Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Stanisław Masłowski

polski malarz, rysownik-ilustrator Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Stanisław Masłowski
Remove ads

Stanisław Stefan Zygmunt Masłowski (ur. 3 grudnia 1853 we Włodawie, zm. 31 maja 1926 w Warszawie) – polski malarz realistyczny, autor pejzaży akwarelowych.

Szybkie fakty Imię i nazwisko, Data i miejsce urodzenia ...
Thumb
Kopia aktu urodzenia i chrztu Stanisława Masłowskiego (z 8 maja 1854 roku, z ksiąg metrykalnych Parafii Św. Ludwika we Włodawie)
Thumb
Grób Stanisława Masłowskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, kwatera 11-1-7,8, listopad 2012
Remove ads

Życiorys

Podsumowanie
Perspektywa

Stanisław Masłowski urodził się 3 grudnia 1853 we Włodawie nad Bugiem i tamże został ochrzczony 8 maja 1854[1]. Metryka jego chrztu jest przechowywana w archiwum parafii św. Ludwika OO. Paulinów we Włodawie. Umarł 31 maja 1926 w Warszawie[2][3].

Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej, herbu Samson, wywodzącej się z ziemi wieluńskiej[4]. Masłowscy używali przydomku „Watta” i pisali się „z Rudy” (Z. Gloger w swej „Geografii historycznej ziem dawnej Polski” podaje za Długoszem, że pierwszą stolicą ziemi wieluńskiej była Ruda, zanim wybrano dogodniej położony Wieluń)[5]. Masłowski był synem Rajmunda (1825–1897) i Walerii Józefy Katarzyny z Danilewiczów (1827[6], zm. w 1881[7]), bratem Bolesława, chemika (1851–1928), Zdzisława, Mieczysława, budowniczego (zm. 1928) i Władysława, również budowniczego[8]. Dziadek Masłowskiego ze strony matki, Wincenty Danilewicz (ur. 1787 w Mińsku Lit., herbu Ostoja) brał udział jako szwoleżer – w kampanii napoleońskiej, za co został odznaczony francuskim orderem Legii Honorowej[9][10]. Ojciec Masłowskiego był prawnikiem, kilkakrotnie awansował zmieniając wraz z rodziną miejsce zamieszkania[11].

Thumb
Stanisław Masłowski w swej pracowni, fotografia z lat około 1905–1910 (źródło: archiwum rodzinne)

Miejsce urodzenia późniejszego artysty – Włodawa – było jedną z wielu miejscowości, w których jego ojciec znajdował zatrudnienie. Z Włodawy rodzina Masłowskich przeniosła się w roku 1856 do Garwolina, gdzie Rajmund Masłowski pełnił funkcję pisarza sądu pokoju. W latach 1858–1865 Masłowski mieszkał w Chęcinach[12]. Warto dodać, że Rajmund Masłowski w powstaniu styczniowym był naczelnikiem okręgu chęcińskiego. W związku z tym w połowie 1864 roku został aresztowany, a następnie około 6 miesięcy spędził w więzieniu w Kielcach.

W 1865 Masłowski zamieszkał w Kaliszu, gdzie jego ojciec objął stanowisko patrona (tzn. obrońcy) przy tamtejszym Trybunale Cywilnym. W Kaliszu uczęszczał do Męskiego Gimnazjum Klasycznego, gdzie jego pierwszym nauczycielem rysunku był artysta malarz Stanisław Barcikowski, absolwent Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie. W tym okresie Masłowski dużo rysował z natury, m.in. w latach 1865–1871 w Bronowie koło Poddębic u Marii i Jarosława Konopnickich, przyjaciół ojca, którzy ochrzcili przyszłego artystę imieniem „Stasikoszczok”[13] (zob.: opowiadanie Marii Konopnickiej: Jak się dzieci w Bronowie z Rozalią bawiły[14]), a następnie w Jędrzejowie u dziadka Wincentego Danilewicza. Kopiował też z czasopism obrazy Juliusza Kossaka.

Od 1871 Masłowski mieszkał w Warszawie, do której jego ojciec został przeniesiony służbowo. Jego studia w Warszawskiej Klasie Rysunkowej trwały zapewne w latach 1871–1875. „W szkole tej korzystałem – stwierdza artysta w nocie autobiograficznej – z rad pp. Gersona i A. Kamińskiego”. W roku 1875 za rysunki szkolne otrzymał srebrny medal z Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. W tym okresie brał czynny udział w życiu pracowni wynajętej przez grupę artystów-malarzy: J. Chełmońskiego, S. Witkiewicza, Antoniego Adama Piotrowskiego i innych w Hotelu Europejskim w Warszawie. Szczery sentyment dla kolegów z „Europy” pozostał Masłowskiemu do końca życia[12].

Thumb
Wschód księżyca, ol./pł, 1884 (Muzeum Narodowe w Krakowie – Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach, fot.Jacek Świderski)

Wiele wzruszeń malarskich dała Masłowskiemu w młodych latach Ukraina. Po raz pierwszy jeździł tam w towarzystwie literata Edwarda Chłopickiego (1875). Drugą podróż odbył w roku 1876 (z którego to wyjazdu zachowało się kilka listów Masłowskiego do artysty-malarza Władysława Leszczyńskiego). Następne wyprawy odbyły się w latach 1878–1886.[15]

W latach 1884–1887 Masłowski wszedł w nową fazę twórczości i w nowe środowisko sztuki. W tym czasie nawiązał bliskie stosunki koleżeńskie z grupą malarzy i pisarzy związaną z „Wędrowcem”, z Aleksandrem Gierymskim i Antonim Sygietyńskim, z młodymi: Józefem Pankiewiczem i Władysławem Podkowińskim. W roku 1886 pół roku spędził Masłowski w Monachium, gdzie – jak pisze – „pracował u siebie”[16].

W twórczości Masłowskiego lata 1890–1907 nazwano okresem burzy i fermentu. Jego początkowy etap cechuje przejście przez impresjonizm i odejście odeń w poszukiwaniu własnej formy.

Thumb
Duma Jaremy, 1879, olej na płótnie, Muzeum Narodowe w Warszawie

W roku 1897 Masłowski został członkiem krakowskiego ugrupowania artystów pod nazwą „Sztuka”, utworzonego głównie z inicjatywy Jana Stanisławskiego, gdzie z warszawskich plastyków weszli także Józef Pankiewicz i Konstanty Laszczka. W roku 1899 wystawił Masłowski w salonie Krywulta grupę kilkunastu akwarel; tego roku i w roku 1902 wziął udział w ekspozycjach wiedeńskiej Secesji. W roku 1900 odbył podróż do Włoch i Paryża. W roku 1900 na Wystawie powszechnej w Paryżu medalem został odznaczony jego obraz „Rynek w Kazimierzu”. W roku 1901 demonstrował drobne akwarele w redakcji „Chimery”. Zbiorowa wystawa w roku 1902 w „Zachęcie” kończy drugi etap poszukiwań Masłowskiego[17].

Niespokojny okres lat 1902–1907 zaznacza się pierwszym wyjazdem artysty w roku 1903 do Woli Rafałowskiej między Mińskiem Mazowieckim a Siedlcami, gdzie miał niebawem znaleźć syntezę swojego pejzażu polskiego. W roku następnym rozpoczął serię wypraw do Włoch. Rok 1904 – to Rzym, Florencja, Fiesole, lecz także Troki pod Wilnem. Wystawa specjalna w „Zachęcie” (1904) zademonstrowała 58 akwarel Masłowskiego[15].

W latach 1905–1907 Masłowski pracował w swej warszawskiej pracowni[18] (przy Mokotowskiej[19]) i eksperymentował[15].

Thumb
Plan sytuacyjny położenia pracowni Masłowskiego w 1906 przy Mokotowskiej 37 m. 18[20] w Warszawie, w pobliżu Alei Ujazdowskich.
Thumb
Wiosna 1905 (patrol Kozaków w Alejach Ujazdowskich w Warszawie), ol./pł, obraz z 1906 (Muzeum Narodowe w Warszawie)[c]

Lata 1907–1926 to okres rozkwitu i schyłku twórczości Masłowskiego. Plener w Nowosiółce na Wołyniu w roku 1908 dał 18 akwarel wystawionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP). W latach 1909 i 1910 miał Masłowski tamże wystawę indywidualną, a następnie wystawiał tam corocznie do roku 1914 pejzaże z Włoch, Tunisu i polskie z Woli Rafałowskiej. W roku 1913 urządził Masłowski niewielką wystawę akwarel w „Galerie Léon Marseille” w Paryżu[22].

W czerwcu 1914 otrzymał Masłowski zaproszenie na objęcie profesury w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, której nie przyjął[23]. Wybuch I wojny światowej zastał go w kraju. W kwietniu 1916 TZSP urządziło wielką zbiorową wystawę Masłowskiego. W grudniu tego roku otrzymał nagrodę jubileuszową „Zachęty”. Koniec wojny w 1918 roku, przyniósł wielkie moralne odprężenie. Masłowski namalował wtedy obraz „Beliniacy”[24].

W roku 1921 Masłowski został wybrany na członka Société nationale des beaux-arts(inne języki) w Paryżu. W 1922 roku odbył kolejną podróż do Włoch. W 1925 roku odbyła się wystawa jubileuszowa prac Masłowskiego w TZSP. W roku następnym „Zachęta” wydała jako premię reprodukcję jego obrazu „Duma Jaremy” z roku 1879.

W ostatnim roku życia, chory na serce, niewiele pracował. Umarł 31 maja 1926 w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w grobie rodziny matki[15] (kwatera 11-1-7, zob. także tablice informacyjne za wejściem przez bramę Św.Honoraty, w kategorii „Plastycy”).

Wolne chwile Masłowski spędzał na ulubionych lekturach zarówno literatury staropolskiej, jak i np. francuskiej lub włoskiej. Ulubiona jego lektura – to pisma Montaingne’a – Próby (Essais), książka znaleziona przy łóżku po śmierci[25][26][27]. Swoistym plonem jego lektur był opracowany przed I wojną światową (zapewne po raz pierwszy) – przekład na język polski dzieła G.Vasariego – Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów[28].

Był żonaty (od 20 lutego 1897) z Anielą Ponikowską (1864–1940)[d] – siostrą Cezarego Ponikowskiego (1853–1944), adwokata, pierwszego po odzyskaniu niepodległości, wielokrotnego prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej. Miał z nią w 1901 roku syna Macieja (1901–1976), historyka sztuki[11].

Remove ads

Twórczość

Podsumowanie
Perspektywa

Jak wspomniano wyżej, uzdolnienia plastyczne Masłowskiego wystąpiły już w młodym wieku. Świadczy o nich srebrny medal, który za rysunki szkolne w 1875 roku otrzymał z Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. „Masłowski – wspomina Henryk Piątkowski – bardzo jeszcze młodym będąc chłopcem, jako uczeń warszawskiej Szkoły Rysunkowej zaznaczył wybitny swój talent w pierwszych porywach twórczych” i dodaje, że uczył się głównie nie w szkole, lecz w otoczeniu przyrody polskiej, którą odczuwał i wypowiadał z mistrzostwem”. Spostrzeżenia te uzupełnia i potwierdza relacja koleżeńska Miłosza Kotarbińskiego, w której czytamy o „bardzo wyróżniającym się już w szkole, a nie docenionym dotąd Stanisławie Masłowskim. Ten był już z natury urodzonym impresjonistą. Studia z odlewów gipsowych rzeźby klasycznej prowadził czysto wrażeniowo, w czym mu wyrozumiałe kierownictwo zupełnie nie przeszkadzało. Barwnością i żywością studiów krajobrazowych z natury wyprzedził najzagorzalszych później impresjonistów”[29].

Rok 1875 przyniósł w życiu Masłowskiego pierwsze wystawione w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) obrazy: „Owczarek” i „Kozacy”, pierwsze ilustracje zamieszczone w „Kłosach”, pierwszy wyjazd na Ukrainę.

Thumb
Lasek, akwarela z lat 1880–1890 namalowana w Pieczyskach u kolegi artysty Czesława Tanskiego[e]

Ukraiński wątek ogarnął Masłowskiego w młodości z wielką siłą, niósł on obok junackiej tężyzny także lirykę zadumy. Taką właśnie drugą Ukrainę, niepodobną do szlacheckiej, rycerskiej, myśliwskiej Ukrainy Juliusza Kossaka, Józefa Brandta i Józefa Chełmońskiego, zobaczył Masłowski i zaczął inscenizować w kompozycjach pracowni. Z obrazów o tematyce ukraińskiej wyliczyć można: „Odbicie branki” (wystawiony 1878), „Pożegnanie Kozaka” (ilustracja, 1878), „Duma Jaremy” (1879), „Chłopcy w stepie” (ilustracja, 1879), „Noc” (wystawiony 1880), „Tabun” (1880), „Odpoczynek Czumaka” (1880), „Wesele” (1881), „Odpoczynek” (1882), wreszcie „Taniec Kozaków” (1883), który jest jakby zamknięciem i syntezą całości. Na tym nie wyczerpuje się jednak tematyka i topografia obrazów powstałych w pracowni Masłowskiego we wczesnym okresie jego twórczości. Trafia się i wieś mazowiecka („Na pastwisku”, 1880), a nawet melodramat („Niedola”, 1881), ale główny akcent jego ówczesnej twórczości to Ukraina. Malarstwo pracowni Masłowskiego w tym okresie nie da się sprowadzić do wspólnego mianownika; jego realizm ma wówczas kilka wydań – bliżej romantycznych sentymentów albo bliżej prawdy natury. Ogólnie mówiąc, droga Masłowskiego idzie od linearyzmu do dekoracyjności, od waloru do koloru, a potem od oleju do akwareli, w sumie od pracowni do pleneru.

Thumb
Portret żony artysty[30], akwarela, 1897 (własn. rodziny artysty)

Najciekawszym rezultatem ukraińskich i innych wypraw Masłowskiego były zgoła prekursorskie studia i szkice z natury – akwarele, ołówki, oleje. Niektóre z nich to: „Trójka bałagulska” (Muzeum Narodowe w Krakowie), „Studium konia” (tamże), „Zima” (tamże), „Cyganka” (1877, dawniej w zbiorach B. Wydżgi), „Studium jamnika”, „Szczeniaki” (własność rodziny artysty), „Studium psa”, „Głowy byków” (Muzeum Narodowe w Warszawie), „Oset” (z roku 1876–1878, reprodukowany jako winieta w secesyjnym „Sfinksie” w latach 1909 i 1912). Ich funkcja poznawcza szybko przekształcała się i rozszerzała. Jedne z najciekawszych studiów powstały w czasie parodniowego pobytu w cygańskim obozie za praską rogatką. A jednak pierwszą sławę, a nawet sukces finansowy przyniosły mu nie pionierskie „szkicyki”, ale „Duma Jaremy” i „Taniec Kozaków” (reprodukowany w zeszycie 11 „Albumu malarzy polskich”, Warszawa 1885).

Thumb
Rynek w Kazimierzu, akwarela, 1899 (Muzeum Narodowe w Warszawie)

W latach 1884–1887 Masłowski – jak już wspomniano – wszedł w nową fazę twórczości i w nowe środowisko sztuki nawiązując bliskie stosunki koleżeńskie z grupą malarzy i pisarzy związaną z „Wędrowcem”, z A. Gierymskim i A. Sygietyńskim, z młodymi J. Pankiewiczem i W. Podkowińskim. Okres ten już w 1884 roku zaowocował dużą olejną kompozycją wykonaną w pracowni, którą jest pejzaż zatytułowany „Wschód księżyca” (Muzeum Narodowe w Krakowie – Oddział w Sukiennicach)[31][32]. W malarstwie Masłowskiego wysunął się teraz na czoło problem światła w nocy i w dzień – obok koloru problem waloru. Malarstwo Masłowskiego uległo w tym okresie głębokim przemianom. Świadczą o tym także: „Wschód słońca” (1886), dalej „Zachód słońca” (1887), „Targ na Mariensztacie” (ok. 1887), „Południe” (ok. 1888).

Thumb
Pejzaż jesienny z Rybiniszek, akwarela, 1902 (Muzeum Narodowe w Warszawie)

Obrazy te torują Masłowskiemu drogę do impresjonizmu. Gerson w krytyce z roku 1888 notuje: „p. Masłowski nadesłał na wystawę rzadkiej piękności i siły akwarelę „Chatę mazowiecką”[33]. Widzi w niej Gerson jasność, soczystość, silę barw, plastyczność. W tym czasie zjawia się w twórczości Masłowskiego nowy temat – miasto Warszawa. Szczególnie interesująco wypadły liczne notaty zza Żelaznej Bramy. Z omawianego okresu pochodzi liczny poczet studiów akwarelowych z Mazowsza, stawiających Masłowskiego w rzędzie „pierwszych polskich plenerzystów i impresjonistów” (S. Rutkowski[34]).

Thumb
Koń z Kapitolu (Wejście na Kapitol – Campidoglio w Rzymie), akwarela, 1904, (Muzeum Narodowe w Warszawie)

Jak wyżej wspomniano, lata 1890–1907 – to w twórczości Masłowskiego „okres burzy i fermentu”. Jego początkowa faza – to przejście przez impresjonizm, a następnie odejście odeń w poszukiwaniu własnej, odrębnej formy. Pierwszą próbą nowego kierunku był ponoć obraz „Pocztylion” (1890), a następnie „Targ na Grzybowie” (1892), „Ostatnie promienie”, „Przed poborem” (1892). Następne lata przynoszą wiele coraz to nowych prób i eksperymentów wahających się między impresjonizmem a neoromantyzmem. W roku 1893 wystawia Masłowski między innymi „Stare Miasto” i „Poranek”, a w roku 1894 „Mickiewicza i Marylę” oraz „Porwanie”; w roku 1895 „Wiosnę”; w roku 1896 „Sprawę o granicę” i „Bociany”. Wszystko to są duże olejne kompozycje. Zdaje się, że najdalej posuniętą próbą w kierunku dywizjonistycznej, plamkowej formy był obraz zatytułowany „Poranek”. Rok 1896 przynosi zsyntetyzowanie poprzednich wysiłków, czego wyrazem są dwie wielkie kompozycje: „Sprawa o granicę”[35] i „Bociany”. Wielką zbiorową wystawą w Salonie Krywulta w Warszawie w r. 1896 zamknął Masłowski swój najbardziej niespokojny etap nowego okresu malarstwa.

Thumb
Fontanna w ogrodach Palazzo Colonna, Rzym, akwarela z 1904 roku (Muzeum Narodowe w Warszawie)

W 1899 roku eksponował Masłowski w salonie sztuki Krywulta kilkanaście akwarel. W tym samym roku i w 1902 uczestniczył w ekspozycjach wiedeńskiej Secesji. W roku 1900 podróżował do Włoch i Paryża. W 1901 roku w redakcji „Chimery” zaprezentował zespół drobnych akwarel. A oto czołowe prace Masłowskiego z tych lat. Z roku 1898 pochodzą „Chart”, „Portret dziewczynki”, „Giewont we mgle”; z roku 1899 – „Rynek w Kazimierzu” i „Kapliczka w Kazimierzu”; z roku 1902 – duża „Cyganka”, pejzaże z Rybiniszek[36], „Wrona”, „Kamienica pod Okrętem”. Warto zwrócić uwagę, że są to wyłącznie akwarele. „Rynek w Kazimierzu” na Wystawie powszechnej w Paryżu (1900) został odznaczony medalem. Zbiorowa wystawa w roku 1902 w „Zachęcie” kończy drugi etap poszukiwań Masłowskiego. Z licznych recenzji zasługuje na przypomnienie zdanie E. Niewiadomskiego: „miejsce Masłowskiego będzie w tym samym szeregu, w którym stanęli artyści skądinąd różnej miary: Kossak Juliusz, Matejko, Grottger, Chełmoński, Piechowski. Jest to artysta narodowy na wskroś. Narodowymi są motywy jego prac i ich pojęcia, narodowym temperament, życie tryskające z obrazów, siła barw […]”[f].

Thumb
Staw w Radziejowicach, akwarela, 1907

W 1903 roku Masłowski próbował swych sił w malarstwie dekoracyjnym malując plafon sali balowej i chóru kaplicy w pałacu w Supraślu.

Thumb
Droga polna (Łubin), akwarela z 1909 roku (Muzeum Narodowe w Warszawie)

Wystawa specjalna w „Zachęcie” (1904) zademonstrowała 58 akwarel Masłowskiego. W latach 1905–1907 Masłowski pracował w warszawskiej pracowni (przy Mokotowskiej) eksperymentując. Robił ilustracje do „Pana Tadeusza” (specjalne wydanie w roku 1905 dla prenumeratorów łódzkiego wydawnictwa „Rozwój”)[37][38], a także kolejne kompozycje figuralne, jak pełen rytmu i ekspresji obraz „Pijani chłopi” (1906, Muzeum Narodowe w Warszawie), scena z Rewolucji 1905 roku „Patrol Kozaków”, znany też jako „Wiosna 1905”[39][40][41][42][43] lub „Świt 1906” (1906, Muzeum Sztuki w Łodzi), obraz „Pierwsze żyto” (1907) i rzadka w twórczości Masłowskiego próba symbolizmu „Świątynia sztuki” (1907, zaginiony).

Thumb
Ule, akwarela z Woli Rafałowskiej, 1924 (Muzeum Śląskie w Katowicach)

Jesienią 1907 powstały pejzaże z Radziejowic łączące graficzną czytelność kreski z malarskością plamy, jak np. „Staw w Radziejowicach” (1907). Plener w Nowosiółce na Wołyniu w roku 1908 dał 18 akwarel wystawionych w TZSP. Jak już wspomniano, w latach 1909 i 1910 odbyły się w TZSP wystawy indywidualne Masłowskiego[44]. Z tego okresu (1909) pochodzi między innymi akwarela „Maki”. W następnych latach, do roku 1914 wystawiał on w TZSP pejzaże z Włoch, Tunisu i polskie z Woli Rafałowskiej, m.in. „Podwórze w Villi d’Este”, „Zatoka Neapolitańska”, „Krowy”, „Białe maki”, „Chojar”, „Motyw z Taorminy”, „Beduinka”, „Wejście do pałacu beja”, „Kawiarnia arabska” i inne. Wszystkie one prezentowały niezwykłe bogactwo koloru i dekoracyjności, rzadką świeżość i bezpośredniość wizji. Przykładami akwareli z tego okresu są obrazy „Maki” i „Malwy w ogródku” (1911). Zdarzały się także w tym czasie oleje pracowniane.

Wkrótce powrócił do malarstwa pejzażowego. Twórczość tego ostatniego okresu była nierówna. Do wybitniejszych utworów tego czasu należą akwarele z podróży do Włoch w roku 1922[45] i niektóre pejzaże z Woli Rafałowskiej, jak na przykład kilka z roku 1924: „Ule” (Muzeum Śląskie w Katowicach), „Gryka”[24][46], czy „Łubin” (Muzeum Narodowe w Warszawie)[47].

Remove ads

Kalendarium życia i twórczości

Podsumowanie
Perspektywa

Biografię i drogę twórczą artysty ukazuje w czytelny sposób chronologiczne[48] zestawienie istotnych wydarzeń.

Więcej informacji Rok, Data albo orientacyjny okres ...

Źródła:

Remove ads

Wystawy

Remove ads

Nagrody

Ordery i odznaczenia

Krytyka

Uwagi krytyczne pochodzą z publikacji syna artysty, historyka sztuki Macieja Masłowskiego, który napisał redagując hasło o swym ojcu w Polskim Słowniku Biograficznym: "Twórczość [...] ostatniego okresu była nierówna"[56]

Opisując zaś obraz Dumka Jaremy określał go początkowo w kategoriach „ukraińskich prymitywów”. Jednak później był gotów skorygować swój pogląd, pod wpływem niezwykle pochlebnych, pełnych superlatywów, ocen, jakie usłyszał od Eligiusza Niewiadomskiego, zwracającego uwagę na dekoracyjne walory obrazu – zwłaszcza na „czysto zdobniczy układ kwiatów na stepie”[57]

Remove ads

Galeria

Remove ads

Uwagi

  1. ↑
    Domek przy ul. Granicznej 5 w Zalesiu Dolnym (osada „Borówka”), należał do Guttakowskich – kuzynów żony artysty Anieli. Zakupiony został w 1924 roku przez Jadwigę Chrząszczewską dla jej siostrzenicy Ireny z Gineyków Guttakowskiej (siostry artysty-malarza Romana Gineyki), zob. linki zewn.: https://www.zalesie-dolne.pl/drewniany-domek-przy-ul-granicznej-5/ i https://zalesie.b-cdn.net/wp-content/uploads/2019/11/Graniczna_5-zima-scaled.jpg [data dostępu: 2022-07-29]).
  2. [b]
    Domek przy ul. Granicznej 5 w Zalesiu Dolnym (osada „Borówka”), należał do Guttakowskich – kuzynów żony artysty Anieli. Zakupiony został w 1924 roku przez Jadwigę Chrząszczewską dla jej siostrzenicy Ireny z Gineyków Guttakowskiej (siostry artysty-malarza Romana Gineyki), zob. linki zewn.: https://www.zalesie-dolne.pl/drewniany-domek-przy-ul-granicznej-5/ i https://zalesie.b-cdn.net/wp-content/uploads/2019/11/Graniczna_5-zima-scaled.jpg [data dostępu: 2022-07-29]).
  3. [c]
    Obraz ten, związany z wydarzeniami Rewolucji 1905 roku, w różnym czasie występował pod różnymi tytułami: początkowo jako „Patrol Kozaków”, później, kiedy policja szykanująca obraz zabroniła używania tego tytułu, nazywany był „Świt 1906” lub „Wiosna 1905”. Bliższe wyjaśnienie zawiera fragment listu Stanisława Masłowskiego do Fryderyka Dolmana w Londynie (przekł. pol.): „Ten obraz posiadający przedtem tytuł «Patrol Kozaków», nazywa się obecnie «Świt 1906», policja bowiem zażądała skasowania poprzedniego tytułu”[21].
  4. [d]
    Ślub artysty z Anielą z Ponikowskich odbył się w kościele pw. Św. Aleksandra przy Pl.Trzech Krzyży w Warszawie. Aniela z Ponikowskich Masłowska (1864–1940 – grób – „Stare Powązki” w Warszawie, kwat. 26-1-1) była córką Krystyny z Choynackich/Chojnackich Ponikowskiej (1827–1869 grób – „Stare Powązki” w Warszawie, kwat. 30) i Juliusza (1820–1873), siostrą Cezarego (1853–1944), ciotką Marii Ponikowskiej (1894–1969), Krystyny z Ponikowskich (zm. 1954) zamężnej za Stanisławem Wierzbickim, Janiny z Ponikowskich zamężnej za Januszem Zdzienickim (adwokatem osiadłym w Lublinie) i Wacława Ponikowskiego (1884–1944). Po swej wspomnianej wyżej matce Krystynie z Choynackich/Chojnackich Ponikowskiej (wg inskrypcji na nagrobku: 13 marca 1827 – 4 lipca 1869) była wnuczką Teresy z Umińskich Choynackiej/Chojnackiej (1796–1868 – groby – „Stare Powązki” w Warszawie, kwat. 30) i Andrzeja Choynackiego/Chojnackiego, siostrzenicą Barbary z Choynackich/Chojnackich Chrząszczewskiej (4 grudnia 1830 – 31 sierpnia 1873), a także przybraną siostrą Bronisławy Girdwoyń (z urodzenia Lobzin, 3 października 1853) zamężnej za Kazimierzem Girdwoyniem. W tym miejscu warto przytoczyć uwagi syna Stanisława Masłowskiego – Macieja (opublikowane w pracy: Stanisław Masłowski – Materiały do życiorysu i twórczości, Wrocław 1957, wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 126–127 – przypis 20): >>Ślub artysty z Anielą Ponikowską (1864–1940) miał miejsce w Warszawie 20 lutego 1897 roku. Żona wniosła mu w posagu piękny charakter i kulturę. Życie jej nie było łatwe. Wcześnie straciła rodziców. Oddana do rosyjskiego gimnazjum przeszła apuchtinowską szkołę zdobywając jako 16-letnia maturzystka 12 piątek na „atiestatie” i – co bardziej cenne – „nagrodę za koleżeństwo”, którą tajemnie ofiarowała jej klasa w formie „Marii” Malczewskiego z odpowiednim nadrukiem i zbiorową dedykacją. Zaraz po skończeniu szkoły zabrała się do pracy zarobkowej, przez pierwsze dwa lata jako nauczycielka na wsi, potem w Warszawie. Tutaj rozpoczyna studia muzyczne u Śliwińskiego (ojca) i A.Michałowskiego. W rezultacie osiąga wysoki poziom wykonawczy i możność utrzymania się z prywatnych lekcji. Zachowała się opinia Sygietyńskiego (nieskłonnego do przesady), gdzie stwierdza, że „p. Aniela z Ponikowskich Masłowska jest wyborną i doświadczoną nauczycielką gry fortepianowej”. Proponował jej w swoim czasie objęcie klasy przygotowawczej w konserwatorium. Obok muzyki interesuje się żywo literaturą i krytyką. Mało znałem kobiet jej epoki równie oczytanych i obytych zarówno w dziedzinie literatury polskiej, jak francuskiej, niemieckiej, skandynawskiej, rosyjskiej, specjalnie zaś francuskiej krytyki artystycznej. W jej podręcznej bibliotece, panieńskiej jeszcze, można było spotkać prace Goncourtów, Baudelaire’a, Sainte-Bouve’a, Hello, de Vogue, Wyzewy itp. Kierunek i gatunek tej lektury wiązał się niewątpliwie ze środowiskiem, w jakim się obracała. Środowisko to było bardzo różnorodne i ciekawe. Znała całą Polskę intelektualną swoich czasów poczynając od lewego skrzydła w osobie komunistki Marii Koszutskiej (tow. Wery) i „najstarszej” socjalistki Paszkowskiej (Gertrudki) kończąc na prawym. koncentrującym się w domu jej ciotecznego brata Jana Wiktora Popławskiego (Dmowski, J.K. Potocki, Antoni Potocki, Z. Wasilewski, Jabłonowski). Była w okresie paru lat uczestniczką zebrań u Niedźwiedzkich, gdzie do stałych gości należeli Dygasiński, Prus, Sienkiewicz, filozof Mahrburg, chemik Milicer, zwany Janem Złotoustym, matematyk Gosiewski, Ochorowicz. Przyjaźniła się z rodziną Jana Kleczyńskiego, gdzie zbierał się co miesiąc muzyczny świat Warszawy. W Krakowie u fizyka Augusta Witkowskiego, żonatego z jej kuzynką, spotykała młodopolską naukę i sztukę. Znała świetnie stare Zakopane z Tetmajerami, Żeleńskimi, Witkiewiczem, Chałubińskim, Sabałą. Bywała na zebraniach u Dicksteinów, Krausharów, Lewentalów, Brzezińskich, Grabowskich, które gromadziły warszawską elitę intelektualną. Z domu rodziców, od dziecka znała Eugeniusza i Józefa Pankiewiczów i Romana Statkowskiego. Komediopisarz Józef Franciszek Bliziński był jej wujem, Wacława Berenta uczyła polskiego jako młodego chłopca. Obok muzyki, lektury i życia towarzyskiego pochłaniała ją w młodości praca oświatowa wśród warszawskiego proletariatu. Patrzyła z bliska na koleje losu tylu wybitnych ludzi w Polsce, że nie można odżałować, iż nie utrwaliła swoich wspomnień.<< Do przytoczonych wyżej uwag można dodać, że wspomniane tam jej związki ze środowiskiem muzycznym pogłębiały i rozszerzały się dzięki pokrewieństwu z Eugenią Umińską (poprzez matkę Anieli Krystynę z Chojnackich Ponikowską (1827–1869) i babkę Teresę z Umińskich Chojnacką (1796–1868) – zob.nagrobek na Starych Powązkach w Warszawie (kwatera 30), zdjęcie z 2018 roku i widok płyty poziomej na tym samym nagrobku, zdjęcie z 2018 roku.
  5. [e]
    Akwarela malowana w pobliżu wsi Pieczyska w okolicach Grójca w okresie, kiedy artysta bywał tam często z wizytą u swego kolegi Czesława Tańskiego – zob.: Masłowski M. [oprac.]: Stanisław Masłowski – Materiały do życiorysu i twórczości, Ossolineum, Wrocław 1957, s. 112, a także: Halina Cękalska-Zborowska: Wieś w malarstwie i rysunku naszych artystów, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1969, s. 272. Tutaj zamieszczono kopię reprodukcji z albumu „Sztuka Polska – malarstwo w reprodukcjach kolorowych”, H.Altenberg, Lwów [1904] (oryginał wówczas należał do Bohdana Wydżgi). Tamże we wstępie do tej reprodukcji (s. 49) pisał Feliks Jasieński: […] >>patrzę na odbitkę „lasku” Masłowskiego, naszego, po naszemu przetrzebionego lasku, z taką przedziwną finezyą i prawdą, przez wielki indywidualny talent oddanego lasku, który wraz z innymi klejnocikami, krył się długo w skromnym, brudnym, maleńkim notatniku artysty, w jego „Mandze”. Bo się zachwycam mistrzowskiem oddaniem charakteru tej mikroskopijnej, cichej gruszy „co na miedzy siedzi”, za laskiem na lewo<<[…]
  6. [f]
    Zatrzymując się przy ocenach malarstwa Masłowskiego warto przytoczyć pochlebną opinię znanego francuskiego krytyka artystycznego Waldemara George z pierwszej ćwierci XX stulecia, którą odnotował działający w tym czasie polski malarz i krytyk W. Mitarski w swym sprawozdaniu: Z wystaw warszawskich – salony prywatne („Tygodnik Illustrowany”, 1922, s. 820–821). Oto fragment jego relacji z odwiedzin Waldemara George w krakowskim Muzeum Narodowym: „[…] Moje przypuszczenia z czasu tamtej wystawy w Paryżu potwierdził mi niejaki p. Waldemar George, który w lecie bieżącego roku bawił w Krakowie. Jest to jeden z krytyków paryskich, którego artykuły drukowane są w wielu nowszych francuskich miesięcznikach literacko-artystycznych. Po obejrzeniu zbiorów w krakowskim Muzeum Narodowym zaopiniował, że jedyne prace, jakie mu się podobały bez zastrzeżeń, szczerze, jako głęboko oryginalne, były to obrazy Michałowskiego i 2 akwarele St. Masłowskiego (ze zbioru St. Jasieńskiego [? – może „literówka”? – może autorowi chodziło o Feliksa Jasieńskiego?]). O Masłowskim nie słyszał nigdy i musiałem go informować. Fakt, że krytyk ten znany mi ze swych sympatii do skrajnie lewicowych ideologii w plastyce, znający się doskonale na tym, co wartościowe, zwrócił właśnie uwagę na dwie skromne akwarele St. Masłowskiego, nad których walorami plastycznymi zresztą z zainteresowaniem się rozwodził, utwierdził mnie w mojej dawnej słabości i sympatiach do pewnej kategorii prac tego srtysty i upewnił, że się nie mylę uważając je za par excellence polskie, w esencjonalnym znaczeniu wyrazu. […]”.
  7. [g]
    O obrazie „Moczary” pisze syn artysty Maciej Masłowski: >>Wynikiem (…) nieustannej łączności z naturą był w tych latach osiemdziesiątych cały szereg niewielkich, ale pionierskich – jak mi się wydaje – krajobrazów. Zaliczyłbym do nich „Lasek” i „Moczary” z kolekcji krakowskiego Muzeum Narodowego, a także „Pociąg” i „Łubin z wiatrakiem” ze zbiorów prywatnych. Są to przykłady bardzo wczesnego pleneru, przykłady przejścia ponad zimnym światłocieniem i suchą fotograficznością wprost do plamy i koloru.<< (zob.: Maciej Masłowski: Wstęp do albumu „Stanisław Masłowski – akwarele 12 reprodukcji barwnych”, Warszawa 1956, wyd. „Sztuka”, s. 9), a następnie:>>Akwarela „Moczary”, z dawnej kolekcji Feliksa Jasieńskiego, obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie (14x45) sygnowana ołówkiem: „S. Masłowski, 94”. M.N.K.150164. Sygnatura późniejsza, stawiana w chwili nabycia akwareli przez Jasieńskiego. Akwarela była reprodukowana barwnie w „Sztukach Pięknych” i Feliksa Kopery „Dziejach malarstwa w Polsce”, Kraków 1926.<<(zob.: Maciej Masłowski [oprac.]: Stanisław Masłowski – Materiały do życiorysu i twórczości, Wrocław 1957, Zakł. Narod. im. Ossolińskich, w serii „Źródła do Dziejów Sztuki Polskiej” pod red. A.Ryszkiewicza, t.VII, s. 112, przypis 26).
  8. [h]
    Data powstania (1884) i data na sygnaturze (1890) różnią się – zob.: Stanisław Masłowski – Materiały do życiorysu i twórczości, Wrocław, 1957, ed. Ossolineum.
  9. [i]
    Rysunek tuszem na papierze, 25,5 × 14,6 cm.
  10. [j]
    Wym.: 65,5 × 97,0 cm (w świetle ram) – w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie.
Remove ads

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads