јазик From Wikipedia, the free encyclopedia
Паштунски јазик (насх: پښتو - МФА: [paʂ'to]), исто така познат и како авганистански,[3][4] е индоевропски јазик што се зборува во Авганистан и северозападен Пакистан[5]. Јазикот припаѓа во групата на индоирански јазици[6]. Пашту зборуваат околу 38 до 42 милиони луѓе во целиот свет[2]. Паштунскиот е службен и национален јазик на Авганистан.
Паштунски јазик | |
---|---|
پښتو paʂto | |
Застапен во | Авганистан: јужен, источен, и некои делови од северен и западен; Пакистан: северозападните покраини Белуџистан,[1] и некои делови од Северни теритосии); некои делови од североисточен Иран |
Подрачје | јужна Средна Азија |
Говорници | околу. 38 до 42 милиони[2] |
Јазично семејство | индоевропско
|
Писмо | насх, латиница |
Статус | |
Службен во | Авганистан Пакистан (провинцијалски) |
Регулативен орган | Академија на науки на Авганистан |
Јазични кодови | |
ISO 639-1 | ps |
ISO 639-2 | pus |
ISO 639-3 | Разни: pus — паштунски (општо) pst — централнопаштунски pbu — севернопаштунски pbt — јужнопаштунски |
Како последица на лошиот терен на кој живеат Паштунците, јазикот има многу акценти или дијалекти на паштунскиот јазик. Двата главни дијалекти се мекиот или јужен дијалект и тврд или северен дијалект. Пактика е грубо кажано границата помеѓу двата дијалекти. Поглавни одлики или разлики помеѓу дијалекти е во изговорот на следните две букви:
Јужен (Кандахар): | [ʂ] | [ʐ] |
---|---|---|
Југисточен (Куета): | [ʃ] | [ʒ] |
Централен Ванеци (Тарин): | [ʂ] | [ʐ] |
Централен Вазири (Вана): | [ɕ] | [ʑ] |
Централен Хости (Хост): | [x] | [g] |
Северозападен (Гилзај): | [ç] | [ʝ] |
Северен (Нангархар): | [x] | [g] |
Североисточен (Јусуфзај): | [x] | [g] |
Разликите помеѓу јужните дијалекти и северните дијалекти се воглавно фонолошки и има едноставни разговорни правила. Морфолошките разлики помеѓу нив се многу мали и незначајни. Како и да е, централните дијалекти се лексиколошки поразлични и варираат од дијалект во дијалект. Јужниот дијалект од Кандахар е најконзервативниот дијалект во поглед на фонологијата. Паштунската азбука се заснова на јужниот дијалект. Одредени дијалекти покажуваат многу архаични особини.
Паштунскиот го зборуваат околу 27 милиони луѓе во западните покраини Северозападни предели, Белуџистан во Пакистан со околу 20 % од населението[7] и уште 11 милиони луѓе низ Авганистан, што ги прави околу 35% од населението на Авганистан[8]. Покрај Пакистан и Авганистан, значајно паштунско население има и во Иран.
Паштунски е национален јазик на Авганистан и службен јазик во државата. Јазикот се користи од авганистанската администрација, образованието, телевизиите и религиозните институции.
Буквите на паштунската азбука се:[9][10]
ا ب پ ت ټ ث ج ځ چ څ ح خ د ډ ذ ر ړ ز ژ ږ س ش ښ ص ض ط ظ ع غ ف ق ک ګ ل م ن ڼ ه و ى ئ ي ې ۍ
Следните букви се карактеристични само за паштунски јазик:
ټ، ځ، څ، ډ، ړ، ږ، ښ، ګ، ڼ، ې ،ۍ
Следните се петте јаса:
ی، ي، ې، ۍ، ﺉ
Латинската паштуанска азбука е заснована на следните 41 графеми:
Aa ( َ ), Ââ (ا), Bb (ب), Cc (څ), Çç (چ), Dd (د), Ďď (ډ), DHdh (ذ), Ee (ې), Ëë (ہ), Ff (ف), Gg (ګ), Ģģ (غ), Hh (ه), Ii (ي), Jj (ژ), Kk (ک), Ķķ (خ), Ll (ل), Mm (م), Nn (ن), Ňň (ڼ), Oo (و), Pp (پ), Qq (ق), Rr (ر), Řř (ړ), Ss (س), Šš (ښ), Şş (ش), Tt (ت), Ťť (ټ), THth (ث), Uu ( ُ or و), Vv (ب or و), Ww (و), Xx (ځ), XHxh (ج), Yy (ى), Zz (ز), Žž (ږ)
Паштунскиот е јазик што има реченици од типот П-П-Г (подмет-прирок-глагол). Придавките доаѓаат пред именките. За разлика од персиски јазик, именките на паштунски јазик имаат род (машки и женски) како и вообичаениот број на именки. Покрај ова, јазикот има и падежи и тие се: директив, облигатив I, облигатив II и вокатив. Глаголите ги разликуваат следните граматички времиња: сегашно време, субјунктив, минато време, минато продолжено време, сегашен перфект и минат перфект.
Покрај овие ги има и дифтонзите /ai/, /əi/, /ae/, /ɑw/, /aw/.
Уснени | Забни | Венечни | Свиени | Задно- венечни |
Предно- непчени |
Задно- непчени |
Ресични | Гласилни | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Носни | m | n | ɳ | ||||||
Избувни | p b | t d | ʈ ɖ | k g | (q) | ʔ | |||
Струјни | (f) v | (θ) (ð) | s z | ʂ ʐ | ʃ ʒ | x ɣ | h | ||
Слеани | ts dz | tʃ dʒ | |||||||
Приближни | l | j | w | ||||||
Вевни | r | ɺ̡ | |||||||
/f/, /θ/, /ð/, /q/ се среќаваат само во странски зборови.
Повеќето од зборовите во паштунскиот јазик се од самиот тој јазик. Зборовите што се преземале низ историјата најчесто се од арапско потекло, а додека во последно време се преземаат и од персиски јазик.
Примери со зборот "tlël" (оди):
Команда:
Сегашно:
Сегашен Перфект:
Минато:
Минат Перфект:
Минато Продолжено:
Субвјунктив:
Прашања:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.