Көньяҡ федераль округ

Көньяҡ федераль округ (КФО, 2000 йылдың 13 майынан 21 июненә тиклем) — Төньяҡ-Кавказ федераль округы) — Рәсәй Федерацияһының европа өлөшөнөң көньяғында урынлашҡан федераль округ. Округ составына Рәсәй Федерацияһының һигеҙ субъекты, шул иҫәптән бәхәсле Ҡырым Республикаһы һәм СевастопольРәсәй/Украина^[5]инә. Көньяҡ федераль округының халҡы 16 642 052 14 044 580^[1] кеше (2023 йылдың ғинуарына ҡарата Рәсәй Федерацияһы халҡынан 11,36 % тәшкил итә), майҙаны — 447 821 км² (Рәсәй Федерацияһы территорияһы майҙанынан — 2,61 %).

Көньяҡ федераль округ

ФО үҙәге	Ҡалып:Гербификация/Ростов-на-Дону
Майҙаны	420876[lower-alpha 1]
Халҡы	↗14 044 580[1] чел. (2016) (Ҡалып:ПроцентНаселенияРегионы % от РФ)[lower-alpha 1]
Халыҡ тығыҙлығы	Ҡалып:ПлотностьНаселенияРегионы чел/км²
Ҡала халҡы % .	Ҡалып:ГородскоеПроцентРегионы
Субъекттар һаны	8[lower-alpha 1]
Ҡалалар һаны	98 (2017)[lower-alpha 1]
Йән башына төшкән табыш	26302 руб. (2017)[2]
Тулайым региональ продукт (ТРП)	4896 млрд руб. (2016)[3]
Йән башына ТРП	298 586 руб./чел. (2016)[4]
Президенттың тулы хоҡуҡлы вәкиле	Устинов, Владимир Васильевич
Рәсми сайт	ufo.gov.ru
Шаблон: просмотр обсуждение править

Файл:Южный федеральный округ.png

Көньяҡ федераль округының географик урыны

Көньяҡ федераль округының физик-географик картаһы

КФО-ның административ үҙәге — Дондағы Ростов ҡалаһы.

Географияһы

Көнбайышта һәм төньяҡ-көнбайышта Ҡара һәм Азов диңгеҙҙәре акваторияһы, шулай уҡ ҡоро ерҙә, Украинала, көнсығышта — Ҡаҙағстан менән сиктәш. Көньяҡта — Абхазия һәм Төньяҡ Кавказ федераль округы, төньяҡта Үҙәк һәм Волга буйы федераль округтары менән сиктәш.

Көньяҡта Абхазия^{[lower-alpha 2]} һәм Төньяҡ Кавказ федераль округы, төньяҡта — Үҙәк федераль округ һәм Волга буйы федераль округы менән сиктәш.

Көнсығышта федераль округ Каспий диңгеҙе, көнбайышта — Ҡара диңгеҙ һәм Азов диңгеҙе менән сикләнә.

Тарихы

Федераль округ Рәсәй президенты В. В. Путиндың 2000 йылдың 13 майындағы 849-сы указы менән Рәсәй Федерацияһының 13 субъекты - Адыгей Республикаһы, Дағстан, Ингушетия, Ҡабарҙы-Балҡар Республикаһы, Ҡалмыҡ Республикаһы, Ҡарасай-Черкес Республикаһы, Төньяҡ Осетия — Алания, Чечен Республикаһы, Краснодар һәм Ставрополь крайҙары, Әстерхан, Волгоград һәм Ростов өлкәләре составында ойошторола^[6].

Тәүҙә округ Төньяҡ Кавказ федераль округы тип атала^[6], әммә 2000 йылдың 21 июнендә, 1149-сы указ менән, Көньяҡ федераль округы тип үҙгәртелә^[7]. Үҙгәртеп ҡороу географик (Ҡалмыҡ Республикаһы, Волгоград һәм Әстерхан өлкәләре Төньяҡ Кавказға индерелмәй, Ростов өлкәһе шартлы рәүештә иҫәпләнә) һәм имидж сәбәптәре менән дәлилләнә^[8].

Рәсәй Президенты Д. А. Медведевтың 2010 йылдың 19 ғинуарындағы Указы менән үҙәге Пятигорск ҡалаһында булған Көньяҡ федераль округы составынан Төньяҡ Кавказ федераль округы бүленгән. Көньяҡ федераль округ составында Адыгея, Ҡалмыҡстан, Краснодар крайы һәм Әстерхан, Волгоград һәм Ростов өлкәләре ҡалған^[9].

Рәсәй президенты В. В. Путиндың 2016 йылдың 28 июлендәге 375-се Указы менән Ҡырым федераль округы бөтөрөлә, ә уның составына ингән субъекттар — Ҡырым Республикаһы һәм федераль әһәмиәттәге Севастополь ҡалаһы — Көньяҡ федераль округы составына инә^[10][11][12].

Президенттың 2022 йылдың 19 октябрендәге указы менән Ростов өлкәһендә, Краснодар крайында һәм Ҡырымда «тышҡы тәьҫиргә яуап биреүҙең (реагирование) уртаса кимәле» (хәрби положениеның 19 пунктынан 6-һы) режимы индерелгән, федераль округтың башҡа субъекттарында — «юғары әҙерлек кимәле» (19 пункттың 4-һе) режимы индерелгән^[13][14].

Халҡы

Росстат мәғлүмәттәре буйынса, округта халыҡ һаны 16 642 052 кеше тәшкил итә (2023)Ҡалып:ПлотностьНаселенияРегионы. Халыҡтың тығыҙлығы — 37,16 кеше/км² (2023)(2016). Ҡала халҡы — 63,49 % (2022)Ҡалып:ГородскоеПроцентРегионы % (2015). Округта халыҡтың ғүмер оҙонлоғо ил буйынса уртаса ғүмер оҙонлоғонан бер аҙ юғарыраҡ: 2019 йылда округта көтөлгән ғүмер оҙайлығы 73,73 йәш тәшкил итте, ләкин 2021 йылға, дөйөм динамикаға ярашлы, 70,21 йәшкә тиклем кәмене^[15][16]. Был статистика 2016 йылдың башына тиклем ЮФО составына индерелгән 2016 йылдың июль аҙағында Ҡырым федераль округы халҡын иҫәпкә алмаған.

Көньяҡ федераль округы субъекттарында тыуымдан көтөлгән ғүмер оҙайлығы, 1990—2021 йылдарҙа, көтөлгән, 1990—2021 йылдар^[15][16]

Милли составы

Ҡала һәм ауыл биләмәләре буйынса КФО һәм ТКФО-ның этник картаһы, 2010 йылғы халыҡ иҫәбен алыу

Рәсәйҙең көньяғындағы ҡайһы бер төбәктәрҙең муниципаль берәмектәре халҡы структураһында урыҫтар, 2002

2010 йылғы Бөтә Рәсәй йәниҫәбенә ярашлы, милли составы^[17]: Всего — 13 854 334 чел.

1. Урыҫтар — 11 602 452 (83,75 %)
2. Әрмәндәр — 442 505 (3,19 %)
3. Украиндар — 212 674 (1,54 %)
4. Ҡаҙаҡтар — 205 364 (1,48 %)
5. Ҡалмыҡтар — 172 242 (1,24 %)
6. Татарҙар — 127 455 (0,92 %)
7. Адыгейҙар (адыги) — 121 391 (0,88 %)
8. Әзербайжандар — 52 871 (0,38 %)
9. Төрөктәр — 51 367 (0,37 %)
10. Сиғандар — 46 067 (0,33 %)
11. Белорустар — 44 723 (0,32 %)
12. Чечендар — 34 593 (0,25 %)
13. Грузиндар — 31 018 (0,22 %)
14. Немецтар — 29 312 (0,21 %)
15. Корейҙар — 27 640 (0,20 %)
16. Гректар — 27 313 (0,20 %)
17. Даргиндар — 24 815 (0,18 %)
18. Үзбәктәр — 16 361 (0,12 %)
19. Аварҙар — 16 061 (0,12 %)
20. Молдавандар — 15 888 (0,11 %)
21. Лезгиндар — 15 241 (0,11 %)
22. Сыуаштар — 12 329 (0,09 %)
23. Курдтар — 12 056 (0,09 %)
24. Башҡорттар — 4 942 (0,06 %)
25. Милләтен күрһәтмәгән кешеләр 240 609 кеше (1,74 %)
26. Башҡа милләт вәкилдәре 729 572 кеше (5,26 %)

Этно-тел составы буйынса түбәндәге төркөмдәр һәм ғаиләләр күпселекте тәшкил итә:

1. Һинд-европа телдәре — 12 486 012 кеше (90,12 %)
   1. Славян телдәре — 11 868 959 (85,67 %)
   2. Әрмән теле — 444 230 (3,21 %)
   3. Һинд-арий телдәре — 46 645 (0,34 %)
   4. Иран теле — 41 513 (0,30 %)
   5. Герман телдәре — 29 460 (0,21 %)
   6. Грек теле — 27 313 (0,20 %)
2. Төрөк теле — 501 498 (3,62 %)
3. Төньяҡ кавказ телдәре — 254 791 (1,84 %)
   1. Абхаз-адығ телдәре — 140 519 (1,01 %)
   2. Дағстан телдәре — 75 999 (0,55 %)
4. Монгол телдәре — 172 786 (1,25 %)
5. Картвел телдәре — 31 018 (0,22 %)
6. Урал ғаиләһе телдәре — 30 133 (0,22 %)
7. Корейҙар — 27 640 (0,20 %)
8. Семит-хамит телдәре — 6 870 (0,05 %)

Этник картаһы (перелистываются)

• 
  Расселение русских в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение чеченцев в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение аварцев в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение адыгов (адыгейцев, кабардинцев, черкесов и шапсуг) в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение армян в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение даргинцев в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение осетин в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение кумыков в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение ингушей в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение лезгин в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение карачаевцев и балкарцев в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение украинцев в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение азербайджанцев в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение казахов в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение калмыков в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение лакцев в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение татар в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение табасаранцев в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение цыган в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение турок-месхетинцев в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение ногайцев в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение греков в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение грузин в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение абазин в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение корейцев в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение агулов в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение рутульцев в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение туркмен в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение курдов в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение езидов в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение цахуров в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.
• 
  Расселение удин в ЮФО и СКФО по городским и сельским поселениям в %, перепись 2010 г.

Ҙур ҡалалары

70 меңдән ашыу кеше йәшәгән тораҡ пункттар

Дондағы Ростов ↗1 114 806[18] Краснодар ↗853 848[19] Волгоград ↘1 017 451[18] СевастопольРәсәй/Украина[5] ↗416 263[1]Ҡалып:Комм. Әстерхан ↗532 699[18] Сочи ↗401 291[19] СимферопольРәсәй/Украина[5] Ошибка Lua в package.lua на строке 80: module 'Модуль:Statistical/RUS-KRM' not found.

Волжский Ошибка Lua в package.lua на строке 80: module 'Модуль:Statistical/RUS-VGG' not found. Новороссийск ↗266 977[19] Таганрог ↘251 050[20] Шахты ↘236 749[20] Армавир ↘191 007[19] Волгодонск ↗170 558[20] Новочеркасск ↘170 233[20]

КерчьРәсәй/Украина[5] Ошибка Lua в package.lua на строке 80: module 'Модуль:Statistical/RUS-KRM' not found. Майкоп ↘144 055[21] Батайск ↗122 247[20] Камышин Ошибка Lua в package.lua на строке 80: module 'Модуль:Statistical/RUS-VGG' not found. ЕвпаторияРәсәй/Украина[5] Ошибка Lua в package.lua на строке 80: module 'Модуль:Statistical/RUS-KRM' not found. Новошахтинск ↘109 020[20] Элиста ↗104 387[18]

Каменск-Шахтинский ↘90 307[20] Ейск ↘85 192[19] Азов ↘81 862[20] Анапа ↗73 410[19] Геленджик ↗72 030[19] Кропоткин ↘79 664[19] ЯлтаРәсәй/Украина[5] Ошибка Lua в package.lua на строке 80: module 'Модуль:Statistical/RUS-KRM' not found.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Төньяҡ Кавказ иҡтисади районы
• Волга буйы иҡтисади районы

Комментарийҙар

1. Включая Республику Крым и город федерального значения Севастополь, расположенные на территории, присоединение которой к России не получило международного признания.
2. Контролируется частично признанной Республикой Абхазия. Грузия рассматривает регион как часть своей территории — Абхазскую Автономную Республику