Perkoz dwuczuby

Perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny perkozów (Podicipedidae). Zamieszkuje głównie Eurazję, plamowo także Afrykę, Australię i Nową Zelandię. Nie jest zagrożony.

Perkoz dwuczuby

Podiceps cristatus[1]
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	perkozowe
Rodzina	perkozy
Rodzaj	Podiceps
Gatunek	perkoz dwuczuby
Synonimy
Colymbus cristatus Linnaeus, 1758[2]
Podgatunki
P. c. cristatus (Linnaeus, 1758) P. c. infuscatus Salvadori, 1884 P. c. australis Gould, 1844
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
gnieździ się      występuje przez cały rok      zimuje

Podiceps cristatus

Występowanie

Występuje w większej części Europy (nie gnieździ się tylko na skrajnej północy) i dalej na wschód przez Azję Środkową po północno-wschodnie Chiny; izolowane populacje znajdują się w północno-zachodniej, południowej i wschodniej Afryce, w południowej Azji, Australii i na Nowej Zelandii^[3]. Europejskie ptaki zimują głównie w Europie Zachodniej i basenie Morza Śródziemnego.

Występowanie w Polsce

W Polsce nieliczny ptak lęgowy, lokalnie średnio liczny; najliczniejszy z krajowych perkozów^[4]. Jest równomiernie rozpowszechniony w całej Polsce, z wyjątkiem gór^[5]. Podczas wędrówek i zimą lokalnie liczny.

Często spotykany na Pojezierzach, w Wielkopolsce oraz na Śląsku. Rzadko występuje w Małopolsce. W innych miejscach Polski tworzy punktowo większe populacje.

Zimuje głównie na Zalewie Szczecińskim, Zatoce Puckiej, jeziorze Miedwie, a także na przybrzeżnych wodach Bałtyku. W głębi kraju znacznie rzadszy, największe skupiska zimujących ptaków odnotowano na jeziorach Powidzkim i Mikorzyńskim w Wielkopolsce oraz na zbiorniku Dzierżno Duże w woj. śląskim^[6].

Podgatunki

Wyróżnia się 3 podgatunki^[2][7][8]:

• perkoz dwuczuby (P. c. cristatus) – Palearktyka na południe od równoleżnika 66° N, lokalnie do północnych Indii. Zimuje w rejonach przybrzeżnych, przeważnie na południe od swego letniego zasięgu występowania.
• perkoz maskowy (P. c. infuscatus) – rozrzucone populacje we wschodniej i południowej Afryce.
• perkoz południowy (P. c. australis) – południowo-zachodnia i południowo-wschodnia Australia, Tasmania oraz Wyspa Południowa (Nowa Zelandia).

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

Perkoz dwuczuby w pierwszej szacie zimowej (na głowie widoczne pozostałości ciemnych podłużnych pasów z upierzenia juwenalnego)

Największy polski perkoz, wielkością dorównuje kaczce krzyżówce. Brak dymorfizmu płciowego w upierzeniu. W szacie godowej długa biała szyja, na głowie dwa ciemnobrązowe czuby (stąd nazwa) i rdzawo-czarne bokobrody. U ptaków w drugim kalendarzowym roku życia czuby mogą być zredukowane. Wierzch ciała ciemnobrązowy, boki brązowo-rdzawe. Biała pierś. W szacie spoczynkowej brak bokobrodów, czuby ledwo zaznaczone. W locie na górnej stronie skrzydeł pokazują białą plamę. Ogon zredukowany, sterówki są krótkie i giętkie. Pisklęta z podłużnymi czarnymi paskami na głowie i szyi, których pozostałości mogą być widoczne jeszcze jesienią, w pierwszej szacie spoczynkowej^[9].

Rozmiary

Długość ciała

46–61 cm^[2]

Rozpiętość skrzydeł

ok. 80 cm

Masa ciała

0,6–1,49 kg^[2]

Odgłos perkoza dwuczubego nagrany w południowej Anglii

Początek tańca godowego pary perkozów dwuczubych

Perkoz dwuczuby na gnieździe

Głos

Swoją obecność manifestuje przez cały rok trąbieniem „errrrr...” lub w czasie godów „kek, kek”.

Tryb życia

Gatunek aktywny w dzień, jednak podczas kojarzenia się par także nocą, podczas pełni księżyca. Poluje na ryby, może w tym celu zanurzyć się na głębokość nawet 30 metrów. Latem tworzy duże koncentracje na czas pierzenia – staje się wtedy niezdolny do lotu. Rzadko zrywa się do lotu: częściej nurkuje^[5]. Gatunek częściowo wędrowny, choć przeloty mają miejsce nocą. Europejskie ptaki zimują w Europie Zachodniej i basenie Morza Śródziemnego. Coraz liczniej zimują także w Polsce^[4]. Przeloty: marzec–kwiecień i sierpień–grudzień.

Biotop

Jeziora i stawy, rzadziej wolno płynące rzeki, z pasem przybrzeżnych trzcin. Unika jednak zbiorników całkowicie zarośniętych, a częściej od innych perkozów widywany na otwartej wodzie. Populacje środkowoazjatyckie gniazdują na słonawych i słonych jeziorach. W czasie wędrówek spotykany na wybrzeżach morskich.

Lęgi

Wyprowadza jeden lęg w roku, znacznie rzadziej dwa.

Toki

Pary przeprowadzają spektakularny taniec godowy. Zaczyna on się ukłonami obojga partnerów, po czym zbliżają się oni do siebie z płasko wyciągniętą szyją, potrząsają głowami, stroszą czuby i kryzy. Taniec kończy się figurą, w której ptaki przyciskają się do siebie piersiami, stojąc pionowo na wodzie. Trzymają przy tym niekiedy pęk wodorostów zebranych z dna.

Gniazdo

Zazwyczaj na wodzie w strefie rzadkich trzcin lub innych roślin wodnych wystających ponad powierzchnię. Gniazdo stanowi pływająca, zwykle jednak zakotwiczona sterta butwiejących roślin wodnych i błotnych. Buduje je para rodziców w pewnej odległości od gniazd sąsiednich osobników. Zazwyczaj gniazduje pojedynczo, ale odnotowywano kolonie liczące 100 par.

Jaja

Jaja

Głowa pisklęcia perkoza dwuczubego z charakterystycznymi paskami

Początkowo białe, z kredową powłoką, z czasem pod wpływem związków wydzielanych z gnijących roślin ciemnieją i stają się oliwkowobrązowe, w liczbie 3 do 6 sztuk. Wysiadywane przez oboje rodziców, jednak częściej przez samicę. Wysiadywanie trwa od 25 do 29 dni.

Pisklęta

Zagniazdowniki, pisklęta pozostają pod opieką rodziców 10 do 11 tygodni i nawet jesienią da się słyszeć dopominania młodych o pokarm. Pomimo tego, że od razu po wykluciu potrafią pływać i nurkować, to przez pierwsze 3 tygodnie często poruszają się na grzbiecie dorosłego osobnika. Karmione są drobnymi bezkręgowcami, ślimakami, rybkami oraz piórami rodziców, dzięki czemu przyzwyczajają się do wydalania m.in. rybich łusek^[10]. Młode nie mają czubów charakterystycznych dla dorosłych osobników, głowa i szyja upierzona na biało, ciemnobrązowe pasy oraz łysinka, a na wierzchu głowy biała plama.

Pożywienie

Perkoz dwuczuby pożerający schwytaną rybę

Perkoz dwuczuby ze zdobyczą

Małe ryby, owady, skorupiaki, mięczaki, kijanki i żaby uzupełnione pokarmem roślinnym. Pokarm zdobywa nurkując, nawet na głębokość 30 m. Zjada własne pióra, karmi nimi młode.

Status i ochrona

IUCN klasyfikuje perkoza dwuczubego jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku organizacja Wetlands International szacowała liczebność światowej populacji na około 915 000 – 1 400 000 osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany^[3].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą^[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[12]. Według szacunków, w latach 2013–2018 krajowa populacja lęgowa liczyła 15–25 tysięcy par, zaś populacja zimująca co najmniej 3200–7900 osobników^[4].

Zobacz też

• ptaki Polski