божествено откритие, тој имал блиска врска со Господ низ која го водел, а имамот за возврат ги водел луѓето. Имаматот, или верување во божественото водство, е фундаментално верување кај Дванаестниците и Исмаилитите и се темели на замислата дека Господ нема да го остави човештвото без пристап до божественото напатствие.^[64]

Имам Махди, последниот имам на шиитите

Газан и неговиот брат Олџеиту и двајцата биле толерантни кон секташките разлики во границите на исламот, за разлика од традициите на Џингис-хан.

Окултацијата е верување во некои облици на шиитски ислам дека месијански лик, исчезнат имам познат како Махди, еден ден заедно со Исус ќе се врати и светот ќе го исполни со правда. Според шиите Дванаестници, главната цел на Махди ќе биде да воспостави исламска држава и да ги применат исламските закони кои му биле откриени на Мухамед. Некои шиити како што се Зајиди и Низарите Исмаили не веруваат во идејата на окултацијата. Групите кои веруваат во тоа се разликуваат по тоа која лоза на имамот е важечка, и оттаму која единка влегла во окултацијата. Тие веруваат дека има многу знаци што би го покажале времето на неговото враќање.

Дванаестниците веруваат дека имам Махди (дванаесеттиот имам, Мухамед ел-Мехди) е веќе на земјата, се крие и ќе се врати на крајот од времето. Фатимид/Бохра/Давуди Бохра веруваат во истото но тоа важи за нивниот дваесет и први имам Тајиб. Сунитите пак веруваат дека идниот Махди сè уште не пристигнал на земјата.

Династии

Во векот по Битка кај Карбала (680 н.е.), додека различни групи поврзани со шиитите се распространувале во исламскиот свет што се појавил, неколку нации се појавиле врз основа на шиитско раководство или население.

• Идрисиди (788–985): зајдиска династија, денешно Мароко
• Кармати (899–1077): исмаилска иранска династија. Нивните седишта биле во Источна Арабија и Бахреин. Основана е од Абу Саид ел-Џенаби.
• Бујиди (934–1055): Дванаесетичка иранска династија. На својот врв се состоела од големи делови од Иран и Ирак.
• Икајлиди (990–1096): шиитска арапска династија со неколку линии што владееле во различни делови на ал-Џазира, северна Сирија и Ирак.
• Илканат (1256–1335): Монголско ханство, сместено во Персија во 13 век, се смета за дел од Монголското Царство. Илканатот првично се темелел на походите на Џингис-хан во Хорезмиското Царство од 1219-1224 година, и основани од страна на внукот на Џингис, Хулагу, во територии кои денес се составени голем дел од Иран, Ирак, Авганистан, Туркменистан, Ерменија, Азербејџан, Грузија, Турција и Пакистан. На почетокот во Илканатот се прифаќале многу религии, но посебно внимание се одавало на будизмот и христијанството. Подоцнежните владетели на Илканатот, започнувајќи со Газан во 1295 година, го прифатиле шиитскиот ислам.^[65]
• Бахманиди (1347–1527): шиитска муслиманска држава на Деканска висорамнина во Јужна Индија и едно од големите средновековни индиски кралства.^[66] Бахманидскиот султанат бил првото независно исламско кралство во Јужна Индија.^[67]

Фатимидски Калифат, околу 1000 година

Фатимидски Калифат

Џамија Ал-Хаким, именувана по ел-Хаким би-Амр Алах (985–1021), 6-ти Фатимидски калиф и 16-ти Исмаилитски Имам, во Исламски Каиро, Египет.

• Фатимиди (909–1171 CE): Контролирале голем дел од Северна Африка, Левант, делови од Арабија и светите градови Мека и Медина. Групата го зема своето име од Фатима, ќерката на Мухамед, од која тие тврдат дека потекнуваат.
  • Во 909 н.е., шиитскиот воен водач Ебу Абдула ел-Шии ги соборил сунитските владетели во Северна Африка, настан што довел до основање на Фатимидскиот Калифат.^[68]
  • Џавхар (966-992) бил шиитски фатимидски генерал. Под команда на калифот ел-Муиз, тој го предводел освојувањето на Северна Африка, а потоа и на Египет,^[69] основајќи го градот Каиро^[70] и Џамија ел-Азхар. грчки роб по потекло, тој бил ослободен од ел-Муиз.^[71]

Од периодот за време на Фатмидите постои историска џамија во Каиро. Џамијата е позната по својата фасада која што е внимателно украсена со натписи и геометриски резби. Веднаш над влезната врата се гледа изрезбан медалјон со натписи од куранскиот стих 33.33 со што се опкружени имињата на Мухамед и Али. Стихот гласи: „О семејство на пророкот, Господ само сака да ви ги отстрани гревовите и да ве исчисти од нив“. Шиите ова го разбираат како доказ за тврдењето на имаматот на Али и неговите потомци кои го изгубиле калифатот.

Во продолжение на гореспоменатата комбинација на Мухамед и Али, поистакнати се украсувањата на левата половина на фасадата на џамијата, каде името на Али е во центарот и е опкружено пет пати со името на Мухамед. На аголот има три вдлабнатини со испишан стих од коранот 16.128: „Аллах, навистина, е со оние кои се богобојазливи и со оние кои се доброчинители!“. На двете страни од горните вдлабнатини има украсни дискови од кои едниот го има името на Мухамед а другиот на Али. Значи горниот дел може да се прочита како ваква порака: „Сигурно Господ е со Мухамед и со Али.“

Сафавидско Царство

Едно од првите дејствија што ги извршил Исмаил I од Сафавидското Царство било прогласувањето на Дванаесетниците на шиитскиот ислам како официјална религија од Иран, предизвикувајќи секташки тензии на Блискиот Исток кога ги уништил гробниците на Абасиидските калифи, на сунитскиот имам Ебу Ханифа ан-Нуман и на Абдул Кадир Гилани во 1508 година.^[72] Во 1533 година, Османлиите, по нивното освојување на Ирак, повторно изградиле разни важни сунитски светилишта.^[72][73]

Голема пресвртница во историјата на шиитскиот ислам била доминацијата на Сафавидите (1501–1736) во Персија. Ова предизвикало голем број промени во муслиманскиот свет:

• Крај на релативната меѓусебна толеранција меѓу сунитите и шиитите што постоела од времето на Монголските освојувања наваму и повторното оживување на антагонизмот меѓу двете групи.
• Првичната зависност на шиитските свештеници од државата, проследено со појавата на независно тело на улема способно да заземе политички став различен од официјалните политики.^[74]
• Раст на важноста на персиските центри за исламско образование и религиозно учење, што резултирало со промена на Дванаесетниците од доминантно арапски феномен во претежно персиски.^[75]
• Растот на училиштето Акбари кое проповедало дека само Куранот и хадисите се основи за донесување одлуки и пресуди, одбивајќи ја употребата на разум.

Со падот на Сафавидите, државата во Иран - вклучувајќи го и државниот систем на судови со кадии] ("qāḍī") - назначени од владата - станала многу послаба. Ова им дало можност на шеријатските судови на муџтехид да го пополнат правниот вакум и им овозможи на уламите да го потврди својот судски авторитет". Во ова време исто така се зацврстило и училиштето Усули.^[76]

• 
  Прогласувањето на Дванаесетниците за државна религија на Сафавидите
• 
  Битката кај Чалдиран во 1514 година била голема секташка криза меѓу муслиманите на Блискиот Исток.
• 
  Споменик за комеморација на битката кај Чалдиран, каде што повеќе од 7.000 муслимани од шиитските и сунитските секти се убивале едни со други

Демографија

Земји со шиитско мнозинство се Иран, Ирак, Азербејџан и Бахреин; сите обоени со црвено.

Распространетост на сунитскиот и шиитскиот ислам

Шиитскиот ислам е втората по големина гранка на исламот.^[77] Се проценува дека или 10–20%^[78] или 10–13%^[79][80][81] од светската муслиманска популација се шиити. Тие може да изнесуваат до 200 милиони од 2009 година.^[80]Од 1985 година, се проценува дека шиитските муслимани се 21% од муслиманското население во Јужна Азија, иако вкупниот број е тешко да се процени.^[82]

Шиитските муслимани формираат јасно мнозинство од населението во три земји од муслиманскиот свет: Иран, Ирак и Азербејџан.^[83][84] Шиитите муслимани сочинуваат 36,3% од целото население (и 38,6% од муслиманското население) на Блискиот Исток.^[85]

Проценките го ставаат процентот на шиитски муслимани во Либан помеѓу 27% и 45% од населението,^[83][86] 30-35% од граѓанската популација во Кувајт (не постојат бројки за неграѓанското население),^[87][88] над 20% во Турција,^[80][89] 5-20% од населението во Пакистан,^[90][80] и 10–19% од населението на Авганистан,^[91][92]и 45% во Бахреин.^[93][94]

Саудиска Арабија е домаќин на голем број различни шиитски заедници, вклучувајќи ги Дванаесетниците од Бахрејн во Источната провинција и Нахавила во Медина, и Исмаилите Сулејмани и Зајди од Наџран. Според проценките, бројот на шиитски граѓани е приближно 15% од месното население.^[95] Приближно 40% од населението на Јемен се шиитски муслимани.^[96][97]

Значајни шиитски заедници постојат и во крајбрежните региони на Западна Суматра и Ачех во Индонезија.^[98]Присуството на шиитите е занемарливо на друго место во Југоисточна Азија, каде што муслиманите се претежно Шафии.

Значајно шиитско малцинство е присутно во Нигерија, составено од преобратеници од современиот период во шиитско движење центрирано околу државите Кано и Сокото.^[80][81][99] Неколку африкански земји како Кенија, ^[100] Јужна Африка, ^[101] Сомалија,^[102] итн. имаат мало малцинско население од различни шиитски подсекти, првенствено потомци на имигранти од Јужна Азија за време на колонијалниот период, како што е Хоџа.^[103]

Значајни популации ширум светот

Бројките наведени во првите три колони подолу се засноваат на демографската студија од октомври 2009 година од Pew Research Center, Mapping the Global Muslim Population.^[80][81]

Нации со над 100.000 шиити^[80][81]

Земја	Статија	Население во 2009 (Pew)[80][81]	Процент од населението кое е шиитско 2009 (Pew)[80][81]	Процент од глобалното шиитско население во 2009 година (Pew)[80][81]	Белешки
Иран	Ислам во Иран	7004660000000000000♠66,000,000–69,500,000	7001900000000000000♠90–95	7001370000000000000♠37–40
Пакистан	Ислам во Пакистан	7004252000000000000♠25,272,000	7001150000000000000♠15	7001150000000000000♠15	Проценката од 2010 година била дека шиитите сочинуваат околу 10-15% од населението на Пакистан.[104]
Ирак	Ислам во Ирак	7004190000000000000♠19,000,000–24,000,000	7001550000000000000♠55–65	7001100000000000000♠10–11
Индија	Ислам во Индија	7004123000000000000♠12,300,000–18,500,000	7001130000000000000♠1.3–2	7000900000000000000♠9–14
Јемен	Ислам во Јемен	7003700000000000000♠7,000,000–8,000,000	7001350000000000000♠35–40	7000500000000000000♠~5	Мнозинството се Зајдите.
Турција	Ислам во Турција	7003600000000000000♠6,000,000–9,000,000	7001100000000000000♠~10–15	7000300000000000000♠~3–4	Мнозинството се Аливити.
Азербејџан	Ислам во Азербејџан	7003450000000000000♠4,575,000–5,590,000	7001450000000000000♠45–55	7000200000000000000♠2–3	Азербејџан е мнозинство со шиити.[105][106][107] Една работа од 2012 година забележала дека во Азербејџан, меѓу верниците од сите вери, 10% се идентификувани како сунити, 30% се идентификувани како шиити, а остатокот од следбениците на исламот едноставно се идентификувани како муслимани.[107]
Авганистан	Ислам во Авганистан	7003300000000000000♠3,000,000	7001150000000000000♠15	7000100000000000000♠~2	Во Авганистан не е направен сигурен попис со децении, но околу 20% од авганистанското население се шиити, главно меѓу етничките малцинства Таџики и Хазари.[108]
Сирија	Ислам во Сирија	7003240000000000000♠2,400,000	7001130000000000000♠13	7000100000000000000♠~2	Мнозинството се Алавитите.
Либан	Ислам во Либан	7003100000000000000♠2,100,000	7001310000000000000♠ 31.2	5000000000000000000♠<1	Во 2020 година, Светскиот книга за факти на ЦИА изјавила дека шиитските муслимани сочинуваат 31,2% од населението на Либан.[109]
Саудиска Арабија	Ислам во Саудиска Арабија	7003200000000000000♠2,000,000	7000600000000000000♠~6	7000100000000000000♠
Нигерија	Ислам во Нигерија	7003300000000000000♠<2,000,000	7000100000000000000♠<1	5000000000000000000♠<1	Проценките се движат од дури 2% од муслиманското население во Нигерија до дури 17% од муслиманското население во Нигерија.[б 1] Некои, но не сите, нигериски шиити се поврзани со забранетото Исламско движење во Нигерија, шиитска организација инспирирана од Иран, предводена од Ибрахим Закзаки.[110]
Танзанија	Ислам во Танзанија	7003150000000000000♠~1,500,000	7001250000000000000♠~2.5	5000000000000000000♠<1
Кувајт	Ислам во Кувајт	7002500000000000000♠500,000–700,000	7001200000000000000♠20–25	5000000000000000000♠<1	Меѓу проценетите 1,4 милиони граѓани на Кувајт, околу 30% се шиити (вклучувајќи ги Исмаилите и Ахмадите, кои кувајтската влада ги смета за шиити). Меѓу Големата иселеничка заедница на Кувајт од 3,3 милиони граѓани, околу 64% се муслимани, а меѓу иселениците муслимани, околу 5% се шиити.[112]
Бахреин	Ислам во Бахреин	7002400000000000000♠400,000–500,000	7001660000000000000♠65–70	5000000000000000000♠<1
Таџикистан	Ислам во Таџикистан	7002400000000000000♠~400,000	7000400000000000000♠~4	5000000000000000000♠<1	Shi'a Muslims in Tajikistan are predominantly Nizari Ismaili
Германија	Ислам во Германија	7002400000000000000♠~400,000	7000500000000000000♠~0.5	5000000000000000000♠<1
Обединети Арапски Емирати	Ислам во Обединетите Арапски Емирати	7002300000000000000♠~300,000	7000300000000000000♠~3	5000000000000000000♠<1
САД	Ислам во САД	7002225000000000000♠~225,000	7000700000000000000♠~0.07	5000000000000000000♠<1	Шиитите сочинуваат мнозинство меѓу арапските муслимани во многу американски градови, на пр. либанските шиити го формираат мнозинството во Детроит.[113]
Обединето Кралство	Ислам во Обединетото Кралство	7002125000000000000♠~125,000	7000200000000000000♠~0.2	5000000000000000000♠<1
Катар	Ислам во Катар	7002100000000000000♠~100,000	7001350000000000000♠~3.5	5000000000000000000♠<1
Оман	Ислам во Оман	7002100000000000000♠~100,000	7000200000000000000♠~2	5000000000000000000♠<1	Од 2015 година, околу 5% од Оманците се шиити (во споредба со околу 50% Ибади и 45% сунити).[114]

Големи деноминации или гранки

Шиитската заедница низ својата историја се поделила околу прашањето на имаматот. Најголемата гранка се Дванаесетниците, а потоа следуваат Зејдите и Исмаилите. Секоја подсекта на шиизмот ја следи својата линија на имаматот. Сите шиитски муслимани ја следат истата школа на мислата, јуриспруденцијата на Џафари, именувана по Џафар ал-Шадик, шестиот шиитски имам. Шиитските свештеници и правници обично ја носат титулата муџтехид (т.е. некој овластен да издава правни мислења во шиитскиот ислам).

Дванаесетници

Дванаесетниците претставуваат најголемата гранка на шиитскиот ислам,^{[115][77][116][117][118][119]} и термините шиитски муслимани и шиити често се однесуваат на нив. Ознаката Дванаесетници е изведена од доктрината за верување во дванаесет божествено поставени водачи, познати како „Дванаесетте имами“. Дванаесетте шиити се инаку познати како Имами или Џафари; вториот термин потекнува од Џафар ел-Шадик, шестиот шиитски имам, кој ја елаборирал јуриспруденцијата на Дванаесетниците.^[120] Дванаесетниците го сочинуваат мнозинството од населението во Иран (90%),^[121] Азербејџан (85%), ^[3][122] Бахреин (70%), Ирак (65%) и Либан (65% од муслиманите).^[123][124]

Доктрина

Доктрината на Дванаесетниците се темели на пет принципи. Овие принципи познати како Усул-ад-Дин се следниве:^[125]

1. Монотеизам: Господ е еден и единствен;
2. Правда: концепцијата на морална праведност што се темели на етика, правичност и непристрасност, заедно со казната за прекршување на искажаната етика;
3. Пророштво: установа преку која Господ праќа пратеници или пророци за да го водат човештвото;
4. Управување: божествена установа која ја наследува установата на пророштвото. Нејзините назначеници (имамите) се божествено назначени;
5. Последно судење: последното испитување на човештвото од страна на Господ.

Попрецизно, овие принципи се познати како Усул-ад-Мадаб (принципи на шиитските секти) според Дванаесетниците кои се разликуваат од Даријат-ел-Дин (Потреби на Религијата) кои се принципи потребни за некој да стане муслиман. Потребите на религијата не вклучуваат управување (имамат) бидејќи не е услов за некој да биде признат како муслиман. Меѓутоа, оваа категорија според Дванаесетниците Ајатола-ал-Хоеи, вклучува верување во Господ, Пророштво, денот на повторно оживување и други „потреби“ (како верувањето во ангели). Во овој поглед Дванаесетниците прават разлика во изразите во верување во основните принципи на исламот од една страна, и посебно верување во шиитските доктрини како Имамат од другата страна.

Дванаесетте Имами

Според Дванаесетниците, дванаесетте имами се духовни и политички наследници на Мухамед. Според нивната теологија, наследникот на Мухамед е непогрешлива човечка единка која не само што праведно владее со општеството, туку и е способна да го задржи божествениот закон и да го протолкува неговото мистично значење. Зборовите и делата на Мухамед и Имамите се водич и пример што општеството треба да го следи; поради тоа тие мора да бидат ослободени од грешки и гревови, и имамите мора да бидат избрани од божествена одлука, или нас, преку Мухамед. Секој имам е син на претходниот имам со исклучок на Хусеин ибн Али кој бил брат на Хасан ибн Али. Дванаесеттиот и последен имам е Мухамед ел-Махди, кој според верувањето на Дванаесетниците е жив и е во окултација.^[64]

Правна наука

Правната наука на Дванаесетниците исто се нарекува и правна наука Џафари. Во оваа област Сунетот се смета за усната традиција на Мухамед и нејзина имплементација и толкување од страна на дванаесетте имами. Постојат три училишта за правната наука на Џафари. Усули, Акбари и Шеики. Школата Усули е далеку најголема. Групи на Дванаесетници што не ја следат оваа правна наука се Алави, Алеви, Бекташи и Кизилбаши. Во правната наука на Џафари постојат десет помошни столбови, познати како Фуру ад-Дин, а тоа се:

1. Молитва
2. Постење
3. Аџилак
4. Зеќат или давање милостиња
5. џихад или света војна
6. Насочување на другите кон добро
7. Одвлекување на другите од зло
8. Давање милостиња (една петтина) на годишните приходи со намалување на домаќинските и трговските трошоци
9. Сакај ги оние коишто се на божјиот пат
10. Избегнување на оние кои му се спротивставуваат на Господ

Според Дванаесетниците, дефинирање и толкување на исламската правна наука е одговорност на Мухамед и дванаесетте имами. Поради тоа што дванаесеттиот имам е во окултација, свештениците имаат должност да се справуваат со исламската литература како што се Куранот и хадисите и да донесат легални одлуки во границите на исламскиот закон за да обезбедат средства за справување со тековните проблеми од исламска гледна точка. Со други зборови, Дванаесетниците обезбедуваат старателство на исламската правна наука, што го одреди Мухамед и неговите дванаесет наследници. Оваа постапка е позната како Иџтихад и свештениците се познати како Мерџа. Именувањата Аламах и Ајатолах се употребуваат за нивните свештеници.

Зејди

Златен динар од ел-Хади ила'л-Хак Јахја, првиот зејдиски имам на Јемен, кована во 910–911 година CE

Јеменска Зејдиска Држава под власта на имамот ел-Мутавакил Исмаил (1644–1676)

Зејдите се втората по големина гранка во шиитскиот ислам. Тоа е шиитско учење именувано по Зејд ибн Али. Следбениците се наречени Зејдити (или од време на време Петмината). Меѓутоа, исто така постои група под името Зејди Васитис кои се Дванаесетници. Зејдите сочинуваат приближно 42-47% од населението во Јемен.^[126][127]

Доктрина

Зејдите, Дванаесетниците и Исмаилите ги признаваат првите четири имами; меѓутоа, Зејдите го признаваат Зејд ибн Али како петтиот. По времето на Зејд ибн Али, било кој потомок на Хасан ибн Али или Хусеин ибн Али може да биде имам доколку ги исполни одредените услови^[128], е она што Зејдите го признаваат. Останати добро познати имами на Зејдите во минатото се Јахја ибн Зејд, Мухамед ел-Нафс аз-Закија и Ибрахим ибн Абдула. По правна исламска материја, Зејдите го следат учењето на Зејд ибн Али кое е документирано во неговата книга Меџму'л Фикх. ел-Хади ила'л-Хак Јахјам, основач на зејдитската држава во Јемен, установил елементи од правно научната традиција на сунитскиот муслимански правник Абу-Ханифа и поради тоа правната наука на Зејдите денес продолжува донекаде во паралела со онаа на Ханафите.

Зејдиската доктрина за имаматот не подразбира непогрешливост на имамот ниту дека имамите добиваат божествено напатствие. Зејдите исто така не веруваат дека имаматот мора да се пренесува од татко на син но веруваат дека може да го задржи секој Зејд што води потелко од Хасан ибн Али или Хусеин ибн Али (што било случај кога починал Хасан ибн Али). Историски, Зејдите сметаат дека Зејд бил најправилниот наследник на четвртиот имам бидејќи тој водел бунт против Омејадите приговарајќи на нивната тиранија и корупција. Мухамед ел-Бакир не презел политичка акција, а следбениците на Зејд веруваат дека вистинскиот имам мора да се бори против корумпираните владетели.

Времеплов

Идрисидите се арапска зејдиска шиитска династија^{[129][130][131][132][133][134][135]} во западен Магреб кои владееле од 788 до 985 година, именувана според првиот нејзин султан Идрис I. Била основана зејдиска држава во Гилан, Дејламан и Табаристан (северен Иран) во 864 година од страна на Алавидите и истата траела сè до смртта на нејзиниот водич во рацете на Саманидите во 928 година. Приближно по четириесет години државата повторно оживеала и преживеала во Гилан под водство на Хасанидите до 1126 година. Подоцна, од 12 до 13 век, зејдитите од Гилан, Дејламан и Табаристан ги признале зејдиските имами од Јемен или противничките имами во Иран.^[136]

Бујидите на почетокот биле Зејиди^[137], исто како и владетелите од ел-Џамама во 9 и 10 век.^[138]Водичите на зејдиското општество ја поседувале титулата калиф. Како таков, владетелот на Јемен е познат како Калиф, ел-Хади Јахја бин ел-Хусеин бин ел-Касим ар-Раси Расидс (потомок на синот на Али, Хасан ибн Али) кој во градот Сада од 873-7та година, го основал имаматот на Зејдите и овој систем продолжил до средината на XX век, кога револуцијата од 1962 година го исфрлил зејдискиот имам. Основачкиот зејдизам во Јемен е од групата Џарудија; сепак, со зголемената поврзаност со обредите на Ханафите и Шафиите од сунитскиот ислам, се случило поместување од групата Џарудија во Сулејманија, Табирија, Бутрија или групите Салихија. ^[139]

Зејдите ја сочинуваат втората најдоминантна верска група во Јемен. Денес, тие сочинуваат околу 40-45% од населението во Јемен.^[140] Џафариите и Исмаилите се 2-5%. Во Саудиска Арабија се проценува дека постојат преку еден милион заидици (главно во западните региони). Денес најистакнато движење на Зејдите е движењето на Хутите^[141] или Шабаб ел-Муминин (Верничка Младина).^[142]Во 2014–2015 година, Хутите ја презеле јеменската влада во Сана, што довело до пад на поддржана од Саудиска Арабија на Абд Рабух Мансур Хади^{[141][142][143]} Хутите и нивните сојузници добиле контрола на значителен дел од територијата на Јемен и се спротивставиле на интервенција предводена од Саудиска Арабија во Јемен што сакала да го врати Хади на власт.^[141][142]. И Хутите и коалицијата предводена од Саудиска Арабија биле нападнати од сунитската исламистичка милитантна група и Салафитските џихадисти, терористичка организација на Исламска држава.

Исмаили

Исмаилите, познати како Седумтемината, го добиле своето име од прифаќањето на Исмаил ибн-Џафар како божествено назначен духовен наследник (имам) на Џафар ел-Садик, во што се разликуваат од Дванаесетниците кои го прифаќаат Муса ел-Кадим, помалиот брат на Исмаил за имам. По смртта или окултацијата на Мухамед ибн Исмаил во 8 век, исмаилистичкото учење подлабоко се претворило во систем на верување како што е познато во денешно време, со јасна концентрација на длабокото и мистично значење (батин) на верата. Со евентуалното развивање на Дванаесетмината во политературно (захир) ориентирани мисловни школи Акбари и подоцна Усули, шиизмот се развил во две различни насоки: метафоричката група на исмаилити со фокус на мистичната патека и божјата природа и божественото покажување во личноста на „Имамот на Времето“ како „Лице на Бога“,и втората по литературна група која се фокусирала на божествениот закон (шеријат) и делата и кажувањата на Мухамед (сунет) и неговите наследници (Ахл ул-Бејт).^[144]

Покрај тоа што постојат подгрупи во рамките на исмаилите, изразот во денешниот домашен јазик општо се однесува на заедницата Низари, кои се следбеници на Ага-хан и најголемата група помеѓу Исмаилите. Друга заедница која спаѓа под нив е Давуди Борас, под водство на Даија ел-Мутлак како претставник на скриен имам. Додека постојат многу други гранки со екстремни надворешни разликувања во обичаите, голем дел од духовната теологија останала иста од времето на верата на првите имами. Во последниве векови исмаилите во голема мера се индо-иранска заедница^[145], но постојат и во Индија, Пакистан, Сирија, Палестина, Саудиска Арабија,^[146]Јемен, Кина,^[147] Јордан, Узбекистан, Таџикистан, Авганистан, Источна и Јужна Африка и во последниве години емигрирале во Европа, Австралија, Нов Зеланд и Северна Америка.^[148]

Исмаилски имами

Шах Карим ел-Хусејни, познат како Ага Кан IV, е 49-тиот и моментален имам на Низаритите.

По смртта на Исмаил ибн Џафар, многу исмаилити веруваат дека завршила лозата на имаматот и дека еден ден месијанскиот Мехди, кој тие веруваат дека е Мухамед ибн Исмаил, ќе се врати и ќе воспостави доба на правдата. Еда група ги вклучувла и насилните Карматијци кои имале тврдина во Бахреин. Спротивно на тоа, некои исмаилити верувале дека имаматот продолжил и дека имамите се во окултација и сè уште комуницираат и ги подучуваат своите следбеници преку мрежа на мисионери. Во 909 година, барателот на имаматот на исмаилите Убејд Алах ел-Мехди Билах го воспоставил Фатимидскиот Калифат. За време на овој период се создале три лози на имами. Првата гранка позната како Друзе, започнала со ел-Хаким би-Амр Алах.^[149] Роден во 386 година по хиџра (985), тој се издигнал како водич на единаесетгодишна возраст. Калифатот кој бил карактеристичен по верска толеранција доживеал прогонување за време на неговото владеење. Во 1021 година неговата мазга се вратила без него натопена во крв, религиозна група која се формирала додека тој бил жив се распаднала од матичниот исмаилизам и не го признала неговиот наследник. Подоцна познати како Друзи, тие веруваат дека ел-Хаким е божја инкарнација и претскажаниот Мехди кој еден ќе се врати и ќе донесе правда во светот.^[150][151] Верата се разделила од исмаилизам бидејќи развиле многу необични учења кои често прават поделба меѓу исмаилизмот и исламот.^{[149][152][153][154][155]}

Втората поделба се случила по смртта на Мад ел-Мустенсир Билах во 1094 година. Неговото владеење било подолго од било кој калиф во сите исламски царства. По неговата смрт, неговите синови, постариот Низар и помладиот ел-Мустали се бореле за политичка и духовна контрола врз династијата.^[156] Низар доживеал пораз и бил заробен, но според традицијата на Низарите, неговиот син побегнал во Аламут каде што иранските исмаилити го прифатиле неговото право. Од тука натаму низарското општество продолжило со друг имам. Лозата на Мутали повторно се разделила помеѓу Тајаби (главна гранка е Давуди Бохра) и Хафизи. Претходниците тврдат дека Ат-Тајиб Аби-л-Касим (син на Ал-Амир би-Ахками л-Лах) и имамите што го следеле избледеле во период на анонимност (Даур е Сатр) и го назначиле Дај ел-Мутлак за водич на општеството, на сличен начин како што живееле исмаилите по смртта на Мухамед ибн Исмаил. Подоцнежните Хафизи тврделе дека водичот на калифатот е имамот, и изумреле со падот на Фатимидскиот Калифат.

Столбови

Исмаилите ги категоризирале нивните обичаи коиш се познати како седум столбови:

1. Валајах (старателство,чување)
2. Тахарах (чистота)
3. Салах (молитва)
4. Зеќат (милосрдие)
5. Саум (постење)
6. Хаџ (аџилак)
7. Џихад (света војна,борба)
8. Шехадетот (признавање на вера) на шиите се разликува од оној на сунитите по споменувањето на Али.

Привремено управување

Низарите даваат значење на училишните установи поради постоењето на присутен имам. Имамот на Епохата ја одредува правната наука, и неговото водство може да се разликува од она на претходните имами поради различните времиња и околности. За низарските исмаили имам е Карим ел-Хусајни Ага Кан IV. Лозата на низарските имами продолжила до ден денес.

Божественото водство продолжило и во гранката Бохра преку установата „Неограничено Мисионерство Дај“. Според традицијата на Бохра, пред последниот имам Ат-Тајиб аби-л-Касим да се повлече, неговиот татко и 20 имам ел-Амир би-Ахками л-Лах, го подучил ел-Хура ел-Малика владетелот (мажот на кралицата) во Јемен да назначи заменик по повлекувањето на Неограниченото Мисионерство, кој како заменик на имамот има целосен авторитет да ракаводи со општеството како духовни така по световни прашања додека лозата на имамите Мустаали-Тајиби остане во изолација (Даур е-Ситр). Трите гранки на Мустаали, Алеви Бохра, Сулејмани Бохра и Давуди Бохра се разликуваат по тоа кој е тековен Неограничен Мисионер.

Прогонување

Шах Чераг во Шираз, Иран, ги сместува мавзолеите на двајцата синови на Муса ел-Казим.

Историјата на сунитско-шиитските односи често вклучува верска дискриминација, прогон и насилство, што датира од најраниот развој на двете сопернички секти. Во различни периоди низ историјата на исламот, шиитските групи и малцинствата се соочиле со прогонство извршено од сунитски муслимани.^{[157][158][159][160]}

Со воспоставена военост и одржување контрола врз Омејадите, голем дел од сунитските водачи на шиите ги сметале за закана, како за нивниот политички така и за верскиот авторитет.^[161] Сунитските водичи под водство на Омејадите се стремеле кон маргинализирање на шиитското малцинство и подоцна Абасидите се свртеле кон нивните сојузници и ги заробувале, прогонувале и убивале. Прогонувањето на шиитите низ историјата од страна на сунитите често се одликува како брутален и геноциден чин. Сочинувајќи само околу 10-15 проценти од целокупното муслиманско население^[77] , до ден денес шиитите остануваат маргинализирана заедница во многу арапски држави со сунитска доминација, немајќи права за праткикување на верата и да се организираат. Во различни времиња многу шиитски групи се соочиле со прогонство.^[162]

Во 1514 година отоманскиот султан Селим наредил масакр на 40.000 анадолски шиити.^[163] Според Џалал ел-Ахмед, „Селим I отиде толку далеку што најави дека убивањето на еден шиит има иста спиритуална награда како за убивање на седумдесет христијани.“^[164] Во 1801 година војските на Сауд-Вахаби го нападнале и ограбиле Карбала, шиитскиот храм во источен Ирак што ја одбележува смртта на Хусеин^[165].

За време на владеењето на Садам Хусеин во Ирак, шиитските политички активисти биле апсени, мачени, протерувани или убивани, како дел од акцијата започната по обидот за атентат врз ирачкиот заменик-премиер Тарик Азиз во 1980 година.^[166][167] Во март 2011 година, малезиската влада го прогласи шиитскиот ислам за „девијантна“ секта и им забрани на шиитските муслимани да ја промовираат својата вера на другите муслимани, но им оставила слободно да ја практикуваат приватно.^[168][169]

Најновата кампања на антишиитско угнетување бил прогонот на организацијата Исламска Држава на шиитите на нејзините територии во Северен Ирак,^{[170][171][172][173]} што се случило заедно со прогонот на различни религиозни групи и геноцидот врз Језидите од истата организација за време на Втората ирачка војна.^{[170][172][174][175]}

Белешки

1. A 2019 Council on Foreign Relations article states: "Nobody really knows the size of the Shia population in Nigeria. Credible estimates that its numbers range between 2 and 3 percent of Nigeria's population, which would amount to roughly four million."^[110] A 2019 BBC News article said that "Estimates of [Nigerian Shia] numbers vary wildly, ranging from less than 5% to 17% of Nigeria's Muslim population of about 100 million."^[111]