Albanië
land in suidoos-Europa From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Albanië (Albanees: Shqipëri of Shqipëria, [ʃcipəˈɾi(a)]), amptelik die Republiek Albanië (Republika e Shqipërisë, [ɾɛpuˈblika ɛ ʃcipəˈɾisə]), is 'n bergagtige republiek in Suidoos-Europa aan die weste van die Balkanskiereiland. Dit grens aan die Adriatiese en die Ioniese See, asook aan Griekeland, Noord-Masedonië, Montenegro en Serwië/Kosovo. Tirana (of Tirene) is die hoofstad en grootste stad van die land.
Ten opsigte van sy fisiese struktuur en sy kultuur is Albanië een van die mees geïsoleerde lande in Europa. Albanees is, alhoewel dit deel uitmaak van die Indo-Europese taalfamilie, nie nou verwant aan enige ander Europese taal nie, dit vorm egter 'n taaltak op sy eie.
Die land, wat vyf eeue lank 'n uithoek van die Ottomaanse Ryk was, het sy onafhanklikheid in 1912 verklaar. Die lang Ottomaanse heerskappy het groot invloed op die godsdienstige en kulturele lewe in Albanië uitgeoefen waar sowat sewentig persent van die bevolking aanhangers van 'n gematigde stroming van die Islamitiese godsdiens is. In 1913 is die Prinsdom Albanië gestig, in 1925 het dit 'n republiek geword en in 1928 is die Koninkryk Albanië gestig.
Ná die Tweede Wêreldoorlog is Albanië tot 'n volksrepubliek verklaar, met 'n dogmatiese kommunistiese bewind onder Enver Hoxha wat ten opsigte van sy politieke beleid aanvanklik noue bande met Joego-Slawië (tot 1948), die Sowjetunie (1948–1961) en die Volksrepubliek China (1961–1977) gehandhaaf het. Nadat bande met Beijing verbreek is, het die bewind 'n onafhanklike politieke koers ingeslaan wat dit verder van die res van die wêreld geïsoleer het.
Toe Albanese in die vroeë 1990's van die kommunistiese bewind ontslae geraak het, moes hulle besef dat hul land die armste in Europa was. Inmiddels het dit in dié opsig Moldowa ingehaal. Albanië is nog steeds besig om 'n ekonomiese en sosio-politieke transformasieproses te ondergaan. Hierdie proses het gepaard gegaan met grootskaalse emigrasie na ander Europese lande en die Verenigde State, 'n skerp daling van geboortesyfers, vinnige verstedeliking en groot sosiale ongelykheid. Soos in baie ander post-kommunistiese samelewings trek ook in Albanië ou politieke en ekonomiese elites die meeste voordeel uit die oorgang na 'n vrye markekonomie. Albanië het op 1 April 2009 saam met Kroasië by die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie aangesluit.
Albanië behou vandag nog 'n geheimsinnige reputasie oor, maar begin geleidelik tot 'n toeristebestemming ontwikkel.
Remove ads
Geografie
Met 'n oppervlakte van 28 748 vierkante kilometer is Albanië ietwat kleiner as België. Sy kuslyn met talle sand- en klipstrande strek oor 362 kilometer langs die Adriatiese en die Ioniese See. Hier is 'n aantal bekende vakansiedorpe soos Velipoja, Shëngjin, Durrës en Vlora aan die Adriatiese en Dhërmi, Himara en Saranda aan die Ioniese See geleë. Op die nouste punt van die Adriatiese See – die Seestraat van Otranto – is die Albanese kus slegs 71 kilometer van Italië af geleë, en naby die dorp Ksamil net twee kilometer van die Griekse eiland Corfu.
Landskappe
Albanië se topografie het die taalkundige en politieke isolasie van die land in die verlede bevorder. Meer as twee derdes van Albanië se staatsgebied word deur bergagtige terrein beslaan wat dit eeue lank ontoeganklik vir enige invloed of migrasie vanuit die ooste gemaak het. 'n Alluviale vlakte, wat op plekke net enkele kilometer wyd is, strek vanaf die Skutarimeer in die noorde tot Vlora in die suide. In Sentraal-Albanië is dit wyer en vorm die uitgestrekte Myzeqe-vlakte. Langs die kus word talle strandmere en moeraslande aangetref.
Slegs die valleie, die heuwelland en dele van die kusvlakte is geskik vir menslike bewoning sodat die bevolkingsdigtheid hier aansienlik hoër is. Ander landsdele is maar yl bevolk.
In Noord-Albanië rys die Albanese Alpe (Prokletije) wat deel uitmaak van die groter Dinariese Alpe (ook Dinariede genoem). Die Korab (Maja e Korabit) noordoos van Peshkopi en vlakby die grens met Noord-Masedonië is met 2 764 meter bo seevlak die hoogste bergpiek in die land. 'n Tweede hoë en bekende bergpiek, Jezerca met 2 694 m, is die hoogste berg wat volledig op Albanese staatsgebied geleë is.
Die Albanese Alpe in die noorde (dit word so genoem omdat hulle baie na die Sentraal-Europese Alpe lyk, hoewel hulle nie uit dieselfde soort gesteente bestaan nie) vorm ’n groot versperring van oos na wes. Sentraal-Albanië is ’n massiewe, ontoeganklike bergland, maar in die suide is daar breë, oop valleie.
In die noorde is die laer berghange dig bebos met dwergeike ('n klein, immergroen boom; nie soos die eike in Suid-Afrika nie), beuke en verskillende soorte dennebome. Die inwoners van die gebied maak hul bestaan hoofsaaklik uit veeboerdery. In die somer jaag hulle hul troppe vee hoog die berge in op soek na weiding.
Hierdie rondtrekkery van die Albanese met hul vee in die somer was die oorsaak dat die grense van die land eers na baie jare, in 1912, vasgelê kon word. In Sentraal-Albanië is die komme en valleie tussen die berge baie vrugbaar, in teenstelling met die barre berghange, en word voedselgewasse verbou.
Waterliggame
Alle groot riviere in Albanië mond in die Adriatiese See uit. Die Drin is die langste rivier met 282 km. Die "Swart Drin" ontspring in die Ohridmeer en vloei naby Kukës in Noord-Albanië met die "Wit Drin", wat in Kosovo ontspring, saam. Die Drin-rivier loop daarna deur 'n aantal groot damme en mond naby Shkodra in die Buna uit.
Ander groot Albanese riviere is (van noord tot suid) Mat, Shkumbin, Seman (met die Devoll) en Vjosa. Hulle vloei almal min of meer regstreeks in westelike rigting om in die Adriatiese See uit te mond waarby hulle rivierlope deur alle bergreekse breek. Die kort Buna-rivier dreineer die Shkodra-meer en vorm in dele die grens met Montenegro.
Klimaat
Albanië het 'n subtropies-mediterreense winterreënklimaat met 'n gemiddelde jaarlikse temperatuur van 16 °C en ontvang jaarlikse neerslae van omstreeks 1 200 millimeter.
In Tirana is twee somermaande droog. Die noordelike en oostelike berggebiede het baie koue winters, maar ook gedurende die somermaande word soms relatief lae temperature aangeteken. In die wintermaande is baie nedersettings in hoër geleë landsdele maande lank deur sneeu afgesny.
Die suidelike landsdele aan die Ioniese See het 'n meer gematigde klimaat. Alle kusgebiede kry in die wintermaande meer neerslae as die res van die land. Saranda is een van die sonnigste plekke in Albanië met byna 300 sonskyndae per jaar.
Remove ads
Ekonomie
Albanië maak tans nog 'n moeilike oorgangsproses van 'n sosialistiese planekonomie na 'n ope en vrye moderne markekonomie deur. Ná die krisisjare in die 1990's het die Albanese ekonomie op baie gebiede vordering gemaak. So is talle staatsondernemings intussen geprivatiseer, die regtelike raamwerk uitgebou, die inflasiekoers op 'n lae vlak gestabiliseer, werkloosheid verminder, terwyl die bruto binnelandse produk en die gemiddelde maandelikse salaris gegroei het.
Die ekonomiese groei, wat onder meer op die toerismebedryf steun, gaan gepaard met 'n massiewe ontwikkeling en opknapping van Albanië se infrastruktuur. So het Albanië se ekonomie selfs tydens die internasionale finansiële krisis van 2007 af in teenstelling met die meeste ander Europese lande nog gegroei. Die aantal mense, wat onder die broodlyn leef, het afgeneem, terwyl die algemene belastingstarief met 10 persent een van die laagstes in Europa is.
Remove ads
Demografie
Die demografiese statistieke van Albanië, soos onthul deur die 2023-sensus wat deur die Albanese Statistiekinstituut deurgevoer is, het 'n bevolking van 2 402 113 aangedui, met 'n merkbare afname teenoor die 2 821 977 wat in die 2011-sensus aangeteken is.[2] Die bevolkingsafname het begin ná die disintegrasie van die kommunistiese regime in Albanië en word geassosieer met beduidende verskuiwings binne die politieke, ekonomiese en sosiale struktuur van die land.[6][7] 'n Belangrike faktor in hierdie oorgang sluit 'n afname in vrugbaarheidsyfers tesame met 'n toename in emigrasie in, wat beide bydra tot volgehoue demografiese veranderinge en uitdagings.[8] Daar word voorspel dat die bevolking vir ten minste die volgende dekade sal aanhou krimp, afhangende van die werklike koerse en die vlak van migrasie.[9] Tans word die bevolkingsdigtheid van Albanië beraam op 83,6/km² met 'n uiteenlopende verspreiding oor verskillende streke.[10]
Verstedeliking
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Lys van nedersettings in Albanië.
Ná die ineenstorting van kommunisme in 1991 het Albanië 'n merkwaardige transformasie in sy stedelike landskap ondergaan en as een van die vinnigste verstedelikende lande in Europa na vore gekom.[11][12][13]
Sien ook
Verwysings
Bronnelys
Eksterne skakels
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads