Выдрыца (урочышча)

Выдрыца — былое ўрочышча^[a] ў Высокаўскай воласьці Аршанскага павету Магілёўскай губэрні па берагох ракі Выдрыцы (цяпер у межах мястэчка Арэхаўск). Вядома з пачатку другой паловы 19 стагодзьдзя.

Выдрыца лац. Vydryca
Выдрыца ў 1922 годзе
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Аршанскі
Сельсавет:	Арэхаўскі
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 216
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	54°40′16.32″ пд. ш. 30°30′06.15″ з. д.
Выдрыца на мапе Беларусі ± Выдрыца Выдрыца

Гісторыя

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Завод і чыгуначная станцыя, адгалінаваньня ад чыгункі Ворша — Смаленск да ўрочышча Выдрыца^[b], пабудаваны ў пачатку 20 стагодзьдзя на зямлі Мікалая Хлюсьціна ўласьніка маёнтку Балеслава й фальварку Ступакі^[3]

Выдрыцкі завод сухой перагонкі драўніны

Акцыянэрнае таварыства «Шэрынг»

Дзейнічаў у 1900—16 гадах, належаў акцыянэрнаму таварыству «Шэрынг»^[c]. Выдрыцкі завод быў адным з буйных хэмічных прадпрыемстваў Расейскай імпэрыі. Выпускаў драўняны й мэтылевы сьпірт, воцат, фармалін, воцатную кісьлю, воцатнакіслы натар, драўняны вугаль, смалу, ацэтон і інш. У 1900 працавалі 160 рабочых, у 1902 — 82 рабочыя, у 1905 і 1908 — 90 рабочых. У 1908 выраблена воцатнага парашку на 196 тыс. руб. У 1910 працавала 100 рабочых. У 1913 дзейнічала 9 паравых рухавікоў (100 к. с.), працавала 150 рабочых і 300 часовых рабочых, выраблена прадукцыі на 500 тыс. руб. Асноўны капітал у 1913 склаў 600 тыс. руб. У студзені—кастрычніку 1916 годзе паставіў ваеннаму ведамству 9379 пудоў рознай прадукцыі на 1031 тыс. руб. і заключыў кантракт на пастаўку 11 тыс. пудоў прадукцыі^{[5][6] [7]}. У 1917 годзе завод спыніў вытворчасьць.

Сядзібна-паркавы ансамбль Хлюсьціных —

Двухпавярховы мураваны прамавугольны ў пляне дом быў збудаваны на мяжы XIX—XX стст. Дах двухсхільны. Сьцены зроблены з чырвонай цэглы. На сьценах паміж паверхамі разьмешчаны гарызантальны нешырокі выступ, ён жа цяга. Над вокнамі — сандрыкі. Сядзіба й парк не захаваліся.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Выдрыца абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Выдрыцу вярнулі БССР, дзе яна ўвайшла ў Аршанскі раён.

Асінбуд

Я. Хадыка. Працоўны клюб у Выдрыцы.

Праэкт Асінаўскай электрычнай станцыі быў рапрацаваны ў 1926 годзе^[8][9], зацьверджаны 6 траўня 1927 году й працы па будаўніцтву распачаліся 14 траўня 1927 году, галоўны інжынер Асінбуду Віктар Алейнікаў ^[d][10][11]. Буданак былога Выдрыцкага заводу пасьля рамонту быў абстляваны пад часовую электрастанцыю. У былой сядзібе, дзе раней было кіраўніцтва заводу, працаваў штаб Асінстрою й жылі ў кватэрах тэхнікі й інжынэры. Таксама былі адромантаваны 8 км старой чыгуначнай каляіны, якая ідзе ад станцыі Хлюсьціна да Выдрыцы й пабудавалі 2 км новай каляіны ад Выдрыцы ў Арэхі^[12][13]. У Выдрыцы 10 ліпеня 1927 году адбыліся ўрачыстасьці з пачаткам працы на будаўніцтве Асінбуда. Усяго прысутнічала каля 10 тыс. чалавек. Ішлі нятолькі з Воршы й Дуброўны, а з усёй шырокай адлегласьці Аршанскага, Дубровенскага, Багушэўскага, Горацкага, Коханаўскага раёнаў ручайкамі цяклі групкі людзей да Выдрыцы. Шмат прышло на чыгуначную станцыю Ворша, каб адтуль цягніком паехаць у Выдрыцу^[14][15].

У 1927 годзе з пачаткам будаваньня Беларускай ДРЭС Выдрыцу аб’ядналі зь вёскай Арэхі й 25 ліпеня 1929 году пераназвалі ў працоўны пасёлак пад назовам Арэхі-Выдрыца; электрастанцыя спачатку называлася Асінаўская ДРЭС. 11 ліпеня 1946 году Арэхі-Выдрыца атрымалі афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу й новую назву Арэхаўск.

Насельніцтва

• XX стагодзьдзе: 1910 год — 19 дамоў, 294 мужчыны, 123 жанчыны^[16]

Заўвагі

1. Таксама ўрочышчам завуць адасобленыя невялікія населеныя пункты, якія нейкім чынам вылучаюцца з навакольля^[1]
2. Начальнік чыгуначнай станцыі Выдрыца, Аркадзь Васільевіч Тарасаў, у службе з 1892 году, на пасадзе з 1904 году^[2]
3. Расейскае Акцыянэрнае таварыства «Шэрынг» — асноўны капітал 1,200,000 руб. і запасны капітал 32,400 руб. Фірме належалі хэмічная фабрыка ў Маскве й заводы сухой перагонкі драўніны ў Выдрыцы й Берасьценаве. Заводам кіраваў доктар Вальтэр Цэйс^[4]
4. Віктар Алейнікаў скончыў у 1903 годзе электрычна-тэхнічнае адзьдзяленьне Льескага Ўнівэрсытэту ў Бэльгіі^[10]