Варонча

Варо́нча^[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Карчоўцы. Уваходзіць у склад Райцаўскага сельсавету Карэліцкага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 355 чалавек. Знаходзіцца за 18 км на поўдзень ад Карэлічаў.

Варонча лац. Varonča
Касьцёл Сьвятой Ганны
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Карэліцкі
Сельсавет:	Райцаўскі
Насельніцтва:	355 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1596
Паштовы індэкс:	231454
СААТА:	4233830011
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°24′44″ пн. ш. 26°3′39″ у. д.
Варонча на мапе Беларусі ± Варонча Варонча
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Варонча — старажытная вёска гістарычнай Наваградчыны. Да нашага часу тут захаваўся збудаваны ў стылі клясыцызму касьцёл Сьвятой Ганны, помнік архітэктуры XVIII ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся палац Любанскіх (клясыцызм, XVIII ст.), спалены савецкімі партызанамі разам з насельнікамі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Варонча ўпамінаецца ў XVII ст. як сяло і маёнтак Наваградзкага павету. У 1666 годзе яна перайшла ў валоданьне ваяводы берасьцейскага Стэфана Курча. У гэты час тут існавалі вадзяны і ветраны млыны.

У 2-й палове XVIII ст. у Варончы зьявіўся комплекс будынкаў, у які ўваходзілі два палацы, касьцёл, скарбніца, флігелі, гаспадарчыя пабудовы, невялікі парк.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Варонча апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Цырынскай воласьці Наваградзкага павету^[2]. На 1799 год тут было 23 дымы. У розны час маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Несялоўскіх, Кабылінскіх, Мерзаеўскіх, Любанскіх. У 1807 годзе ў якасьці намесьніка ўладальніка ў маёнтку знаходзіўся этнограф і фальклярыст Зарыян Даленга-Хадакоўскі.

На 1858 год у маёнтак Варончу уваходзілі двор Варонча, вёскі Літараўшчына, Раманы, Бабонеўка, Плужыны, Равіны, Русацін. Тут спыняліся Адам Міцкевіч, Ян Чачот (6 ліпеня 1796 яго хрысьцілі ў мясцовым касьцёле). У 1898 адзін з палацаў перабудавалі пад бровар. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у вёсцы дзеяў касьцёл Сьвятой Ганны, працавалі хлебазапасны магазын, вінакурны завод, вадзяны млын і карчма.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Варончу занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Варончы
• 
  Сядзіба Любанскіх. Н. Орда, 18.07.1876 г.
• 
  Касьцёл Сьвятой Ганны, 1878 г.
• 
  Палац, 1878 г.
• 
  Палац (іншая вэрсія)

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Варонча абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР^[3]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Варонча апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Цырынскай гміне Наваградзкага павету і ваяводзтва. На верасень 1921 тут было 15 двароў^[4].

У 1939 годзе Варонча ўвайшла ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стала цэнтрам сельсавету Валеўскага, з 25 лістапада 1940 году Карэліцкага раёну Баранавіцкай вобласьці. У вёсцы адкрылася беларуская сямігодка.

У Другую сусьветную вайну ў 1943 годзе савецкія партызаны спалілі касьцёл, а таксама сядзібу разам з усімі насельнікамі — 3 дарослымі людзьмі і іхнымі малалетнімі дзецьмі (пакінулі жывым толькі сьляпога сына, які ня зьехаў у Польшчу, а жыў у Варончы да 1989 году). Пра гэта ў 2008 годзе Юры Гарулёў на заказ «Белсату» зьняў дакумэнтальны фільм «Край сьветлых мрояў».^[5]

У 2000-я гады Варонча атрымала афіцыйны статус «аграгарадку». 4 красавіка 2017 году ў зьвязку зь ліквідацыяй Варанчанскага сельсавету вёску перадалі ў склад Райцаўскага сельсавету^[6].

• Вёска на старых здымках
• 
  Сядзіба. Т. Барэці, каля 1900 г.
• 
  Касьцёл. Т. Барэці, каля 1900 г.
• 
  Касьцёл, 1914 г.
• 
  Царква, 1915—1917 гг.

• 
  Сядзіба. А. Віслоцкі, 15.09.1923 г.
• 
  Сядзіба. А. Віслоцкі, 15.09.1923 г.
• 
  Сядзіба. А. Віслоцкі, 1925 г.
• 
  Сядзіба, да 1939 г.

Насельніцтва

• XIX стагодзьдзе: 1897 год — 115 чал.
• XX стагодзьдзе: 1921 год — 184 чал.; 1999 год — 427 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 355 чал.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Бровар (1898)
• Касьцёл Сьвятой Ганны (1773) і пахаваньне Булгакаў
• Могілкі каталіцкія
• Парк (XVIII ст.)

Страчаная спадчына

• Сядзіба Любанскіх (1787)

Галерэя

• Краявіды Варончы
• 
  Касьцёл Сьвятой Ганны
• 
  Касьцёл, бакавы фасад
• 
  Надмагільная пліта кашталяна Несялоўскага на мурах касьцёлу
• 
  Магілы Булгакаў

У літаратуры

Пра Варончу ў «Зямлі пад белымі крыламі» пісаў Уладзімер Караткевіч, называючы яе вечным музэем