Obwód moskiewski

Obwód moskiewski (ros. Московская область, potocznie Подмосковье – czyt. Podmoskowje) – jednostka administracyjna Federacji Rosyjskiej, położona w zachodniej części kraju, dookoła stolicy państwa – Moskwy, która jednak w skład obwodu nie wchodzi i stanowi odrębny podmiot Federacji.

Obwód moskiewski

Московская область

obwód
Herb Flaga
Państwo	Rosja
Siedziba	Moskwa, Krasnogorsk (część organów rządowych)
Kod ISO 3166-2	RU-MOS
Gubernator	Andriej Worobiow
Powierzchnia	44 329 km²
Populacja (2021) • liczba ludności	7 713 326[1]
• gęstość	173,49 os./km²
Tablice rejestracyjne	50; 90; 150; 190; 750
Położenie na mapie Rosji
Strona internetowa

Krajobraz regionu

Krajobraz regionu

Krajobraz regionu – rzeka Piechorka

Krajobraz regionu – rzeka Ucza

Geografia

Położenie i powierzchnia

Obwód moskiewski zajmuje obszar 45 800 km². Region leży we wschodniej Europie, w centralnej części Niziny Wschodnioeuropejskiej w międzyrzeczu Oki i Wołgi. Rozciąga się między 54° i 57° szerokości geograficznej północnej, 35° i 40° długości geograficznej wschodniej.

Granice:

• na północnym zachodzie i północy – z obwodem twerskim
• na północy – z obwodem jarosławskim
• na północnym wschodzie i wschodzie – z obwodem włodzimierskim
• na południowym wschodzie – z obwodem riazańskim
• na południu – z obwodem tulskim
• na południowym zachodzie – z obwodem kałuskim
• na zachodzie – z obwodem smoleńskim
• W centrum obwodu znajduje się miasto Moskwa, nie wchodzące w skład obwodu i stanowiące odrębny podmiot Federacji Rosyjskiej.

Przynależność administracyjna

Pod względem administracyjnym obwód moskiewski wchodzi w skład utworzonego w 2000 Centralnego Okręgu Federalnego.

Strefa czasowa

Obwód moskiewski należy do moskiewskiej strefy czasowej (MSK): do 25 października 2014 UTC+04:00 przez cały rok, od 26 października 2014 UTC+03:00 przez cały rok.

Jeszcze wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+03:00, a czas letni – UTC+04:00.

Rzeźba terenu

Powierzchnia obwodu ma w przeważającej mierze charakter równinny, jedynie w części zachodniej teren jest bardziej pagórkowaty, a wysokości dochodzą do 160 m n.p.m.

Z południowego zachodu na północny wschód obwodu przebiega linia, będąca niegdyś granicą ostatniego zlodowacenia. Na północ od niej występują liczne formy terenu powstałe w wyniku działalności lodowca (m.in. morenowe grzędy); na południu, gdzie także kiedyś sięgał lodowiec, jednak było to w znacznie odleglejszej przeszłości, ślady po zlodowaceniach zostały w dużej mierze zlikwidowane przez erozję.

Prawie cały zachód i północ regionu zajmuje Wyżyna Moskiewska, będąca częścią Wyżyny Smoleńsko-Moskiewskiej, w rzeźbie której wyraźnie wycięte są szerokie doliny rzeczne. Najwyżej, bo do ok. 300 m n.p.m. teren wznosi się w okolicy Dmitrowa (tzw. grzęda klińsko-dmitrowska), zaś najwyższy punkt obwodu – 310 m n.p.m. znajduje się nieopodal wsi Szapkino, w rejonie możajskim. Północne stoki Wyżyny Moskiewskiej są znacznie bardziej strome, niż stoki południowe. Na wyżynie znajdują się liczne, zwykle niezbyt wielkie jeziora pochodzenia lodowcowego.

Bardziej na południe rozciąga się płaska i silnie zabagniona Nizina Górnowołżańska, której wysokość nie przekracza 150 m.

Na południu regionu znajduje się pagórkowaty teren niziny Moskworzecko-Ockiej, której najwyższy punkt ma wysokość 255 m. Tutaj także doliny rzeczne są ostro wycięte, zwłaszcza na południu.

Na południowych skrajach obwodu, za Oką rozciągają się dość wysokie (powyżej 200 m; maksymalnie 238 m) tereny będące północnymi rubieżami Wyżyny Środkoworosyjskiej.

Duże tereny na wschodzie obwodu zajmuje też Nizina Mieszczorska, która jest dość silnie zabagniona, zwłaszcza w części wschodniej. Tereny te leżą na wysokości ok. 120–150 m n.p.m., zaś najwyższy punkt tejże wyżyny ma wysokość 172 m n.p.m. Na nizinie tej sieć dolin rzecznych jest słabiej odznaczona; występują tutaj także dość liczne jeziora, niemal wszystkie pochodzenia lodowcowego. Właśnie na Nizinie Mieszczorskiej położony jest najniższy punkt obwodu (97 m n.p.m.).

Geologia

Na terenie obwodu moskiewskiego prawie nie istnieją utworzy trzeciorzędowe, są natomiast szeroko rozprzestrzenione osady z wcześniejszych okresów geologicznych.

W okresie kredowym na części dzisiejszego obwodu istniało morze, o czym świadczy obecność fosforytów i różnorakich piasków. Pokłady kredowe istnieją na północy obwodu. W okresie jurajskim morze to powiększyło swe rozmiary; jego pozostałością są m.in. czarne gliny. Pozostałości okresu karbońskiego widoczne są zwłaszcza na zachodzie i południu regionu; są nimi m.in. wapienie i margle.

Klimat

W obwodzie moskiewskim panuje klimat umiarkowany chłodny kontynentalny, charakteryzujący się krótkim, upalnym latem i długą, mroźną zimą. Kontynentalne cechy lokalnego klimatu narastają w miarę posuwania się na południowy wschód obwodu.

Diagram ukazujący temperatury i wielkość opadów w regionie na przykładzie leżącej w jego centrum Moskwy (administracyjnie nie wchodzącej w skład obwodu)

Temperatura

Okres ze średnią dobową temperaturą poniżej 0 °C trwa ok. 120–135 dni; zaczyna się on w połowie listopada i trwa zwykle do końca marca. Średnia temperatura w obwodzie waha się (zależnie od rejonu) od 2,7 do 3,8 °C. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń – średnia temperatura w tym okresie wynosi od –10 °C (na zachodzie regionu) do –11 °C (na wschodzie). Corocznie w regionie notuje się różnej długości okres silnych mrozów, gdy temperatura spada poniżej −20 °C (nocami nawet do –45 °C). Chłody te przynosi arktyczny wyż, zaś okresy o tak niskiej temperaturze trwają różną liczbę dni, w skrajnych przypadkach nawet 40. Najniższa zanotowana temperaturę w regionie zmierzono w Naro-Formińsku i było to −54 °C. Charakterystyczne dla lokalnego klimatu w zimie są częste ocieplenia, przynoszone przez atlantyckie (rzadziej śródziemnomorskie) niże; temperatury zbliżają się wtedy do 0 °C, a w ciągu dnia niekiedy je przekraczają. Okresy te trwają zwykle ok. 4 dni, występują zwykle w grudniu i lutym i zdarzają się (średnio) 15 razy w ciągu zimy.

Śnieg zwykle zaczyna padać w listopadzie, choć zdarzają się lata, iż następuje to dopiero w grudniu, lub przeciwnie – w końcu września. Stała pokrywa śnieżna pojawia się zazwyczaj w końcu listopada, a jej średnia grubość to 25–45 cm; topnieje ona na stałe dopiero w połowie kwietnia, choć czasem zdarza się to już w końcu marca.

Zimą gleba zamarza na głębokość 65–75 cm.

Najcieplejszym miesiącem w regionie jest lipiec; średnia temperatura powietrza w tym okresie wynosi od 17 °C na zachodzie do 18,5 °C na południowym wschodzie obwodu. Najwyższa zmierzona temperatura to 39 °C, zanotowana w Zarajsku.

Opady

Średnioroczna wielkość opadów w regionie wynosi 450–650 mm. Najwięcej pada na północnym zachodzie obwodu, zaś najmniej na południowym wschodzie. Większość opadów przypada na ciepłą połowę roku; maksimum przypada na lipiec. W miesiącach letnich spada (średnio) 75 mm deszczu, choć dość regularnie co 25–30 lat zdarzają się silne susze, w czasie których średniomiesięczny opad wynosi poniżej 5 mm.

Hydrografia

Przepływająca przez region rzeka Moskwa

Sztuczne jezioro utworzone na rzece Wiaź

Na terenie obwodu znajduje się wiele rzek i – zwykle niewielkich – jezior; w sumie obszary wód stanowią 0,4% powierzchni regionu. Duża część wód jest uwięziona w postaci bagien.

Rzeki

Przez obwód moskiewski przepływa duża liczba cieków wodnych. Samych tylko rzek o długości powyżej 10 km znajduje się tutaj ponad 400. Lokalne rzeki i strumienie należą do zlewisk 4 głównych rzek regionu: Moskwy, Oki, Wołgi i Klaźmy. Ostatecznie wszystkie one znajdują swe ujście w największej rzece Europy – Wołdze, która na krótkim odcinku przepływa przez obszar obwodu (stanowi granicę z obwodem twerskim). Rzeki regionu są typowymi rzekami równinnymi – są szerokie i posiadają dobrze rozbudowane doliny; charakteryzuje je spokojny, niezbyt szybki nurt (zwykle nie szybszy niż 0,5 m/s.). Swoje maksima osiągają wiosną – z topniejących śniegów pochodzi nawet do 60% całej przepływającej nimi wody; najwyższe poziomy wód osiąga Oka – nawet do 15 m. W okresie letnim poziom wody w rzekach jest niski i wzrasta jedynie w okresie silnych opadów.

Rzeki obwodu są przez ok. 5 miesięcy w roku skute lodem – zamarzają zwykle w połowie listopada, a rozmarzają w połowie kwietnia. Grubość pokrywy lodowej dochodzi do 80 cm.

W rzekach tych żyje ok. 30 gatunków ryb, a jako że zdecydowana większość rzek jest nieuregulowana – w porastających ich brzegi zaroślach gnieżdżą się liczne gatunki ptaków i ssaków ziemnowodnych.

Tylko 3 rzeki regionu: Wołga, Oka i Moskwa nadają się do żeglugi.

W wielu miejscach rzeki obwodu przecinają zapory, które spiętrzając wodę tworzą sztuczne jeziora.

Rzeka Woria

Główne rzeki regionu:

• Dubna
• Jachroma
• Klaźma
• Łama
• Łopasnia
• Moskwa
• Nara
• Oka
• Protwa
• Siestra
• Szora
• Wołga

W północnej części obwodu znajduje się ważny szlak wodny – kanał imienia Moskwy, łączący rzekę Moskwę z Wołgą.

Największe jezioro obwodu – Sienież

Jeziora

Na terenie obwodu moskiewskiego znajduje się ok. 350 jezior. Wiele z nich jest pochodzenia lodowcowego. Zwykle są to zbiorniki niezbyt głębokie – 5–10 m. Najgłębszym jest jezioro Głubokoje (Głębokie), którego dno w najniższym punkcie znajduje się 32 m poniżej tafli wody. Największymi jeziorami są Sienież (powierzchnia do 15,4 km²) i Swiatoje (do 12,6 km²).

Gleby

Na terenie obwodu moskiewskiego przeważają mało urodzajne gleby darniowo-bielicowe. Na wyżynach występują iły, a w dolinach częste są gleby bagienne i aluwialne. Na południe od Oki spotyka się czasem urodzajne czarnoziemy, stanowią one jednak tylko niewielki procent ogółu powierzchni regionu. Na południe od Moskwy dużą część powierzchni pokrywają też leśne szaroziemy.

Roślinność

Krajobraz regionu

Obwód moskiewski leży na terenach, gdzie strefa lasów przechodzi w strefę lasostepów. Lasy zajmują ok. 40% powierzchni regionu. Na północy i zachodzie obwodu dominującą formacją roślinną są lasy południowej tajgi, złożone głównie ze świerków. Na Nizinie Mieszczorskiej dominującym gatunkiem jest sosna, a na obszarach podmokłych przeważają olchy. Środkowe i częściowo wschodnie rejony obwodu porastają lasy mieszane, złożone ze świerków, sosen, brzóz i osik, a także m.in. leszczyn. Bardziej na południe rosną lasy liściaste, w których przeważają dęby, lipy, klony i wiązy.

W dolinie Oki rosną bory sosnowe, które wskazują na bliskość strefy lasostepu, tj. obszaru, gdzie w zależności od warunków glebowych i hydrologicznych obszary stepowe przeplatają się z lasami. Lasostep jest (a raczej był) formacją dominującą na południowych krańcach obwodu. Obecnie niegdysiejsze obszary stepowe części tych terenów z racji wysokiej jakości gleb w całości zostały przekształcone w grunty orne, tak że nie zachowały się nawet ich fragmenty. Na dawnych leśnych częściach lasostepu (częściowo zachowanych) rosną m.in. dęby i lipy.

Od XVIII wieku lasy porastające niegdyś bujnie teren dzisiejszego obwodu były intensywnie wyrębywane, co poza zmniejszeniem leśnego areału spowodowało też zmianę składu gatunkowego drzew: w wielu rejonach w miejscu dawniej dominujących gatunków iglastych (zwłaszcza świerku), po ich wycięciu wyrosły brzozy i osiki. Obecnie wyręb przemysłowy lasów w regionie nie jest prowadzony, a nawet wręcz przeciwnie – w celu poprawy warunków hydrologicznych prowadzone jest planowe zalesianie.

Na wschodzie regionu znajdują się liczne bagna, na których rośnie typowa dla tej formacji roślinność.

Fauna

Fauna obwodu moskiewskiego jest dość bogata. Ze ssaków występują przeważnie gatunki typowe dla strefy lasów, jak np. wiewiórka, zając, lis, łoś, dzik, sarna, jeleń; żyje tutaj również bardzo mała populacja wilka szarego. Nad brzegami rzek żyją ssaki ziemnowodne – np. bobry.

W obwodzie moskiewskim zobaczyć można bardzo dużo gatunków ptaków – dzięcioły, drozdy, jarząbki, gile, derkacze, czajki, bociany białe, czaple siwe, mewy, perkozy, liczne gatunki dzikich kaczek (np. krzyżówki), a także licznie występujące, typowe ptaki Europy Wschodniej: wróblowate, sroki i wrony. Większość gatunków ptaków przylatuje tutaj jedynie na okres lęgowy i odlatuje na zimę.

W zbiornikach wodnych żyją liczne ryby, m.in. jazgarze, leszcze, karasie, karpie, okonie, płocie, sandacze i szczupaki.

Żyje tutaj także wiele gatunków owadów; samych jedynie pszczołowatych występuje ponad 300 gatunków.

Ekologia i ochrona przyrody

W obwodzie znajduje się pewna liczba obszarów chronionych, m.in. Park Narodowy „Łosinyj ostrow”, Park Narodowy „Zawidowo” i rezerwat biosfery Prioksko-Tierrasnyj, gdzie chronione są m.in. żubry. W rezerwacie tym znajdują się także jedne z najbardziej wysuniętych na północ stanowisk roślinności stepowej.

Mimo to ekologiczna sytuacja w obwodzie moskiewskim jest trudna – zanieczyszczone są zarówno rejony przylegające do Moskwy, jak i przemysłowe rejony na wschodzie i południowym wschodzie regionu. Największe zagrożenie stwarza zanieczyszczenie wód ściekami przemysłowymi i pochodzącymi z wielkich gospodarstw hodowlanych. W regionie istnieje także duże zanieczyszczenie powietrza, za które odpowiadają głównie elektrociepłownie. Na terenie obwodu znajdują się liczne składowiska odpadów, w tym jedno składowisko zużytego paliwa jądrowego.

Ludność

Zdjęcia miast obwodu
Cerkiew w Bałaszysze
Bronnicy
Teatr w Czechowie
Dom kultury w Diedowsku
Jeden z domów w Dołgoprudnym
Monaster św. Mikołaja na Ugrieszy w Dzierżyńskim
Cerkiew we Frianowie
Kołomna
Krasnogorsk
Możajsk
Mytiszczy
Nogińsk
Odincowo – stacja kolejowa
Pałac w Archangielskim
Pałac w Wiaziomach
Jeden z domów w Pawłowskim Posadzie
Cerkiew Ikony Matki Bożej „Znak” w Dubrowicach k. Podolska
Cerkiew w Puszkinie
Moskiewskie seminarium duchowne z siedzibą w Ławrze Troicko-Siergijewskiej w Siergijew Posadzie
Stacja kolejowa w Sierpuchowie
Szachowskaja – główny plac osady
Sołniecznogorsk

Obwód moskiewski zamieszkuje 6 628 100 osób (2006 r.), co w zestawieniu z powierzchnią regionu daje średnią gęstość zaludnienia na poziomie 144,1 os./km², tj. najwyższą spośród rosyjskich regionów. W rzeczywistości gęstość ta jest mocno zróżnicowana regionalnie i w przyległych do Moskwy rejonach jest znacznie wyższa niż na oddalonych od miasta terenach, gdzie spada do ok. 20 os./km². Rzadko zaludniona jest także wschodnia część niziny mieszczorskiej – poniżej 20 os./km².

Około 90% ludności stanowią Rosjanie; nieco ponad 2% stanowią Ukraińcy, zaś na pozostałą część populacji składają się przedstawiciele ponad 100 narodów.

Wyznania

Zdecydowana większość ludności wyznaje prawosławie. Po okresie ateizacji w czasach ZSRR pozostała duża liczba niewierzących. Z licznych, acz niewielkich mniejszości wyznaniowych żyją tutaj m.in. katolicy, protestanci, muzułmanie (1%), Świadkowie Jehowy i żydzi.

Narodowości

Na terenie obwodu żyją przedstawiciele praktycznie wszystkich grup etnicznych zamieszkujących Rosję. Najliczniej reprezentowani są Rosjanie, stanowiący ok. 90% populacji.

Narodowości liczące powyżej tysiąca osób:

Naród	Liczebność
Rosjanie	6 022 763
Ukraińcy	147 808
Tatarzy	52 851
Białorusini	42 212
Ormianie	39 660
Mordwini	21 856
Azerowie	14 651
Czuwasze	12 530
Mołdawianie	10 418
Żydzi	9899
Gruzini	9888
Niemcy	4607
Uzbecy	4183
Baszkirzy	3565
Tadżycy	3404
Koreańczycy	3232
Maryjczycy	2554
Kazachowie	2493
Osetyjczycy	2389
Lezgini	2130
Czeczeni	1941
Grecy	1850
Udmurci	1847
Bułgarzy	1511
Cyganie	1511
Awarowie	1242
Litwini	1172
osoby o nieustalonej narodowości lub bez poczucia przynależności narodowej	172 090

Miasta i osiedla typu miejskiego

Na terenie obwodu moskiewskiego znajduje się 80 miast oraz 69 osiedli typu miejskiego Miasta i osiedla typu miejskiego:
(stan na 1 stycznia 2006)^[2]

Nazwa	Nazwa rosyjska	Liczba miesz- kańców
Andriejewka1)	Андреевка	9261
Aprielewka	Апрелевка	18 341
Aszukino1)	Ашукино	6485
Bałaszycha	Балашиха	182 772
Biełoomut1)	Белоомут	6732
Biełooziorskij1)	Белоозёрский	17 932
Bogorodskoje1)	Богородское	9562
Bolszyje Dwory1)	Большие Дворы	4894
Bolszyje Wiaziomy1)	Большие Вязёмы	11 857
Bronnicy	Бронницы	18 409
Bykowo1)	Быково	9005
Chimki	Химки	180 075
Chorłowo1)	Хорлово	8004
Chotkowo	Хотьково	20 453
Czechow	Чехов	73 117
Czerkizowo1)	Черкизово	3450
Czernogołowka	Черноголовка	20 423
Czerusti1)	Черусти	3030
Diedieniewo1)	Деденево	6442
Diedowsk	Дедовск	27 656
Dmitrow	Дмитров	61 390
Dołgoprudnyj	Долгопрудный	78 415
Domodiedowo	Домодедово	82 696
Driezna	Дрезна	11 452
Dzierżyński	Дзержинский	43 475
Dubna	Дубна	61 699
Elektrogorsk	Электрогорск	20 486
Elektrostal	Электросталь	146 189
Elektrougli	Электроугли	20 454
Frianowo1)	Фряново	10 948
Friazino	Фрязино	52 293
Golicyno	Голицыно	16 539
Gorki Leninskije1)	Горки Ленинские	1623
Iksza1)	Икша	3676
Ilinski1)	Ильинский	8270
Imieni Worowskogo1)	имени Воровского	5293
Imieni Ciurupy1)	имени Цюрупы	4218
Istra	Истра	32647
Iwantejewka	Ивантеевка	54 274
Jachroma	Яхрома	13 070
Jegorjewsk	Егорьевск	67 014
Jubilejnyj	Юбилейный	31 647
Kaszyra	Кашира	39 787
Kijewskij1)	Киевский	8448
Klimowsk	Климовск	55 346
Klin	Клин	82 419
Kokoszkino1)	Кокошкино	9807
Kołomna	Коломна	148 020
Korolow	Королёв	172 781
Kotielniki	Котельники	18 699
Kraskowo1)	Красково	19 148
Krasnoarmiejsk	Красноармейск	25 781
Krasnogorsk	Красногорск	98 822
Krasnozawodsk	Краснозаводск	13 586
Krasnoznamiensk	Краснознаменск	29 774
Kratowo1)	Кратово	6764
Kubinka	Кубинка	26 197
Kurowskoje	Куровское	19 097
Lesnoj1)	Лесной	8753
Lesnoj Gorodok1)	Лесной Городок	5550
Likino-Dulowo	Ликино-Дулёво	31 080
Lubierce	Люберцы	158 725
Lwowskij1)	Львовский	11 337
Łobnia	Лобня	66 342
Łosino-Pietrowskij	Лосино- -Петровский	22 197
Łotoszyno1)	Лотошино	5397
Łuchowicy	Луховицы	32 133
Łytkarino	Лыткарино	51. 309
Malino1)	Малино	4292
Małachowka1)	Малаховка	18 423
Michniewo1)	Михнево	10 798
Miendielejewo1)	Менделеево	7707
Miszeronskij1)	Мишеронский	3734
Mołodiożnyj1)	Молодёжный	2876
Monino1)	Монино	19 194
Moskowskij	Московский	15 356
Możajsk	Можайск	31 266
Mytiszczy	Мытищи	161 811
Nachabino1)	Нахабино	29 460
Naro-Fomińsk	Наро-Фоминск	70 677
Niekrasowskij1)	Некрасовский	10 066
Noginsk	Ногинск	116 277
Nowoiwanowskoje1)	Новоивановское	6892
Obolensk1)	Оболенск	5215
Obuchowo1)	Обухово	10 675
Odincowo	Одинцово	131 762
Oktiabrskij1)	Октябрьский	10 130
Oriechowo-Zujewo	Орехово-Зуево	122 117
Oziory	Озёры	26 023
Ożerielje	Ожерелье	10 796
Pawłowskij Posad	Павловский Посад	61 293
Pierieswiet	Пересвет	14 654
Pieski1)	Пески	3674
Pirogowskij1)	Пироговский	6346
Podolsk	Подольск	179 525
Powarowo1)	Поварово	7707
Prawdinskij1)	Правдинский	10 317
Proletarskij1)	Пролетарский	3868
Protwino	Протвино	37 001
Puszczyno	Пущино	20 048
Puszkino	Пушкино	96 938
Ramienskoje	Раменское	81 812
Reszetnikowo1)	Решетниково	3142
Riazanowskij1)	Рязановский	2020
Rieutow	Реутов	80 036
Rodniki1)	Родники	3834
Roszal	Рошаль	21 983
Ruza	Руза	13 246
Rżawki1)	Ржавки	4160
Sielatino1)	Селятино	13 454
Sieriebrianyje Prudy1)	Серебряные Пруды	8939
Siergijew Posad	Сергиев Посад	112 700
Sierpuchow	Серпухов	125 010
Siewiernyj1)	Северный	3755
Skoropuskowskij1)	Скоропусковский	5453
Sniegiri1)	Снегири	3128
Sofrino1)	Софрино	15 212
Sołniecznogorsk	Солнечногорск	57 506
Staraja Kupawna	Старая Купавна	21 269
Stołbowaja1)	Столбовая	5315
Stupino	Ступино	67 499
Swierdłowskij1)	Свердловский	5539
Syczewo1)	Сычево	3183
Szachowskaja1)	Шаховская	10 491
Szatura	Шатура	31 523
Szczerbinka	Щербинка	29 207
Szczołkowo	Щёлково	112 860
Tałdom	Талдом	12 953
Tomilino1)	Томилино	28 670
Troick	Троицк	35 088
Tuczkowo1)	Тучково	18 151
Udielnaja1)	Удельная	13 283
Uwarowka1)	Уваровка	3121
Wierbiłki1)	Вербилки	6528
Wierieja	Верея	4820
Widnoje	Видное	53 101
Wołokołamsk	Волоколамск	24 548
Woschod1)	Восход	1935
Woskriesiensk	Воскресенск	90 888
Wysokowsk	Высоковск	10 701
Zagorianskij1)	Загорянский	7919
Zaprudnia1)	Запрудня	12 233
Zarajsk	Зарайск	24 433
Zarieczje1)	Заречье	4947
Zielenogradskij1)	Зеленоградский	1989
Zwienigorod	Звенигород	13 422
Żeleznodorożnyj	Железнодорожный	116 456
Żylowo1)	Жилево	2347
Żukowski	Жуковский	101271

1) osiedle typu miejskiego

Władza i administracja

Andriej Worobjow – gubernator obwodu

Obwód moskiewski, podobnie jak inne podmioty Federacji Rosyjskiej posiada dość szeroki zakres autonomii w sprawach lokalnych.

Władzę prawodawczą w regionie sprawuje lokalny parlament – Moskiewska Duma Obwodowa, złożona z 50 deputowanych, wybieranych na 5 lat^[3].

Władzę wykonawczą sprawuje gubernator, powoływany na 4-letnią kadencję. Stoi on na czele lokalnego rządu, złożonego z 18 ministerstw^[4]. Obecnie funkcję gubernatora sprawuje Andriej Worobjow.

Niemal wszystkie organy lokalnej władzy (w tym wszystkie naczelne) rezydują poza regionem – w Moskwie, która nie wchodzi w skład obwodu; jedynym miastem w obwodzie, gdzie – zgodnie ze 'Statutem regionu mają działać siedziby niektórych urzędów regionu jest Krasnogorsk. W 2007 w mieście tym oddano do użytku budynek, który ma stać się siedzibą dla części lub całości (szczegółów jeszcze nie określono) najwyższych lokalnych urzędów.

Podział administracyjny

Po reformie z 2006 obwód dzieli się na 36 rejonów. Największe miasta nie wchodzą w skład tego podziału i stanowią okręgi miejskie, których jest także 36, przy czym jedynie 33 z nich stanowią duże miasta, pozostałe 3 mają status odrębnych jednostek administracyjnych, gdyż z przyczyn strategicznych są miastami zamkniętymi.

Rejony municypalne dzielą się na mniejsze jednostki administracyjne – osiedla (ros. поселения – czyt. posielenija) wiejskie i miejskie. Osiedla miejskie obejmują miasto (niekiedy też niewielkie podmiejskie wioski), zaś osiedla wiejskie składają się z jednej lub kilku wsi. W ramach 36 rejonów istnieje w sumie 316 osiedli, w tym 114 osiedli miejskich i 192 wiejskie.

Podział na jednostki municypalne: Rejony municypalne są podzielone na osiedla(miejskie i wiejskie), okręgi miejskie takiego podziału nie mają

Wołokołamsk

pomnik tzw. wielkiej wojny ojczyźnianej w Zwienigorodzie

Monaster św. Sawy Storożewskiego w Zwienigorodzie

Monaster Świętych Borysa i Gleba w Dmitrowie

Cerkiew św. Jerzego w Diedowsku

Czechow – hala hokejowa

Griebniewo

Jedna z ulic Kołomny

Konobiejewo – cerkiew Trójcy Świętej

Ulica w centrum Siergiejewego Posadu

Centrum Wołokołamska

Supermarket w Zwienigorodzie

Drewniany dom w Kołomnie

Rejony municypalne

Nazwa rejonu	Nazwa rosyjska	Liczba miesz- kańców (w tys.)	Powierz- chnia (w km²)
Czechowski	Чеховский район	109,6	866
Dmitrowski	Дмитровский район	150,1	2186
Istriński	Истринский район	113,0	1280
Jegorjewski	Егорьевский район	102,8	1721
Kaszyrski	Каширский район	70,9	649
Kliński	Клинский район	128,2	2001
Kołomieński	Коломенский район	41,6	1091
Krasnogorski	Красногорский район	149,6	219
Leniński	Ленинский район	141,4	456
Lubieriecki	Люберецкий район	242,8	132
Łotoszyński	Лотошинский район	18,4	975
Łuchowicki	Луховицкий район	62,6	1341
Możajski	Можайский район	69,6	2599
Mytiszczyński	Мытищинский район	186,1	427
Naro-Fomiński	Наро-Фоминский район	171,3	1916
Nogiński	Ногинский район	193,6	893
Odincowski	Одинцовский район	286,1	1290
Oriechowo-Zujewski	Орехово-Зуевский район	122,1	1780
Oziorski	Озёрский район	38,4	538,4
Pawłowo-Posadski	Павлово-Посадский район	85,8	550
Podolski	Подольский район	77,5	1066
Puszkiński	Пушкинский район	164,0	610
Ramieński	Раменский район	219,2	1414
Ruzski	Рузский район	60,7	1559
Siergijewo-Posadski	Сергиево-Посадский район	240,2	1997
Sieriebriano-Prudski	Серебряно-Прудский район	24,6	876
Sierpuchowski	Серпуховский район	34,0	1013
Sołnieczno- gorski	Солнечно- горский район	124,2	1135
Stupiński	Ступинский район	121,8	1696
Tałdomski	Талдомский район	48,0	1427
Szachowski	Шаховской район	23,5	1211
Szaturski	Шатурский район	72,1	2721
Szczołkowski	Щёлковский район	190,2	691
Wołokałamski	Волоколамский район	56,9	1671
Woskriesieński	Воскресенский район	152,8	811
Zarajski	Зарайский район	43,2	968

Okręgi miejskie

Następujące miasta obwodu stanowią wydzielone okręgi miejskie:

1. Bałaszycha
2. Bronnicy
3. Chimki
4. Czernogołowka
5. Dołgoprudnyj
6. Domodiedowo
7. Dzierżyński
8. Dubna
9. Elektrogorsk
10. Elektrostal
11. Friazino
12. Iwantiejewka
13. Jubilejnyj
14. Klimowsk
15. Kołomna
16. Korolow
17. Kotielniki
18. Krasnoarmiejsk
19. Krasnoznamiensk (miasto zamknięte)
20. Łobnia
21. Łosino-Pietrowskij
22. Łytkarino
23. Mołodiożnyj (miasto zamknięte)
24. Oriechowo-Zujewo
25. Podolsk
26. Protwino
27. Puszczyno
28. Rieutow
29. Roszal
30. Sierpuchow
31. Szczerbinka
32. Troick
33. Woschod (miasto zamknięte)
34. Zwienigorod
35. Żeleznodorożnyj
36. Żukowski

Gospodarka

Produkt krajowy brutto obwodu moskiewskiego w 2005 wyniósł 704,4 mld rubli, co daje statystycznie 106,3 tys. rub. na mieszkańca.

Przemysł

Pod względem wielkości produkcji przemysłowej obwód moskiewski zajmuje drugie miejsce (po Moskwie) wśród podmiotów Federacji Rosyjskiej. Miejscowy przemysł jest ściśle związany z przemysłem samej Moskwy; jest on w dużej mierze wysoce wyspecjalizowany i opiera się na dobrze rozwiniętej bazie naukowo-technicznej oraz wykwalifikowanych kadrach. Z powodu braku surowców naturalnych niezbędnych do produkcji większości wytwarzanych w regionie wyrobów, produkcja prowadzona jest ze znacznej mierze z surowców przywożonych z innych części kraju.

Główną gałęzią przemysłu, dostarczającą 35% całej wartości produkcji przemysłowej regionu jest przemysł lekki. Jego rozwój w rejonie Moskwy rozpoczął się już w XVIII wieku i dlatego ta gałąź produkcji uważana jest w obwodzie za najstarszą. Wśród przemysłu lekkiego najważniejszym jest przemysł bawełniany (istniejący m.in. w Jegorjewsku, Nogińsku i Oriechowie-Zujewie), wełniany (np. w Pawłowskim Posadzie i Puszkinie), jedwabniczy (np. w Naro-Formińsku) i in.

Zakład tkacko-przędzalniczy w Diedowsku

W regionie istnieją także rozwinięte przemysł maszynowy i obróbka metali. Wiele z produkowanych tutaj urządzeń wymaga wysoce wyspecjalizowanej kadry oraz zaplecza technicznego, którego uzyskanie jest możliwe dzięki bliskości Moskwy. Produkuje się tutaj m.in. elementy techniczne niezbędne w elektroenergetyce, także jądrowej oraz przy produkcji paliwa jądrowego (w Elektrostali), urządzenia i przyrządy wykorzystywane w kosmonautyce i technice rakietowej (w Chimkach, Korolowie i Rieutowie). Ponadto na terenie obwodu powstają m.in. lokomotywy (w Kołomnie) i wagony metra (w Mytiszczach), autobusy (np. w Łukinie-Dulowie i Jachromie), maszyny rolnicze (w licznych ośrodkach), dźwigi i windy (w Lubercach, Dmitrowie i Bałaszysze), stal wysokiej jakości (w Elektrostali), kable (w Podolsku), przyrządy optyczne (w Krasnogorsku), urządzenia i maszyny dla przemysłu lekkiego (m.in. w Kołomnie, Klimowsku i Podolsku) itd. Na terenie obwodu znajdują się także liczne przedsiębiorstwa produkujące dla przemysłu zbrojeniowego; głównym ośrodkiem produkcyjnym, a zwłaszcza naukowo-technicznym tej branży jest Rosyjskie Centrum Pokazów Uzbrojenia, Techniki i Technologii Wojskowej w Krasnoarmiejsku.

Także istniejący w obwodzie przemysł chemiczny opiera się głównie na przywożonych surowcach. Wytwarza się tutaj m.in. kwasy (Szczołkowo), nawozy sztuczne (Woskriesiensk, znaczące złoża fosforytów), włókna sztuczne (Sierpuchow i Klin), masy plastyczne i wyroby z nich (m.in. w Oriechowie-Zujewie), laki i farby (Siergiejew Posad), farmaceutyki itd.

Przemysł materiałów budowlanych jaka jedyna z ważnych branży przemysłu w regionie opiera się głównie na lokalnych surowcach, jednak ta gałąź przemysłu przeżywa obecnie kryzys. Działają zakłady cementowe w Woskriesiensku, ceramiczne (fajans i porcelana) w Likinie-Dulowie i Wierbiłkach oraz wiele cegielni.

Ponadto w obwodzie działają firmy z branży drzewno-leśnej (np. w Bronnicach) oraz wydobywczej (pozyskiwanie i wstępna obróbka fosforytów, torfu, glin, piasków, granitu itp.). W większości miast i w niektórych dużych wsiach działają mniejsze i większe przedsiębiorstwa z branży spożywczej.

Dla elektroenergetyki najważniejszymi obiektami są: kaszyrski zespół elektrowni (o mocy 2100 MW), Elektrociepłownia Dzierżyńska (1300 MW), szaturski zespół elektrowni (1100 MW), hydroelektrownia zagorska (1200 MW) i in.

Na terenie obwodu istnieje też przemysł artystyczny, którego wpływ na gospodarkę jest niewielki, lecz który jest pewnego rodzaju wizytówką regionu. Zaliczyć tutaj można małe zakłady produkujące m.in. tradycyjną ceramikę i zabawki oraz regionalne pamiątki.

Rolnictwo

Grunty wykorzystywane rolniczo stanowią ok. 40% powierzchni obwodu moskiewskiego, przy czym widać tutaj wyraźne zróżnicowanie regionalne: na północy i wschodzie ten odsetek jest mniejszy, zaś na południu ponad 50% ziem jest uprawiana.

Lokalne rolnictwo posiada wyraźnie podmiejski charakter, co wyraża się w strukturze upraw.

Wartość produkcji zwierzęcej jest większa od wartości produkcji roślinnej. Chów i hodowla ma kierunek mleczno-mięsny. Prócz bydła domowego znaczenie gospodarcze odgrywają świnie i drób.

Z racji dużego pogłowia zwierząt gospodarczych ok. 3/5 powierzchni zasiewów zajmują rośliny paszowe; duże tereny obsiewane są zbożami, zwłaszcza pszenicą, jęczmieniem, owsem i żytem, a także obsadzane ziemniakami. Z powodu podmiejskiego charakteru duże znaczenie posiada uprawa warzyw, w tym uprawa szklarniowa. Oprócz warzyw w szklarniach (i nie tylko) uprawiane są m.in. kwiaty ozdobne. Także znacznie wyższa niż przeciętna ilość uprawianych grzybów (zwłaszcza pieczarek) świadczy o podmiejskim charakterze produkcji rolnej.

Stacja kolejowa Biełyje Stołby

Dworzec w mieście Czechow

Dworzec autobusowy w Szaturze

Jedna ze śluz na kanale imienia Moskwy

Transport

Sieć transportowa w regionie nie może być rozpatrywana w oderwaniu od centralnego punktu komunikacyjnego, jakim jest Moskwa, która jednak administracyjnie nie wchodzi w skład obwodu.

Zarówno sieć kolejowa, jak i drogowa obwodu są bardzo dobrze rozwinięte; mają one promieniście-kołową strukturę, której centrum jest Moskwa.

Transport kolejowy

W centrum obwodu (i w Moskwie) znajduje się najważniejszy w kraju węzeł kolejowy – Moskiewski (ros. Московский железнодорожный узел), w ramach którego z Moskwy prowadzą linie kolejowe w 11 kierunkach.

Drugi okręg linii kolejowych otaczających Moskwę, odległy o ok. 50–120 km od miasta, także niemal w całości leży na terenie obwodu.

W sumie w regionie istnieje 2,7 tys. km linii kolejowych (bez linii na terenie Moskwy), co w zestawieniu z powierzchnią obwodu daje największe w Rosji zagęszczenie linii kolejowych – 59 km na tys. km². Znaczna ich większość jest zelektryfikowana. Dziennie moskiewskie i podmoskiewskie koleje przewożą ponad 2 mln pasażerów.

Transport drogowy

Centrum komunikacji kołowej także jest Moskwa. Od tego miasta główne drogi prowadzą przez teren obwodu w 10 kierunkach; w pewnej odległości od Moskwy znajduje się otaczająca miasto ze wszystkich stron obwodnica MKAD. W sumie w obwodzie istnieje ok. 14 tys. km dróg z twardą nawierzchnią.

Główne drogi kołowe:

• M-1 «Białoruś»; tzw. szosa mińska (E-101) – w kierunku Mińska
• M-2 «Krym»; tzw. szosa symferopolska (E-105) – w kierunku Krymu
• M-3 «Ukraina»; tzw. szosa kijowska – w kierunku Naro-Formińska, Obnińska, a dalej do Kijowa
• M-4 «Don»; tzw. szosa kaszyrska (E-115) – w kierunku Noworosyjska
• M-5 «Ural» tzw. szosa riazańska (E-30) – w kierunku Czelabińska
• M-7 «Wołga»; tzw. szosa niżnonowogrodzka (E-22) – w kierunku Ufy
• M-8 «Chołmogory»; tzw. szosa jarosławska (E-115) – w kierunku Archangielska
• M-9 «Bałtia»; tzw. szosa noworyska (E-22) – w kierunku Rygi
• M-10 «Rossija»; tzw. szosa leningradzka (E-95) – w kierunku Petersburga

Pozostałe rodzaje transportu

W obwodzie moskiewskim istnieje rozwinięty transport wodny. Szlakami żeglugowymi są rzeka Moskwa, Wołga i Oka, a także kanał imienia Moskwy. Najważniejszymi portami regionu są Sierpuchow i Kołomna.

Terminal lotniska Szeremietiewo

Port lotniczy Moskwa-Wnukowo

Istnieje tutaj także rozbudowana sieć rurociągów – na terenie obwodu istnieją 2 bardzo ważne gazociągi transportujące gaz i wiele ich lokalnych odgałęzień dostarczających surowiec do miast regionu^[5]. Ponad dwa ropociągi transportują ropę naftową na linii Riazań – Moskwa i Jarosław; także one posiadają lokalne odgałęziennia.

Na terenie obwodu znajdują się wiele lotnisk, w tym 4 ważne porty lotnicze, mające status międzynarodowych, służących głównie do obsługi pobliskiej Moskwy:

• Szeremietiewo 1
• Szeremietiewo 2
• Domodiedowo
• Wnukowo

Inne ważne lotnisko – Bykowo w chwili obecnej nie jest wykorzystywane do obsługi lotów pasażerskich.

Bogactwa naturalne

Na terenie obwodu znajdują się miejsca wydobycia różnych surowców naturalnych, najczęściej stanowiących podstawę działalności przemysłu materiałów budowlanych.

Najpowszechniej występującym surowcem są piaski, gliny i wapienie.
Piaski powstały głównie w okresie czwartorzędu i kredy i charakteryzują się wysoką jakością umożliwiającą szerokie wykorzystanie ich w budownictwie. Część z nich (zwłaszcza w okolicy Lubierec) stanowią piaski kwarcowe, wykorzystywane w przemyśle szklarskim.
Dość powszechnie występujące w regionie gliny są szeroko wykorzystywane do produkcji cegieł. Wśród miejscowych glin są też białe gliny ogniotrwałe (złoża zwłaszcza w okolicy Gżela), od XIV wieku wykorzystywane do produkcji ceramiki (tzw. ceramika gżelska).
Wapienie z lokalnych złóż są od dawna znane jako „biały kamień”; są one łatwie o obróbce iposiadają wysoką jakość. Kamień ten wykorzystano do budowy wielu moskiewskich budowli, m.in. Teatru Wielkiego (Teatru Bolszoj). Prócz „białego kamienia” w regionie występują też złoża innych wapieni, w tym marmuropodobnego.

Ponadto w obwodzie moskiewskim istnieją pokłady dolomitów, trawertynu, kredy i marglu.

Obwód posiada także obfite złoża torfu (na Nizinie Mieszczorskiej) oraz soli potasowych.

W regionie istnieją pokłady fosforytów, charakteryzujących się wysoką zawartością kwasu fosforowego.

Na terenie obwodu znajdują się też źródła wód mineralnych, głównie żelazistych. Oprócz wód wypływających samoczynnie z ziemi na głębokości ok. 300–500 m istnieją liczne mineralne wody podziemne, a na głębokości 1000–1500 m odkryto obecność podziemnego słonego morza. Zbiornik ten (o zasoleniu do ok. 300‰) zajmuje duży obszar, zarówno pod powierzchnią obwodu moskiewskiego, jak i sąsiednich jednostek administracyjnych. Jego wody mogłyby (według analiz) być wykorzystywane m.in. w lokalnym przemyśle spożywczym i balneologii.

Kreml w Zarajsku

Główna ulica Pawłowskiego Pasadu ok. 1910 r.

Sobór w monasterze św. Sawy Storożewskiego z XIV/XV wieku

Sobór Zaśnięcia Matki Bożej w Możajsku – fotografia barwna z ok. 1910–1915 r.

Historia

Historia ziemi moskiewskiej

Według badań archeologicznych obszar dzisiejszego obwodu był zamieszkany już 20 tys. lat temu. Na terenie regionu znajdują się też liczne kurhany i grodziska pochodzące z epoki żelaza. Aż do przełomu IX i X wieku tereny obwodu zajmowały plemiona ugrofińskie, zaś Słowianie pojawili się tutaj dopiero w X w. W połowie XII w. region wszedł w skład Księstwa Włodzimiersko-Suzdalskiego. Wtedy też założono szereg grodów, m.in.: Wołokołamsk (1135), Moskwę (1147), Zwienigorod (1152), Dmitrów (1154) i in. W pierwszej połowie XIII w. Ruś Włodzimiersko-Suzdalska, podobnie jak inne tereny Rusi została podbita przez Mongołów (Tatarów).

W XIII wieku niewielkie tereny wokół Moskwy stały się zalążkiem Księstwa Moskiewskiego, które w przyszłości powiększyło znacznie swe obszary i stało się główną siłą walczącą o wyzwolenie ruskich ziem z tatarsko-mongolskiego jarzma, a następnie zjednoczyło wszystkie ruskie ziemie. W 1340 Księstwo Moskiewskie stało się Wielkim Księstwem Moskiewskim. Pierwsze duże zwycięstwo nad Tatarami Rusini odnieśli w 1380 w bitwie na Kulikowym Polu nad Donem, pod wodzą pod księcia moskiewskiego i włodzimierskiego – Dymitra nazwanego później Dońskim. Jeden z kolejnych władców – Iwan III w 1480 uniezależnił się całkowicie od dominacji tatarskiej Złotej Ordy – przestał płacić daninę chanowi tatarskiemu, a następnie odparł kilka odwetowych wypraw. Za Iwana III księstwo powiększone zostało o Księstwa Jarosławskie oraz Nowogrodzkie i stało się jednolitym państwem narodowym; została rozbudowana jego stolica – Moskwa. Formalnie Wielkie Księstwo Moskiewskie istniało do 1547, kiedy to wielki książę Iwan IV Groźny przybrał tytuł cara Rosji.

Osobne artykuły: Wielkie Księstwo Moskiewskie i historia Rosji.

Należy nadmienić, iż południowe skrawki obwodu moskiewskiego zostały podporządkowane władcom moskiewskim dopiero w 1520.

W XVIII/XIX w. rozwinął się tutaj przemysł lekki. W 1851 zbudowano pierwszą linię kolejową, łączącą Moskwę z Sankt Petersburgiem. Po powstaniu ZSRR i przeniesieniu stolicy z Piotrogodu (jak nazywał się od 1914 Sankt Petersburg) do Moskwy region ponownie stał się najważniejszym centrum gospodarczym, przemysłowym i kulturowym kraju.

Przynależność administracyjna

Herb guberni moskiewskiej

Historia obwodu moskiewskiego jako odrębnego bytu administracyjnego rozpoczęła się w 1708, kiedy to Piotr I utworzył gubernię moskiewską, obejmującą większość dzisiejszego obwodu. Obwód został utworzony 14 stycznia 1929. Od 1993 region stanowi jeden z podmiotów Federacji Rosyjskiej.

Symbole regionu

Herb obwodu moskiewskiego nawiązuje do herbu dawnej guberni moskiewskiej, który z kolei został opracowany na podstawie herbu ówczesnej stolicy regionu – Moskwy.

Osobny artykuł: herb obwodu moskiewskiego.

Flaga obwodu na postać czerwonego prostokąta, z herbem regionu umieszczonym w lewym górnym rogu.

Osobny artykuł: flaga obwodu moskiewskiego.

Tablice rejestracyjne

Tablice pojazdów zarejestrowanych w obwodzie moskiewskim mają oznaczenie 50, 150 lub 90 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.

Przypisy

1. Предварительная оценка численности постоянного населения на 1 января 2021 года и в среднем за 2020 год [online] [dostęp 2021-03-16] [zarchiwizowane z adresu 2021-02-04].
2. Федеральная служба государственной статистики.
3. Устав Московской области.
4. Правительство Московской области. mosreg.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-07-03)].
5. (www.mostransgaz.info).

Linki zewnętrzne

• strona obwodu moskiewskiego
• strona lokalnej Dumy
• Cerkwie i monastery obwodu. sobory.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-05-14)].
• Informacje o obwodzie. terrus.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-31)].
• Informacje o osiedlach obwodu. reforma-mo.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-09)].
• Informacje o miastach obwodu
• Zabytki obwodu
• Portal informacyjny obwodu

Kontrola autorytatywna (obwód Federacji Rosyjskiej):

• VIAF: 133695281
• LCCN: n81003288
• GND: 4040345-2
• NKC: ge1130732
• J9U: 987007566732905171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3943704
• Britannica: place/Moscow-oblast-Russia
• БРЭ: 5699782
• SNL: Moskva_-_fylke