Rusya
Federe Avrasya ülkesi / From Wikipedia, the free encyclopedia
Rusya (Rusça: Росси́я, romanize: Rossiya, UFA: 
[rɐˈsʲijə] (yardım·bilgi)) veya resmî adıyla Rus Federasyonu (Rusça: Росси́йская Федера́ция, romanize: Rossiyskaya Federatsiya, UFA: [rɐˈsʲijskəjə fʲɪdʲɪˈraʦəjə] (yardım·bilgi)), Kuzey Avrasya'da bulunan, federal yarı başkanlık tipi cumhuriyetle yönetilen bir ülkedir.[8]
Rusya | |
|---|---|
Millî marş Rusya Ulusal Marşı Государственный гимн Российской Федерации Gosudarstvennıy gimn Rossiyskoy Federatsii | |
_-_Annexed_Territories_disputed.svg) | |
| Başkent ve en büyük şehir | Moskova |
| Resmî dil(ler) | Rusça |
| Tanınan bölgesel dil(ler) | Çeşitli bölgelerde 27 bölgesel dil |
| Etnik gruplar (2021, Kırım dahil) | |
| Resmî din (2012) |
|
| Demonim | Rus |
| Hükûmet | Otoriter diktatörlük altındaki federal yarı başkanlık cumhuriyeti[2][3] |
| Vladimir Putin | |
• Başbakan | Mihail Mişustin |
• Federasyon Konseyi Başkanı | Valentina Matviyenko |
• Devlet Duması Başkanı | Vyaçeslav Volodin |
| Yasama organı | Federal Meclis |
| Federasyon Konseyi | |
| Devlet Duması | |
| Tarihçe | |
| 862 | |
| 882 | |
| 1169 | |
| 1363 | |
| 16 Ocak 1547 | |
| 22 Ekim 1721 | |
| 7 Kasım 1917 | |
| 10 Aralık 1922 | |
• Rusya Federasyonu | 25 Aralık 1991 |
• Mevcut Anayasanın kabulü | 12 Aralık 1993 |
| Yüzölçümü | |
• Toplam | 17.098.246 km2İlhak edilen Ukrayna toprakları dahil edilmemiştir |
• Su (%) | %13[4] (bataklıklar dahil) |
| Nüfus | |
• 2022 tahminî | 147,182,123 (9.) |
• Yoğunluk | 8,4/km2 (225.) |
| GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî |
• Toplam | 4,328 trilyon $[5] (6.) |
• Kişi başına | 29.485 $[5] (50..) |
| GSYİH (nominal) | 2021 tahminî |
• Toplam | 1,711 trilyon $[5] (11.) |
• Kişi başına | 11.654 $[5] (59.) |
| Gini (2018) | ▲ 37.5[6] orta · 98. |
| İGE (2019) |  0.824[7]çok yüksek · 52. |
| Para birimi | Rus rublesi (RUB) |
| Zaman dilimi | UTC+2 - +12 |
| Tarih formatı | gg.aa.yyyy |
| Trafik akışı | sağ |
| Telefon kodu | +7 |
| ISO 3166 kodu | RU |
| İnternet alan adı | .ru, (.su rezerve), (.рф 2009) |
Kuzeybatıdan güneydoğuya Rusya; Norveç, Finlandiya, Estonya, Letonya, Litvanya, Polonya (ikisi birden Kaliningrad Oblastı ile), Belarus, Ukrayna, Gürcistan, Azerbaycan, Kazakistan, Çin, Moğolistan ve Kuzey Kore ile komşudur. Deniz sınırı olarak Ohotsk Denizi ile Japonya, Bering Boğazı ile bir ABD eyaleti olan Alaska ve Karadeniz ile Türkiye ile de komşudur. 17.098.246 km², ilhak edilen bölgelerle beraber 17.234.135 km²'lik[9] yüzölçümü ile Dünya'nın en geniş ülkesidir[10] ve Dünya yaşam alanının sekizde birini kapsar. Rusya aynı zamanda 2021 yılı itibarıyla 145,9 milyon nüfusu[11] ile dünyanın en kalabalık dokuzuncu ülkesidir. Kuzey Asya'nın tamamına ve Doğu Avrupa'nın büyük bir kısmına uzanan Rusya, dokuz saat dilimine yayılır ve üzerinde çok çeşitli çevre ve yer şekilleri bulunur.
Rusya'nın tarihi 3. ve 8. yüzyıllar arasında Avrupa'da tanınan bir grup olarak ortaya çıkan Doğu Slavları ile başlamaktadır.[12] 9. yüzyılda Varegler tarafından kurulan ve yönetilen Orta Çağ Kiev Rus Devleti ortaya çıktı. 988 yılında Bizans İmparatorluğu'ndan Ortodoks Hristiyanlık kabul edilerek, sonraki milenyum için Rus kültürü, tanımlanan Bizans ve Slav kültürlerinin sentezi başladı.[13] Daha sonra Kiev Knezliği bir dizi küçük devlet hâlinde parçalandı ve topraklarının çoğunluğu Moğollar tarafından istila edilip Altın Orda Devleti'nin kolları hâline geldi.[14] 15. yüzyılda Altın Orda Devleti'nin iyice zayıflamasıyla birlikte, bağımsızlığını ilan eden Rus prenslikleri yavaş yavaş yeniden birleşerek Moskova Knezliği'ni kurmuş ve Kiev Knezliği'nin kültürel ve siyasi mirasının ardılı olmuştur. 18. yüzyıla gelindiğinde, büyük ölçüde fetih, ilhak ve keşif yoluyla Avrupa'da Polonya'dan Kuzey Amerika'da Alaska'ya kadar uzanan tarihin en büyük üçüncü imparatorluğu olan Rus İmparatorluğu hâline gelmiştir.[15][16]
1917 Ekim Devrimi'nden sonra Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti, dünyanın ilk anayasal sosyalist devleti ve II. Dünya Savaşı'nda Müttefiklerin zaferinde belirleyici bir rol oynayan[17][18] tanınmış bir süper güç olan Sovyetler Birliği'nin en büyük ve önde gelen kurucusu olmuştur.[19] Sovyetler döneminde Dünya'nın ilk yapay uydusu ve ilk insanlı uzay uçuşu dahil olmak üzere, 20. yüzyılın en önemli teknolojik başarılarından bazıları gerçekleştirildi. Rusya Federasyonu, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından 1991'de kurulmuştur ve SSCB'nin ardılı olarak tanınmaktadır.[20]
Rusya ekonomisi, nominal GSYİH'e göre dünyanın en büyük dokuzuncu ve satın alma gücü paritesine göre altıncı büyük ekonomisidir. Rusya dünyanın en büyük maden ve enerji kaynaklarından birine sahiptir[21] ve Dünya'nın en büyük petrol ve doğalgaz üreticilerindendir. Rusya, tanınmış beş nükleer silahlı devletten biridir ve Dünya'nın en büyük kitle imha silah stoklarına sahiptir.[22] Ayrıca büyük güçlerden biri olup BM ve BMGK'nin daimi üyesi, G20, Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği, Şanghay İşbirliği Örgütü, Avrasya Ekonomi Topluluğu, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ve Dünya Ticaret Örgütü üyesi ve Bağımsız Devletler Topluluğu'nun önde gelen üyesidir.