Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Władysław Broniewski

polski poeta Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Władysław Broniewski
Remove ads

Władysław Kazimierz Broniewski herbu Lewart, ps. „Orlik” (ur. 17 grudnia 1897 w Płocku, zm. 10 lutego 1962 w Warszawie) – polski poeta i tłumacz literacki, autor liryki rewolucyjnej, patriotycznej, żołnierskiej i autobiograficznej; żołnierz Legionów Polskich, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (1921) oraz Orderem Budowniczych Polski Ludowej (1955). Był określany jako „najwybitniejszy reprezentant polskiej poezji rewolucyjnej, stanowiącej artystyczny wyraz walki politycznej proletariatu”[1].

Szybkie fakty Data i miejsce urodzenia, Data i miejsce śmierci ...
Szybkie fakty Data i miejsce urodzenia, Data i miejsce śmierci ...
Thumb
Władysław Broniewski po aresztowaniu przez NKWD (1940)
Thumb
Poeta z żoną Wandą i ulubionym psem Łepkiem na tarasie domu przy ul. Dąbrowskiego 51 w Warszawie (1958)
Thumb
Władysław Broniewski z czytelnikami (ok. 1960)
Thumb
Pomnik Władysława Broniewskiego w Płocku (2008)
Thumb
Grób Władysława Broniewskiego i jego żony Wandy na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
Thumb
Tablica poświęcona Władysławowi Broniewskiemu przy ul. Broniewskiego 9E w Warszawie
Remove ads

Życiorys

Podsumowanie
Perspektywa

Urodził się w inteligenckiej rodzinie szlacheckiej o tradycjach patriotycznych. Był synem Antoniego i Zofii z Lubowidzkich; miał dwie starsze siostry – Zofię i Janinę[2]. Dziadek Jan Bonifacy Broniewski był powstańcem listopadowym, w powstaniu styczniowym zginęli Walerian i Romuald Ostrowscy, dwaj bracia babki Lubowidzkiej[2]. Ojciec zmarł, gdy Władysław miał pięć lat, a trud utrzymania i wychowania trójki dzieci spoczął na barkach matki przyszłego poety i jego babki Jadwigi Lubowidzkiej[2]. W latach 1906–1915 uczęszczał do Gimnazjum Polskiego w Płocku, założonego w 1906 po strajku szkolnym 1905 roku, gdzie językiem wykładowym był język polski[2]. W szkole związał się z ruchem niepodległościowym; był współzałożycielem półtajnej drużyny skautów, nawiązującej do tradycji Konstytucji 3 maja i powstania styczniowego, należał do Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”[2], był współorganizatorem oddziału Związku Strzeleckiego[3]; wtedy przyjął pseudonim „Orlik”[2]. Organizacje te znajdowały się pod wpływem Polskiej Partii Socjalistycznej, kierowanej przez Józefa Piłsudskiego[2].

W 1915, w wieku 17 lat (był wówczas w siódmej klasie), wstąpił do Legionów Polskich. Przydzielony do 4 pułku piechoty, brał udział w bitwie pod Jastkowem k. Lublina (1915), gdzie jego pułk poniósł duże straty. W lipcu 1917, po kryzysie przysięgowym, został osadzony w obozie internowania w Szczypiornie pod Kaliszem, gdzie został jednym z przewodniczących sądów blokowych, które rozstrzygały sprawy sporne i potępiały wykroczenia[4]. Po zwolnieniu z obozu zdał maturę jako ekstern, po czym wstąpił na Uniwersytet Warszawski. Jednocześnie działał w konspiracji w Polskiej Organizacji Wojskowej.

W szeregach 1 pułku piechoty Legionów, jako podporucznik, wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, m.in. walcząc w bitwie białostockiej[5][6]. Za zasługi wojenne otrzymał Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari i czterokrotnie Krzyż Walecznych. W 1918 uczestniczył w manifestacyjnym pochodzie do kwatery Piłsudskiego. W 1922 został zweryfikowany w stopniu kapitana z 1415. lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty. Posiadał przydział mobilizacyjny do 1 pułku piechoty Legionów w Wilnie[7]. W 1934, jako oficer pospolitego ruszenia pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa-Miasto III z przydziałem mobilizacyjnym do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”[8].

Po odzyskaniu niepodległości niezadowolony z reform w powojennej Polsce stawał się coraz bardziej radykalny w swoich poglądach. Po zamachu na Gabriela Narutowicza, zbliżył się do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski. Był sekretarzem redakcji „Nowej Kultury”[9], współpracownikiem „Kultury Robotniczej”, legalnego organu KPRP[10], członkiem zespołu „Miesięcznika Literackiego”[11], a także współpracował z miesięcznikiem „Dźwignia”[12]. W latach 1925-1936 sekretarz redakcji wydawanych przez Mieczysława Grydzewskiego Wiadomości Literackich[13][14].

Latem 1931 został aresztowany podczas zebrania literatów związanych z KPP i osadzony wraz z Janem Hemplem i Aleksandrem Watem w areszcie miejskim w Warszawie. Aresztowanym pomocy udzielił Bolesław Wieniawa-Długoszowski, adiutant marszałka Piłsudskiego, ówczesny dowódca 2 Dywizji Kawalerii i szef garnizonu warszawskiego[15]. W 1934 wyjechał w podróż po ZSRR, skąd pisał dla Wiadomości Literackich reportaż, w którym pozytywnie oceniał rozwój kraju, a winą za głód na Ukrainie obarczał kułaków oraz „licznie rozgałęzione agentury obce”[16][17].

W 1939 r., w obliczu zagrożenia najazdem niemieckim, Broniewski opublikował wiersz Bagnet na broń. Po ataku III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 zgłosił się na ochotnika do wojska. Przyjechał z Warszawy przez Lublin i Lwów do Tarnopola. 12 września został przydzielony do Ośrodka Zapasowego 28 Dywizji Piechoty w Zbarażu. Zanim jednak miał okazję stanąć do walki, nastąpiła agresja ZSRR na Polskę.

Był świadkiem wkroczenia Armii Czerwonej do Lwowa 23 września 1939. Nie mógł pogodzić się z tym, że ZSRR napadł na Polskę, czemu dawał wyraz w swojej późniejszej twórczości więziennej, spisanej po wrześniu 1941. Sowieci rozpoczęli tymczasem politykę pozyskiwania polskich intelektualistów. Ważną rolę odegrało czasopismo polskojęzyczne „Czerwony Sztandar”. Redaktorami naczelnymi byli: Józef Mańkowski, J. Markiewicz i Eugeniusz Radecki. Swoje teksty zamieszczali na jego łamach: Wanda Wasilewska, Julian Stryjkowski, Leon Chwistek, Stanisław Jerzy Lec, Janina Broniewska, Lucjan Szenwald, Tadeusz Boy-Żeleński i inni, również Władysław Broniewski.

19 listopada 1939 w „Czerwonym Sztandarze” opublikowano oświadczenie pisarzy polskich odnoszące się z aprobatą do wcielenia Ukrainy Zachodniej do Ukraińskiej SRR. Broniewski nie podpisał oświadczenia, jednak bez jego wiedzy zrobił to za niego ktoś inny[18]. Broniewski nie identyfikował się z linią programową tego czasopisma, próbował jednak wykorzystać je do przypomnienia „sprawy polskiej”, nieobecnej w polityce sowieckiej. Sądził, że przebywając na terenach zajętych przez Sowietów będzie mógł bez przeszkód publikować swoje wiersze. Cenzura sowiecka nie dopuściła jednak do wydawania jego utworów o treści patriotycznej – dał do druku między innymi słynny wiersz Żołnierz polski, który nie został opublikowany. Wszystkie publikowane w prasie lwowskiej utwory literackie musiały być bowiem zaakceptowane przez sowieckiego cenzora.

24 stycznia 1940 Broniewski został wraz z Aleksandrem Watem i innymi literatami aresztowany przez NKWD we lwowskiej restauracji Ognisko Inteligencji w zorganizowanej przez NKWD prowokacji. 27 stycznia, trzy dni po aresztowaniu, w „Czerwonym Sztandarze” ukazał się tekst spreparowany przez NKWD, podpisany przez Witolda Kolskiego pod tytułem Zgnieść gadzinę nacjonalistyczną, w którym szkalowano w stylu stalinowskim aresztowanych literatów i uzasadniano ich aresztowanie motywami kryminalnymi. Aresztowani zostali przewiezieni do aresztu śledczego na Zamarstynowie (Broniewski poświęcił temu później wiersz porównywalny do słynnej Rozmowy z Janem). W zgodnych relacjach współwięźniów trzymał się bardzo dzielnie i kategorycznie odmówił współpracy z NKWD[19].

Po czterech miesiącach, w maju 1940, Broniewski został przetransportowany do więzienia śledczego NKWD na Łubiance, gdzie spędził trzynaście miesięcy. Po wybuchu wojny niemiecko-rosyjskiej wywieziono go do Saratowa, a następnie do Ałma-Aty, gdzie 7 sierpnia 1941 został wypuszczony z więzienia po amnestii wynikającej z układu Sikorski-Majski.

Po wyjściu z więzienia wstąpił do armii polskiej formowanej w ZSRR pod dowództwem gen. Władysława Andersa. Pracował w ambasadzie polskiej w Kujbyszewie[20]. W 1942 ewakuował się wraz z oddziałami polskimi do Iranu, później wraz z 2 Korpusem Polskim poprzez Irak trafił do Palestyny. Do kraju wrócił w 1945, po wahaniach związanych z doświadczeniami z więzień sowieckich i opublikowanymi w Palestynie antysowieckimi wierszami.

W okresie powojennym początkowo tworzył poezję polityczno-propagandową, później utwory refleksyjne o motywach osobistych. W czasach stalinizmu był poetą zaangażowanym w budowę socjalistycznej rzeczywistości, co często interpretowane jest jako postawa jednoznacznie prokomunistyczna. Odmówił jednak napisania słów nowego hymnu polskiego, gdy z taką propozycją zwrócił się do niego Bolesław Bierut[21]. Wręczył mu podobno tylko kartkę z napisem Jeszcze Polska nie zginęła. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[22].

1 września 1954 w wyniku zatrucia gazem zmarła córka Broniewskiego, Joanna Broniewska-Kozicka (Anka), której śmierć wywarła ogromny wpływ na poetę[23]. Kilka dni później trafił do szpitala psychiatrycznego w Kościanie[24]. Stworzył wtedy cykl wierszy, porównywany z Trenami Jana Kochanowskiego.

W 1958 r. został członkiem Frontu Jedności Narodu[25].

Zmarł na raka krtani w Warszawie 10 lutego 1962, pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera 26A-tuje-2/3)[26].

Remove ads

Życie prywatne

W 1926 r. poeta poślubił w Kaliszu Janinę Kunig, z którą miał córkę Joannę, zwaną „Anką” (1929–1954). Małżeństwo rozpadło się w 1938[27].

Thumb
Władysław Broniewski ze swoją córką

W grudniu 1939 sprowadził do Lwowa Marię Zarębińską, z którą od 1938 r. był w nieformalnym związku, i jej córkę Majkę, pasierbicę. Na terenach okupacji sowieckiej znalazły się także pierwsza żona Broniewskiego i ich córka.

Thumb
Władysław Broniewski ze swoją drugą żoną Marią w sanatorium w Szwajcarii

Trzecią żoną poety została Wanda Broniewska[28].

Był ateistą[29]. Zmagał się z chorobą alkoholową[23][27]. Uważał się za socjalistę. Cenił sobie osobistą niezależność.

Remove ads

Twórczość

Podsumowanie
Perspektywa

W 1925 wraz ze Stanisławem Standem i Witoldem Wandurskim opublikował Trzy salwy – pierwszy polski manifest poetów proletariackich. Jego poezja była silnie związana z własną biografią i przeżyciami, a także doświadczeniami narodu polskiego i działaczy ruchu robotniczego, miała wyraźne akcenty rewolucyjne i patriotyczne. W wierszach Broniewskiego można stwierdzić egzaltację i wzniosłość obok stylu mowy potocznej, wyczuwalny jest też wpływ polskiego romantyzmu łączony z nowatorstwem. Wśród jego utworów jest też liryka żołnierska.

Twórczość poetycka

Thumb
Dymy nad miastem, 1927. Okładka: Mieczysław Szczuka.

Przekłady

Broniewski był także tłumaczem literatury rosyjskiej i niemieckiej, przetłumaczył m.in.:

Ordery i odznaczenia

Remove ads

Nagrody

Władysław Broniewski w piosenkach

Twórczość Władysława Broniewskiego inspiruje twórców muzyki popularnej. Do bardziej znanych piosenek napisanych do jego wierszy należą:

W 2006 nakładem Rockers Publishing ukazała się kompilacja zatytułowana Broniewski, na której znajdują się utwory współczesnych artystów z tekstami poety.

Remove ads

Upamiętnienie

Remove ads

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads