Зьдзецельскі раён

Зьдзе́цельскі раён^[5][6] (афіцыйная назва — Дзя́тлаўскі раён) — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на паўднёвым усходзе Гарадзенскай вобласьці Беларусі. Плошча раёну складае 1,5 тыс. км². Насельніцтва на 2018 год — 24 351 чалавек^[2]. Адміністрацыйны цэнтар — места Зьдзецел.

Зьдзецельскі раён
(Дзятлаўскі раён)
Герб
Агульныя зьвесткі
Краіна	Беларусь
Статус	раён Беларусі
Уваходзіць у	Гарадзенская вобласьць
Адміністрацыйны цэнтар	Зьдзецел
Дата ўтварэньня	15 студзеня 1940
Кіраўнік	Андрэй Садоўскі[d][1]
Насельніцтва (2018)	24 351[2]
Шчыльнасьць	15,8 чал./км²
Плошча	1542,67[3] км²
Вышыня па-над узр. м.  · сярэдняя вышыня	152 м[4]
Месцазнаходжаньне Зьдзецельскага раёну
Мэдыя-зьвесткі
Часавы пас	UTC +3
Тэлефонны код	+375-15-63
Паштовыя індэксы	231 4хх
Афіцыйны сайт
Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Геаграфічнае становішча

Зьдзецельскі раён мяжуе з Зэльвенскім, Лідзкім, Мастоўскім, Наваградзкім, Слонімскім і Шчучынскім раёнамі Гарадзенскай вобласьці, на паўднёвым захадзе — зь Берасьцейская вобласьцю.

Гісторыя

У 1939 годзе Зьдзецел увайшоў у БССР, дзе 15 студзеня 1940 году атрымаў афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і стаў цэнтрам раёну Баранавіцкай вобласьці (з 8 студзеня 1954 году ў складзе Гарадзенскай вобласьці). З 4 траўня 1945 году да 8 студзеня 1954 году цэнтар раёну знаходзіўся ў мястэчку Наваельні. 25 сьнежня 1962 году Зьдзецельскі раён расфармавалі, яго тэрыторыя ўвайшла ў склад Лідзкага, Наваградзкага і Слонімскага раёнаў. 6 студзеня 1965 году раён аднавілі ў складзе Гарадзенскай вобласьці.

Рэльеф і карысныя выкапні

Зьдзецельскі раён знаходзіцца ў заходнебеларускай фізыка-геаграфічнай правінцыі. Тэрыторыя раёну разьмяшчаецца ў межах Нёманскай нізіны на поўначы і захадзе, на ўсходзе — у падножжа Наваградзкага ўзвышша. Рэльеф узьнёсла-раўнінны. Пераважаюць вышыні 140—200 мэтраў над узроўнем мора. Найвышэйшы пункт — 283 мэтры (на паўночны ўсход ад места Зьдзецел).

Карысныя выкапні: торф, пяскова-жвіровы матэрыял, будаўнічыя пяскі, крэйда, гліны, бузы, радонавыя воды.

Клімат і расьліннасьць

Клімат умерана кантынэнтальны. Сярэдняя тэмпэратура студзеня -6,1 °С, ліпеня 17,6 °С. Сярэднярочная колькасьць ападкаў складае 620 мм. Працягласьць вэгетацыйнага пэрыяду 193 дні.

Пад лесам, пераважна хваёвым, 42% тэрыторыі. У раёне знаходзіцца частка ляндшафтавага заказьніку дзяржаўнага значэньня Ліпічанская пушча.

Гідраграфія

Галоўная рака — Нёман з прытокамі Маўчадкаю зь Зьдзецелкай і Шчарай з Пад’яворкай. На тэрыторыі раёну разьмешчанае Гезгальскае вадасховішча.

Насельніцтва

• XXI стагодзьдзе: 1 студзеня 2008 году — 33 200 чалавек (места Зьдзецел — 25%; мястэчка Казлоўшчына — 7%; мястэчка Наваельня — 10%; сельскае — 58%); 2009 год — 29 703 чалавекі (перапіс; гарадзкое насельніцтва — 43 %^[7]; сярэдняя шчыльнасьць — 23 чалавекі на 1 км²); 2016 год — 25 336 чал.^[8]; 2017 год — 24 804 чал.^[9]; 2018 год — 24 351 чал.^[2]

Нацыянальны склад

Паводле перапісу 2009 году:

• беларусы — 84,8%;
• палякі — 9,3%;
• расейцы — 4,3% і іншыя^[10].

Канфэсійны склад

Дзейсныя рэлігійныя супольнасьці:

• 12 праваслаўных рэлігійных супольнасьцяў, 9 праваслаўных сьвятароў;
• 10 рымска-каталіцкіх рэлігійных супольнасьцяў, 6 ксяндзоў, 2 зь іх грамадзяне Польшчы;
• 4 супольнасьці Хрысьціянаў Веры Эвангельскай;
• 2 супольнасьці Эвангельскіх Хрысьціянаў Баптыстаў.

Гаспадарчая дзейнасьць

Сельскую гаспадарку раёну прадстаўляюць 15 сельскагаспадарчых вытворчых каапэратываў. Асноўныя галіны сельскай гаспадаркі: мяса-малочная жывёлагадоўля, вырошчваюць збожжавыя, бульбу, кармавыя культуры, лён.

На тэрыторыі раёну дзейнічаюць прадпрыемствы: харчовай і лёгкай прамысловасьці, будаўнічых матэрыялаў, дрэваапрацоўчай прамысловасьці.

Па тэрыторыі раёна праходзіць чыгуначная лінія Ліда — Баранавічы, аўтамагістраль Ліда — Слонім — Быцень, аўтамабільная дарога дзяржаўнага значэньня Зьдзецел — Наваградак — Любча.

Турыстычная інфармацыя

Захаваліся помнікі архітэктуры і садова-паркавага мастацтва: каталіцкая капліца (1928) у в. Азяраны, сядзіба Пратасевічаў (пач. ХХ ст.) у в. Боркі, Сьвята-Петра-Паўлаўская царква (1875) у в. Вензавец, Сьвята-Крыжаўзьвіжанская (Траецкая) царква (1897) у в. Вайневічы, Сьвята-Георгіеўская царква (1866) у в. Вялікая Воля, Сьвята-Духаўская царква (пач. ХХ ст.) у в. Горка, Сьвята-Пакроўская царква (пач. ХХ ст.) і касьцёл Сьвятога Антонія (пач. ХХ ст.) у в. Дварэц, вадзяны млын (1875) у в. Дварэц, сядзіба ў в. Жыбарты (1819), паркі ў мястэчку Казлоўшчына (ХІХ ст.) і в. Жукоўшчына (ХІХ ст.), Сьвята-Ўсьпенская царква (пач. ХХ ст.) у мястэчку Казлоўшчына, каталіцкая капліца (1908) ў в. Лапушна, Сьвята-Мікалаеўская царква (1850) у в. Нагародавічы, Сьвята-Раства-Багародзіцкая царква (кан. ХІХ ст.) і касьцёл Найсьвяцейшага Сэрца Езуса (1936) у мястэчку Наваельня, Сьвята-Барыса-Глебская царква (ХІХ) у в. Накрышкі, касцёл (1822) у в. Нянадавічы, касьцёл сьвятых Анёлаў-ахоўнікаў (1840) у в. Раготна, касьцёл сьвятога Язэпа (пач. ХХ ст.) у в. Руда Яварская, Сьвята-Раства-Багародзіцкая царква (1926) у в. Явар.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

У складзе раёну гарадзкія пасёлкі Казлоўшчына і Наваельня, 223 сельскія населеныя пункты, 10 сельсаветаў: Вензавецкі, Войневіцкі, Данілавіцкі, Дварэцкі, Зьдзецельскі, Жукоўшчынскі, Казлоўшчынскі, Мяляхавіцкі, Парэцкі сельсаветы^[11].

Асобы

• Алег Аблажэй (1954, в. Лезнявічы — 2016) — беларускі мастак^[12]
• Вячаслаў Адамчык (1933, в. Варакомшчына— 2001) — беларускі пісьменьнік.
• Ігнат Дварчанін (1895—1937) — беларускі грамадзкі і культурна-асьветніцкі дзеяч, літаратуразнавец
• Леакадзія Шышэя (1928, в. Церахоўшчына - 2023) — удзельніца беларускага антысавецкага супраціву, сябра падпольнай слонімскай арганізацыі «Чайка», былая зьняволеная ГУЛАГу, дысыдэнтка, дзяячка беларускай грамады Вільні

Глядзіце таксама

• Зецельская гаворка