Malina moroszka

Malina moroszka^[5] (Rubus chamaemorus L.) – gatunek rośliny zielnej z rodziny różowatych (Rosaceae). Obecnie spotyka się ją również pod nazwą „malina nordycka”^[6].

Malina moroszka

Malina moroszka
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	jeżyna, malina
Podrodzaj	Anoplobatus
Gatunek	malina moroszka
Nazwa systematyczna
Rubus chamaemorus L. Sp. pl. 1:494. 1753[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski

Rozmieszczenie geograficzne

Roślina strefy borealno-arktycznej Eurazji i Ameryki Północnej^[7]. W Skandynawii oraz Rosji występuje powszechnie. W Polsce jest bardzo rzadka, jest reliktem epoki lodowej. Ma kilka rozproszonych stanowisk na Pomorzu, Warmii i Mazurach oraz w Sudetach (dwa stanowiska na torfowiskach w Karkonoszach). Na Pomorzu jej zasięg sięga po linię Świnoujście – Tuchola – Morąg – Górowo Iławeckie^[8]. Występuje również bardziej na wschód, w Puszczy Rominckiej^[9]. W 2002 r. znaleziono jedno stanowisko w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej na torfowisku Puścizna Wielka^[10]. Jest to jedyne znane stanowisko tego gatunku w Karpatach i równocześnie najbardziej na południe wysunięte w całym jego zasięgu^[10].

Morfologia

Pokrój

Tworzy kłącza, z których wyrastają dwuletnie pędy (w pierwszym roku płonne). Mają wys. 10–30 cm i są gołe (bez kolców i szczecinek).

Liście

Na dole łodygi łuskowate, wyżej pojedyncze, sercowatonerkowate, niepodzielne, najczęściej 5-klapowe, brzegiem drobno piłkowane o zanikowych przylistkach.

Kwiaty

Roślina dwupienna o białych lub różowych kwiatach na wyprostowanych szypułkach. Kwiaty żeńskie, mniejsze o kilku słupkach i szczątkowych pręcikach, męskie o wielu pręcikach i nielicznych słupkach.

Owoce

Owoc pozorny złożony z kilku pestkowców, początkowo czerwony, dojrzały pomarańczowy a przejrzały żółty. Owoce jadalne, ale nieco cierpkie. W warunkach krajowych rzadko dojrzewają.

• 
  Liść
• 
  Kwiat męski
• 
  Kwiat żeński
• 
  Owoce
• 
  Nasiona

Biologia i ekologia

Nanofanerofit lub zdrewniały chamefit. Rośnie w górach – piętro kosodrzewiny, na niżu – w torfowiskach wysokich, na łąkach i w borach bagiennych. Kwitnie w czerwcu, w Polsce rzadko owocuje. Kwitną i okazale owocują rosnące w zacienieniu, pod drzewami i krzewami. Natomiast okazy rosnące na otwartych, dobrze nasłonecznionych terenach zwykle są mniej okazałe, a często bywają płonne^[10]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Oxycocco-Empetrion, Ass. Empetro-Trichophoretum austriaci^[11]. Jest oktoploidem. Liczba chromosomów 2n = 56^[10].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Informacje o stopniu zagrożenia na podstawie:

• Polskiej Czerwonej Księgi Roślin – gatunek zagrożony (kategoria zagrożenia EN)^[12][13].
• Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006) – gatunek narażony na wymarcie (kategoria zagrożenia V)^[14]; 2016: EN (zagrożony)^[15].

Głównym źródłem zagrożenia jest osuszanie i eksploatacja torfowisk^[8].

Zastosowanie

Dżem z maliny moroszki

• Owoce są smaczne i mają duże wartości odżywcze. W Polsce ze względu na rzadkość występowania nie mają znaczenia praktycznego.
• W Skandynawii przetwory (dżemy, wina) z maliny moroszki nazywanej „multe” lub „molte” (Norwegia), „hjortron” (Szwecja), „lakka” (Finlandia) są narodowym przysmakiem.
• W północnych krajach owoce i liście maliny moroszki są używane w medycynie ludowej jako środek przeciwgorączkowy i przeciwbiegunkowy oraz zapobiegający szkorbutowi^[10]. Dodatkowo roślina ta zawiera diosgeninę – prekursor progesteronu – który znajduje zastosowanie w leczeniu reumatyzmu i artretyzmu.
• Dzięki sporej zawartości kwasu benzoesowego – naturalnego konserwantu – owoce moroszki można dość długo przechowywać w stanie świeżym. Niegdyś myśliwi w Arktyce stosowali je jako lekarstwo na szkorbut.