Пенза

Пенза (Пенза,پىنزە^[14] рус. Пенза) — Россия шәһәре, Пенза өлкәсенең административ үзәге.

Пенза

Халык саны	487 978 (1 гыйнвар 2025, демографик баланс)
Нигезләнгән	1663
Хөкүмәт башлыгы	Роман Чернов
Сәгать поясы	UTC+03:00
Кардәш шәһәрләр	Бекешчаба[1], Рамат-Ган[d][2], Омск[3][4], Ибинь[d][5], Чабаксар[6], Тамбов[7], Могилёв[8][9], Ланьчжоу[d][5], Жюльен (коммуна)[10], Пусан[11], Бордигера[5], Альба[d][12] һәм Орёл[13]
География
АТБ	Пенза өлкәсе
Ил	Россия
Мәйдан	290.377 км²
ДДӨБ	150 метр
Координатлар	53°12'тн, 45°0'кнч
Почта индексы	440000
Телефон коды	8412
Хөкүмәт башлыгы	Роман Чернов

Халык саны — 487 978 кеше (2025).^[15]

2021 елның 21 маеннан ― Хезмәт даны шәһәре.^[16]

География

Шәһәр Сыры елгасында, Мәскәүдән 629 километр көньяк-көнчыгыштарак урнаша.

Сырыдан башка, шәһәр территориясендә Пенза, Пензятка, Ардым, Иске Сыры, Мойка, Барковка елгалар, Прокоп һәм Безымянный инешләре ага. Шул елгаларының кайбересе өлешчә коллекторларда агалар.

Шәһәрнең көнчыгыштан көнбатышка озынлыгы — ~25 км, төньяктан көньякка — ~19 км.

Сәгать поясы

Сарытау халыкара стандарт буенча Moscow Time Zone (MSK/MSD) сәгать поясында урнаша. Бу сан, UTC системасы буенча исәпләгәндә, +3:00 гә тигез.

Климат

Пенза климаты — уртача континентальга күчүче. Кыш уртача салкын, ноябрьның башыннан март ахырына хәтле дәвам итә, айларның иң салкыны — февраль (уртача −9,1 °C). Җәй майның ахырыннан сентябрьгә хәтле дәвам итә, июльнең уртача температурасы — 20,6 °C. Пенза климаты Мәскәү климатына охшаш, ләкин Пенза климаты континенитальрәк, явым-төшемнәр күләме азрак.

Пенза (1981-2010 нормасы) климаты
Күрсәткеч	Гый	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Ел
Абсолют максимум, °C	7,0	8,5	17,3	31,1	35,6	37,7	39,3	40,4	33,6	25,6	14,4	11,0	41,0
Уртача максимум, °C	−5,5	−5,1	1,0	12,4	20,8	24,8	26,6	24,7	18,2	9,9	0,6	−4,4	10,3
Уртача температура, °C	−8,7	−9,1	−3,4	6,8	14,3	18,5	20,4	18,3	12,5	5,6	−2,1	−7,4	5,5
Уртача минимум, °C	−11,9	−12,5	−7,2	1,9	8,1	12,7	14,7	12,8	7,7	2,2	−4,6	−10,3	1,1
Абсолют минимум, °C	−39,9	−40	−31,1	−20	−5,6	−1,1	4,7	0,0	−6,4	−17,2	−31,1	−40,5	−40,5
Явым-төшем нормасы, мм	38	31	35	33	42	65	59	51	52	47	48	41	542
Чыганак: Погода и Климат

Исемнең килеп чыгышы

Шәһәр үз исемне Пенза елгасыннан алган, ә «Пенза» гидронимның килеп чыгышы төгәл билгеле түгел.

Тарих

Пенза 1663 елда каравыл посты (агач бастругы һәм зур булмаган посад) буларак нигезләнә. 1670 елда Степан Разин отрядлары тарафыннан басып алына.

1708 елдан Казан губернасы составында, 1719 елдан аның Пенза провинциясе башкаласы. 1780 елдан Пенза калгайлыгы (1796 елда губернасына үзгәртеп корыла) һәм Пенза өязе үзәге, 1797—1801 елларда — Сарытау губернасы составында.

1774 елда Емельян Пугачёв отрядлары тарафыннан алына.

1856 елда Пенза шәһәрендә 22 чиркәү, 2681 йорт һәм 329 лавка (кибет) булган.

1928 елдан — Урта Идел өлкәсе (крае) составында, 1928—1930 елларда аның Пенза округы үзәге. 1928 елдан 2006 елга кадәр Пенза районы үзәге булып торган. 1937 елдан — Тамбов өлкәсе составында. 1939 елдан кадәр Пенза өлкәсе үзәге булып тора.

1979 елда шәһәр составына Пенза районының көньяк өлеше кертелә, шул исәптә Терновка (12.1 мең кеше, 1970), Веселовка һәм Кривозерье авыллары. 1985 елда шәһәр Хезмәт Кызыл байрагы ордены белән бүләкләнә.

Халык

1782[17]	1811[18]	1824[17]	1840[19]	1856[18]	1897[20]	1926[21]	1939[21]	1959[22]	1970[23]	1979[24]	1989[25]	2002[26]	2010[27]
8 714	~14 800	14 041	19 741	~23 800	59 981	91 600	159 800	255 481	373 650	482 916	543 006	518 437	517 137

Милли состав (2002): руслар — 92,6%, мордва — 2,3%, татарлар — 2,1%, украиннар — 1,1%.^[28]

Эчке бүленеш

Пенза шәһәре 4 административ районга бүленгән:

1. Тимер юл районы
2. Ленин районы
3. Октябрь районы
4. Беренче Май районы

Икътисад

Үзендә җитештерелгән йөкләнгән таварлар, хезмәт күрсәтүләр һәм эшләнгән эшләр күләме зур оешмалар гына буенча 2010 елга 44,34 млрд сум тәшкил иткән.

Транспорт

Тимер юл Пензага 1874 елда килә (Сызран—Вязьма сызыгы). Хәзерге вакытта Пенза — эре тимер юл төене.

Шәһәр аша яки шәһәр янында М5 «Урал» (Мәскәү — Рязань — Пенза — Самар — Уфа — Чиләбе), Р208 (Тамбов — Пенза), Р158 (Түбән Новгород — Саранск — Пенза — Саратов) автоюллар баралар.

Шәһәрнең көньяк өлешендә «Терновка» аэропорты урнаша

Пенза вокзаллары

Аэропорт		Тимер юл вокзалы (Пенза I станциясе)		Автовокзал

Кардәш шәһәрләр

• Калып:Байрак/Беларус Могилёв, Белорусия
• Бекешчаба, Маҗарстан
• Пусан, Көньяк Корея
• Рамат-Ган, Израиль
• Тернополь, Украина
• Жульен (Шаранта), Франция
• Омск, Россия
• Тамбов, Россия
• Чабаксар, Россия

Танылган шәхесләр

• Гафур Коләхмәтов (1881—1918) — татар язучысы.
• Николай Ильминский (1822—1891) — көнчыгышны өйрәнүче.
• Всеволод Мейерхольд (1874—1940) — театр режиссёры.
• Марат Коләхмәтов (1954—...) — Россия хәрби башлыгы.
• Дмитрий Орлов (1894—1938) — РКП (б) Татарстан өлкә комитеты җаваплы сәркатибе (1920-1921).
• Анна Кузнецова (1982), психолог, РФ ДД депутаты (2021 елдан), балалар омбудсмены, РФ президенты каршында балалар хокуклары буенча вәкил (2016―2021).
• Артем Фәттахов, регбиче.
• Мария Львова-Белова (1984), сенатор, 2021 елның 27 октябреннән –― РФ Президенты каршында Бала хокуклары буенча вәкил.