Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
20 Pułk Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
20 pułk ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego (20 puł.) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP.
Pułk sformowany został w Ostrołęce w 1920 jako rezerwowy 108 pułk ułanów. Walczył w obronie mostu na Narwi w Nowogrodzie, pod Łomżą, Kuleszką, Milewem, o Ciechanów, pod Biskupiczami i Rudnią Baranowską.
W styczniu 1921 został przemianowany na 20 pułk ułanów, a w 1927 nadano mu imię Króla Jana III Sobieskiego.
W okresie międzywojennym stacjonował w garnizonie Rzeszów.
W kampanii wrześniowej walczył w składzie macierzystej Kresowej Brygady Kawalerii prowadząc działania opóźniające na prawym skrzydle Armii „Łódź”.
Remove ads
Formowanie
Podsumowanie
Perspektywa
Pułk nawiązywał do tradycji 20 pułku ułanów Księstwa Warszawskiego uczestniczącego w kampanii napoleońskiej 1812.
W 1920 w Ostrołęce sformowano 108 pułk ułanów. W jego skład weszły dwa szwadrony 3 pułku strzelców konnych, jeden szwadron 8 pułku ułanów im. Księcia Józefa Poniatowskiego i jeden szwadron 6 pułku Ułanów Kaniowskich. Pierwszym dowódcą został pułkownik Dymitr Radziwiłowicz, a 30 lipca 1920 wyznaczone szwadrony spotkały się w Ostrołęce. Jego skład osobowy na ów dzień wynosił 19 oficerów, 780 szeregowych, 800 koni i 16 wozów[2].
Pułk posiadał szable austriackie i niemieckie; na stanie były również karabinki austriackie. Dużą część pułku stanowił rocznik poborowych oraz dawni rezerwiści armii austriackiej. Rzędy końskie posiadał austriackie i meksykańskie. Przewaga koni młodych. Oddziałem gospodarczym dla pułku był 8 pułk ułanów. Pierwszy rozkaz pułkowy pochodzi z 21 sierpnia, podpisał go rotmistrz Piotr Głogowski, za zgodność podpisał go porucznik Uranowicz, który w owym czasie pełni funkcję adiutanta.
Remove ads
Pułk w walce o granice
Podsumowanie
Perspektywa
Pułk przydzielono do 8 Brygady Jazdy, którą sformowano w tamtym okresie dla przeciwstawienia radzieckiemu III Korpusowi Kawalerii Gaja. W obszarze Ostrołęki zebrano więc 108., 2. i 115 pułk ułanów a także 8 dywizjon artylerii konnej. Dowództwo powierzono generałowi Suszyńskiemu.
108 pułk ułanów pierwszy patrol odbył 20 lipca 1920. Pierwsze potyczki miały miejsce już w pierwszych dniach działania pułku. Należy tu odnotować obronę mostu w Nowogrodzie przez patrol podchorążego Szumskiego oraz uliczne walki z kozakami. Do pierwszego starcia ogniowego doszło 1 sierpnia 1920 i tu pułk poniósł pierwsze straty: 14 zabitych i rannych.
Przeprawa w Nowogrodzie była niestrzeżona przez Polaków, w związku z czym kawaleria rosyjska działała w obszarze pomiędzy Ostrołęką a Łomżą. 5 sierpnia pułk wziął udział w odsieczy w okolicach Łomży, a celem było odpędzenie nieprzyjaciela. We wsi Kuleszka, 2/108 pułku ułanów został otoczony przez bolszewicką kawalerię i musiał wycofać się z rejonu Ostrołęki. Straty były poważne: zginęli porucznik Ostrowski, podchorąży Mańkowski i 50 ułanów.
Wraz z ofensywą Rosjan w kierunku Warszawy, stworzono linię obrony 10 km na północny wschód od Ostrołęki. Lewe skrzydło opierało się o Narew, prawe o tor kolejowy Ostrołęka – Łomża. Rosjanie byli osłonięci bagnami. Mimo to, ułani atakowali i w dniach 1 i 2 sierpnia zajęli Nowy Dwór i zepchnęli wroga do wsi Zabiele. 3 sierpnia do żołnierzy pułku przemawiał generał Roja. Wydał też rozkazy. Od rana trwał silny ostrzał artyleryjski, więc należało dążyć do dalszego wyparcia Rosjan. Do walki został skierowany 1. i 4 szwadron 108 pułku. Celem była wieś Zabiele. I tym razem ułani zwyciężyli. W boju pod Nowym Dworem wyróżniony został za męstwo porucznik Horodyski. Polegli m.in.: podchorąży Stanisław Sożański, raniony został porucznik Stefan Grudzielski, zaś 150 żołnierzy zostało zabitych, ranionych lub zaginęło w akcji.
Mimo taktycznych sukcesów, pułk musiał się wycofać. W dniach 5 do 10 sierpnia pułk cały czas prowadził walki osłaniając odwrót brygady przez Biebrzyce, Węgrzynowo i Stary Gołymin na Gąsocin. W okolicy Gołymina walki prowadził 1 szwadron pod dowództwem rotmistrza Sędzimira. W walce został śmiertelnie ranny podporucznik Aleksander Napiórkowski i 16 ułanów. W tym samym czasie powiększył się skład 8 Brygady i składa się ona z 108., 2. i 115 pułku ułanów, 8 dywizjon artylerii konnej i 203 pułk ułanów. Dowodzenie przejął generał Karnicki.
11 sierpnia nastąpiło formalne podporządkowanie 8 Brygady dowódcy 18 Dywizji Piechoty. Brygada obsadziła pozycje obronne pod Gąsocinem, zajmując stanowiska na lewym skrzydle 5 Armii. 12 sierpnia brygada odparła atak na Gąsocin a wieczorem przemieściła się do Nowego Miasta. 13 sierpnia rano doszło do starcia pod Milewem, następnie 108 pułk przemieścił się do Szeronina. 14 sierpnia pułk wziął udział w natarciu na Ciechanów. Po drodze została stoczona walka pod Glinojeckiem, gdzie wzięto 513 jeńców, 40 karabinów. 15 sierpnia w południe wkroczył do Ciechanowa. W mieście kwaterował sztab sowieckiej 4 Armii, której dowódca zbiegł na wschód. 18 Dywizja Piechoty nie zdołała dojść do Ciechanowa, tak więc 8 Brygada Jazdy wycofała się do Rumoki na lewe skrzydło dywizji. 16 sierpnia rano, 8 Brygada ze 108 pułkiem ułanów w straży przedniej, zajęła znów Ciechanów. W późniejszych godzinach cała brygada stoczyła walkę z 16 Dywizją Strzelców w obszarze Wróblewo – Opinogóra, następnie wycofując się do Borek. 8 Brygada zajęła się osłanianiem lewego skrzydła 5 Armii która to zaczęła swoje przeciwnatarcie.
8 i 9 Brygady Jazdy pod dowództwem gen. Gustawa Dreszera otrzymały zadanie przecięcia odwrotu, podążającym z zachodu, 4 Armii bolszewickiej i Korpusowi Gaja. 8 Brygada maszerując z okolic Płońska w Strzegowie zastała Korpus Gaja, który zaczyna wycofywać się w kierunku granicy niemieckiej. Dalsza trasa pościgu za nieprzyjacielem to kolejno: Miączyn, Liberadz i dalej w kierunku Mławy. Pułk dochodzi do Turzy Małej, gdzie od 28 sierpnia do 1 września odpoczywa, przygotowując się do wyjazdu na front wschodni. 1 września wyjeżdża do Chełma.
Zawieszenie broni 18 października 1920 zastało pułk we wsi Filipowicze Koreckie[5].
Polegli i zmarli
Ponadto poległo kilkudziesięciu ułanów, których nazwisk i miejsc pochówku nie ustalono[15].
Kawalerowie Virtuti Militari
 Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920[15][16] | ||
|---|---|---|
| kpr. August Brzęk | ppor. Gustaw Ceratkiewicz | kpr. Jan Cichoń |
| st. wachm. Józef Cichorz | plut. Franciszek Dziaduła | rtm. Piotr Głogowski |
| st. ułan Franciszek Golba | por. Aleksander Grabowiecki | por. Władysław Horodyski |
| kpr. Walenty Klesk | ułan Karol Krawczyk | plut. Stanisław Kuśnierz |
| wachm. Zenon Maszyński | ppor. Aleksander Napiórkowski | ułan Jan Ozdon |
| rtm. Kazimierz Romański | plut. Marian Szendzielarz nr 5094[17] | st. ułan Józef Syska |
| st. ułan Michał Sznajder | ppor. Bogumił Szumski | rtm. Franciszek Uranowicz |
Krzyżem Walecznych odznaczonych zostało 37 żołnierzy[15], w tym rtm. Stanisław Gepner i st. wachm. Leon Wiatr.
Remove ads
Pułk w czasie pokoju
Podsumowanie
Perspektywa
Reorganizacja i podporządkowanie
Po podpisaniu rozejmu z Rosją bolszewicką pułk wycofano do Włodzimierza Wołyńskiego. Na przełomie 1920 i 1921 zapadła decyzja o przeformowaniu części rezerwowych i ochotniczych pułków jazdy w pułki regularne[18]. Na podstawie rozkazu ministra spraw wojskowych z 15 stycznia 1921 roku 108 pułk ułanów został przemianowany na 20 pułk ułanów[5].
We Włodzimierzu Wołyńskim zdemobilizowano ochotników oraz żołnierzy najstarszych roczników. 10 lutego 1921 pułk liczył 9 oficerów, 4 podchorążych, 280 szeregowych i 470 koni. Tego dnia pułk załadował się na stacji Włodzimierz Wołyński i odjechał do Rzeszowa[5]. W tym czasie pułk wszedł w skład X Brygady Jazdy[19].
Od 1924, wraz ze zmianą terminu „jazda” na „kawaleria", wszedł w skład X Brygady Kawalerii, a od 1930 był w składzie samodzielnej 10 Brygady Kawalerii. W 1936 rozważano koncepcję motoryzacji pułku w ramach całej 10 BK, ale opór ze strony korpusu oficerskiego spowodowały, że zmotoryzowany został 24 pułk ułanów, natomiast 20 puł został przekazany w podporządkowanie dowódcy Kresowej Brygady Kawalerii i w jej strukturze pozostał do września 1939[20].
4 sierpnia 1927 generał dywizji Daniel Konarzewski, w zastępstwie ministra spraw wojskowych, nadał 20 pułkowi ułanów nazwę „20 Pułk Ułanów imienia Króla Jana III Sobieskiego”[21].
Zakwaterowanie
.jpg)
Po krótkim pobycie we Włodzimierzu Wołyńskim, pułk przetransportowany został do Rzeszowa. Kawaleryjskie koszary przy ul. J. Dąbrowskiego były jednak zbyt ciasne i dlatego też pozostawiono w nich jedynie dowództwo pułku, 1 szwadron liniowy, szwadron karabinów maszynowych oraz pluton łączności, natomiast 27 lipca pozostałe szwadrony liniowe oraz inne pododdziały skierowano do Dębicy[19].
24 czerwca 1930 w Koszarach Poniatowskiego w Rzeszowie odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci poległych ułanów[22]. W latach 1922–1923 Pułk dysponował też dwoma innymi kompleksami w Rzeszowie. Były to Koszary Hallera i Koszary Bema[22].
Szwadrony stacjonujące w Dębicy powróciły do Rzeszowa na początku lat 30. XX w. Na mocy rozkazu z 14 listopada 1932 wrócił 3 szwadron, natomiast jesienią 1933 wróciły szwadrony 2 i 4 wraz z drużyną ckm na taczankach. Cały pułk zakwaterowany został w Koszarach Piłsudskiego, które to opuścił odchodzący do Przemyśla 22 pułk artylerii lekkiej[23].
W 1937 planowano motoryzację pułku. Zdecydowany opór kadry oficerskiej sprawił, że zrezygnowano z tych planów, ale konsekwencją tej decyzji było przeniesienie w maju 1939 szwadronu zapasowego do Koszar Sowińskiego w Kamionce Strumiłowej i planowana przeprowadzka reszty pułku do marca 1940[24].
Święto pułkowe
Początkowo pułk obchodził swoje święto 15 września, w rocznicę szarży pod Biskupiczami przeprowadzonej w 1920[25][26]. 19 maja 1927 minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 24 czerwca, jako datę święta pułkowego[27]. Od tej pory pułk obchodził swoje święto w dniu imienin patrona[25][28].
Konie
Konie starano się grupować według maści w poszczególnych pododdziałach według następującego schematu: 1 szwadron – jasnogniade, 2 szwadron – gniade, 3 szwadron – ciemnogniade, 4 szwadron – skarogniade, szwadron karabinów maszynowych – kare, pluton łączności – szpaki, pluton trębaczy – siwe[29].
Plany mobilizacyjne i mobilizacja 1939
Remove ads
Pułk w kampanii wrześniowej
Podsumowanie
Perspektywa
Kampanię wrześniową pułk odbył w ramach Kresowej BK.
Mobilizację rozpoczęto 28 sierpnia. Po jej zakończeniu szwadrony odjechały do miejsca przeznaczenia trasą Lwów – Równe – Warszawa – Kutno, a stację wyładowczą osiągnięto już po wybuchu wojny[34].
W rejonie Kutna niemieckie lotnictwo zaatakowało będący jeszcze w transportach 1 i 2 szwadron. Po wyładowaniu pułk obsadził stanowiska obronne w rejonie Rossoszycy. Nocą został przesunięty w rejon Sikucin – Jamno, by rano maszerować dalej na zachodni skraj miejscowości Warta. Podczas marszu kolumny atakowało lotnictwo, a pułk poniósł pierwsze straty w ludziach. 4 września pułk wszedł w swój pierwszy kontakt ogniowy z przeciwnikiem naziemnym. Niemieckie zmotoryzowane oddziały zostały powstrzymane, ale w południe rozkaz dowódcy brygady nakazał dalsze wycofanie w rejon Rożdżały, a kolejny rozkaz obsadzenie stanowisk na odcinku Glinno – Brodnia – Brzeg i zorganizowanie obrony przepraw na Warcie. W tym czasie samoloty niemieckie zbombardowały i zniszczyły tabory pułkowe. W wyniku oskrzydlenia, szwadrony zmuszone zostały do wycofania w rejon Puczniewa. Tu przekroczyły Ner i zajęły stanowiska obronne. 7 września pułk wycofywał się w kierunku Głowna do lasu pomiędzy Zgierzem a Ozorkowem i dalej na wschód[35].
Do tej pory, z wyjątkiem odłączonego wcześniej 3 szwadronu, pułk działał całością sił jako zwarta jednostka bojowa. O świcie 9 września osiągnął rejon Skierniewic. Przy dowódcy pułku pozostała już tylko część pododdziałów, a płk Kunachowicz podporządkował się gen. Tomme. Marsz przez płonące Skierniewice skutecznie podważył morale żołnierzy. 10 września, w czasie organizacji obrony na Rawce, odłączyli się od oddziału koniowodni z końmi 4 szwadronu. Nakazany nocny marsz w kierunku Góry Kalwarii na poligon Raducz odbywał się już bez map, część oddziałów pogubiła się, a przy dowódcy pułku pozostał jeden szwadron liniowy, pluton łączności, pluton karabinów maszynowych, dwa działka przeciwpancerne i część sztabu.11 września pułk został otoczony w lesie pod Psarami przez oddziały niemieckiej 18 Dywizji Piechoty i po przegranej bitwie przestał istnieć. Rannego dowódcę pułku przewieziono taczanką do dworu Lisna, ale tam Niemcy wzięli go do niewoli. Jedynie dowódca 2 szwadronu rtm. Kazimierz Czarnek, wraz z częścią pododdziałów przebił się przez pierścień okrążenia i dalej przedzierał się lasami, do 15 września utrzymując część ułanów pod swoją komendą[36].
3 szwadron rotmistrza Jana Ptaka w wyniku zamieszania marszowego dołączył do 22 pułku ułanów i wziął udział w obronie Warszawy[e]. 4 szwadron, który też stracił kontakt z pułkiem, razem z resztkami Kresowej Brygady Kawalerii dołączył do zgrupowania generała Władysława Andersa i walczył w jego składzie do 27 września[38].
Mapy walk pułku
Pułk walczył w składzie KrBK
Remove ads
Symbole pułkowe
Podsumowanie
Perspektywa
Sztandar
Sztandar pułkowi ofiarowali obywatele ziemi rzeszowskiej i ropczyckiej. 11 października 1921 sztandar w imieniu Prezydenta Rzeczypospolitej wręczył generał broni Tadeusz Rozwadowski. Po lewej stronie sztandaru znajdują się wypisane miejscowości: Ostrołęka, Nowy Dwór, Zabiele, Rudnia Baranowska, Biskupiec, pod którymi pułk dzielnie walczył[5]. Sztandar przechowywany jest w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie[40].
Odznaka pamiątkowa
16 grudnia 1924 Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Władysław Sikorski zatwierdził wzór odznaki dla szeregowych 20 pułku ułanów[41]. Odznaka o wymiarach 41x41 mm ma kształt krzyża maltańskiego pokrytego białą emalią. W jego środku pod koroną królewską srebrny spleciony inicjał „I3R” (Ioannus Tercius Rex). Krzyż nałożony jest na metalową, emaliowaną w kolorze amarantowym rozetę z pierścieniem granatowo-białym. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze, na rewersie numerowana. Autorem projektu odznaki był rotmistrz Stanisław Gepner, a wykonawcą Jan Knedler z Warszawy[42][43].
Barwy
20 pułk ułanów używał proporczyków amarantowych z granatowo-białą żyłką pośrodku oraz amarantowych otoków na rogatywkach[26].
Żurawiejki
Wśród ułanów nie masz pana
|
Mają coś tam po kolana
|
Monokl w oku, mina pana -
|
Zamiast d* krwawa rana
|
| Po każdej zwrotce: Lance do boju, szable w dłoń, bolszewika goń, goń, goń! | |
Remove ads
Ułani Króla Jana
Podsumowanie
Perspektywa
Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku
Żołnierze 20 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[60] oraz Muzeum Katyńskie[61][i][j].
Remove ads
Upamiętnienie
Tradycje 20 pułku ułanów kontynuują stowarzyszenia: Oddział Kawalerii Ochotniczej Wierzawice w barwach 20. Pułku Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego, Szwadron Podkarpacie 20. Pułku Ułanów im. Króla Jana III Sobieskiego oraz Konna Straż Ochrony Przyrody i Tradycji im. 20. Pułku Ułanów[37].
Uwagi
- Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[32].
- Według innej wersji 3/20 puł brał udział w walkach Kresowej Brygady Kawalerii na Lubelszczyźnie. W toku działań ostatecznie znalazł się on grupie kawalerii „Chełm” płk. dypl. Władysława Płonki, która skapitulowała przed oddziałami sowieckimi 1 października 1939. Dowódca 3 szwadronu rtm. Jan Ptak z grupą ułanów przedarli się na lewy brzeg Sanu, unikając w ten sposób niewoli sowieckiej[37].
- W 1921 przywrócono barwne proporczyki w broniach jezdnych.
- Tytularny pułkownik kawalerii Dymitr Radwiłłowicz urodził się 30 lipca 1885. Przyjęty do Wojska Polskiego z byłej armii rosyjskiej. 14 października 1920 został przeniesiony z Dowództwa Okręgu Generalnego „Łódź” do 108 pułku ułanów na stanowisko dowódcy pułku. W listopadzie 1921 został zaliczony do Rezerwy armii i powołany do służby czynnej. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu podpułkownika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 34. lokatą w korpusie oficerów jazdy (od 1924 – kawalerii). W latach 1923–1924 był komendantem Komendy Uzupełnień Koni nr 4 w Lublinie, pozostając oficerem nadetatowym 2 Pułku Ułanów Grochowskich w Suwałkach. W 1928 był rejonowym inspektorem koni w Krakowie, pozostając w kadrze oficerów kawalerii. 5 listopada 1928 został zwolniony z zajmowanego stanowiska z równoczesnym przeniesieniem do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu nr V. Z dniem 31 marca 1929 został przeniesiony w stan spoczynku. W 1934 pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej nr I. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”. Lista starszeństwa oficerów zawodowych 1922 s. 154. Rocznik Oficerski 1923, s. 603, 676, 1485. Rocznik Oficerski 1924, s. 545, 598, 1354. Rocznik Oficerski 1928, s. 327, 337. Rocznik Oficerski Rezerw 1934, s. 335, 846. Dz. Pers. MSWojsk. nr 41 z 27 października 1920, s. 1112. Dz. Pers. MSWojsk. nr 40 z 23 listopada 1921, s. 1518.
- Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[63].
Remove ads
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads