Любча

мястэчка ў Беларусі From Wikipedia, the free encyclopedia

Любча
Remove ads

Лю́бча[2] — мястэчка ў Беларусі, на левым беразе Нёману. Уваходзіць у склад Наваградзкага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 1080 чалавек[1]. Знаходзіцца за 26 км на паўночны ўсход ад Наваградку, за 49 км ад чыгуначнай станцыі Наваельня (лінія Баранавічы — Ліда).

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Любча (неадназначнасьць).
Хуткія факты

Любча — магдэбурскае мястэчка гістарычнай Наваградчыны, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захаваўся замак Радзівілаў ў стылі готыкі і рэнэсансу, помнік архітэктуры XVI—XVII стагодзьдзяў.

Remove ads

Назва

Тапонім Любча ўтварыўся ад слова любіць або ад імя Люб.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Любчы

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Любчу як аб’ект выправаў крыжакоў зьмяшчаецца ў нямецкіх хроніках і датуецца 1401 годам. З 1507 году паселішча знаходзілася ў складзе Наваградзкага ваяводзтва. У 1517 годзе ўладальнікамі Любчы былі Г. Ельмановіч і М. Меляшковіч; апошні заснаваў тут мястэчка[3]. З 1528 году паселішча знаходзілася ў валоданьні ваяводы віленскага А. Гаштольда, з 1574 году — старосты жамойцкага Яна Кішкі, які ў 1581 годзе заснаваў тут школу і арыянскі храм (з XVII ст. — кальвінскі збор).

Thumb
Герб Любчы, 1644 г.

У 1590 годзе кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза надаў Любчы Магдэбурскае права і герб: «у блакітным полі срэбная падкова з трыма залатымі крыжамі і двума срэбнымі рыбамі»[3]. У 1606 годзе мястэчка перайшло да Радзівілаў, якія з мэтай эканамічнага ўмацаваньня і павелічэньня паселішча запрасілі сюды мяшчанаў зь Менску, Наваградку і іншых каралеўскіх местаў.

Thumb
Любча. Ю. Пешка, пачатак XIX ст.

У XVII ст. у Любчы ствараліся рамесныя цэхі, таксама існавала друкарня, заснаваная П. Б. Кмітам, дзе выдавалася мэдычная і гістарычная літаратура, паэтычныя творы і інш. У канцы XVI — пачатку XVII стагодзьдзяў у мястэчку збудавалі мураваны замак. У 1644 годзе Любча атрымала новы герб[3]: «у блакітным полі брама з дзьвюма вежамі; наверсе брамы, паміж вежамі, збройны рыцар, у правай руцэ меч, у левай — шчыт»[4]. У гэты час тут было 144 двары, Рынак, 4 вуліцы.

За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1655 годзе шматлікі загон запароскіх казакоў пад камандаю І. Залатарэнкі пераправіўся празь Нёман і прыступам узяў Любчанскі замак, фактычна цалкам яго разбурыўшы; казакі таксама разрабавалі мясцовую друкарню. На 1671 год у мястэчку засталося 116 двароў, дзеялі кальвінскі збор і царква[3].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Thumb
Мястэчка і замак з мапы XVII ст.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Любча апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стала цэнтрам воласьці Наваградзкага павету. У 2-й палове XIX ст. паселішча знаходзілася ў валоданьні Фальц-Фэйнаў.

На 1884 год у Любчы было каля 200 двароў. У канцы ХІХ стагодзьдзя дзеялі царква і 2 сынагогі, працавалі школа і 21 крама, праводзіліся штотыднёвыя таргі[5]. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку было 444 двары, дзеялі царква і сынагога, працавалі жаночая царкоўна-прыходзкая школа, аптэка, 70 крамаў і корчмы, штогод зьбіраўся кірмаш.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Любчу занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Любча абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары Любчанскай воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР[6]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі мястэчка ўвайшло ў склад Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусі[7], з 27 лютага 1919 году — у Сацыялістычнай Савецкай Рэспубліцы Літвы і Беларусі. Па савецка-польскай вайне згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Любча апынулася ў складзе Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны ў Наваградзкім павеце. У гэты час у мястэчку і суседнім фальварку было 108 двароў.

У 1939 годзе Любча ўвайшла ў БССР, дзе з 1940 году стала цэнтрам Любчанскага раёну Баранавіцкай, з 1954 году — Гарадзенскай вобласьці. У Другую сусьветную вайну з 26 чэрвеня 1941 году да 8 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1956 годзе Любчанскі раён ліквідавалі.

У 2003 годзе ўтварыўся дабрачынны фонда «Любчанскі замак», які сіламі валянтэраў-энтузіястаў праводзіць аднаўленьне замка. 24 ліпеня 2014 году афіцыйна зацьвердзілі гістарычны герб Любчы «барокавая тарча, у блакітным полі якой выява срэбнай падковы, на вяршыні якой знаходзіцца залаты кавалерскі крыж, яшчэ два крыжы таго ж мэталу прымацоўваюцца на абодвух яе гаках. Унутры падковы выява дзьвюх рыб (ласось) у слуп: правая галавой уверх, левая галавой уніз»[8].

  • Мястэчка на старых здымках
  • Thumb
    Замак
  • Thumb
    Вежа-брама
  • Thumb
    Палац
  • Thumb
    Панарама мястэчка з замка, 1916 г.
Remove ads

Насельніцтва

Дэмаграфія

  • XIX стагодзьдзе: 1830 год — 468 муж., зь іх шляхты 5, духоўнага стану 1, мяшчанаў-юдэяў 226, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 234, жабракоў 2[9]; 1884 год — 1,3 тыс. чал.[10]; 1897 год — 3239 чал.
  • XX стагодзьдзе: 1909 год — 1,6 тыс. чал.[11]; 1921 год — 937 чал.; 1996 год — 1628 чал.; 1997 год — 1545 чал.[12]; 1999 год — 1498 чал.[13]
  • XXI стагодзьдзе: 2006 год — 1,4 тыс. чал.; 2008 год — 1,3 тыс. чал.; 2009 год — 1157 чал. (перапіс)[14]; 2015 год — 1081 чал.[15]; 2016 год — 1059 чал.[16]; 2017 год — 1081 чал.[17]; 2018 год — 1080 чал.[1]

Інфраструктура

У Любчы працуюць школа, лякарня, 2 бібліятэкі, 7 крамаў і інш.

Забудова

Плян

Thumb
Плян Любчы, 1938 г.

Картаграфічны матэрыял (каля 1645 году) дае ўяўленьне пра гістарычны плян і забудову Любчы. Адметнасьць пляну — рэгулярныя асновы: простыя вуліцы, выразны падзел тэрыторыі на кварталы, разьмяшчэньне Рынку ў цэнтры мястэчка на галоўнай восі кампазыцыі, якая бярэ пачатак ад замка. Стоячы на ўзгорку, замак нібы ўзначальваў мястэчка, якое месьцілася ў ягоным падножжы. Кірунак вуліцаў падпарадкоўваўся рацэ: яны ідуць паралельна ці пэрпэндыкулярна да яе. Канцы вуліцаў замыкаліся брамамі, у асобных месцах паміж імі былі платы. Шэсьць жылых кварталаў улучалі каля 150 дамоў. Сярэдзіну шырокага прастакутнага пляца (каля 1,5 га) займалі гандлёвыя рады і майстэрні рамесьнікаў. Уся забудова, з выняткам асобных частак уязных брамаў, была драўлянай.

Рэгулярны плян і забудова мястэчка — цікавы прыклад перайманьня мескай будаўнічай дзейнасьці фэадаламі. Гэтым Любча прыкметна адрозьнівалася ад іншых падобных паселішчаў Беларусі сярэдзіны XVII ст.

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назваГістарычная назва
Леніна вуліцаДзяляціцкая вуліца
Пратасені вуліцаНаваградзкая вуліца
Савецкая вуліцаЗамкавая вуліца
Салабуціна плошчаРынак пляц

Апроч таго, у Любчы існавалі Капашчаўская і Рыбная вуліцы[18].

Remove ads

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці.

  • Сельская гаспадарка «Прынёманскі»

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Празь Любчу праходзіць турыстычна-экскурсійны маршрут «Дарогай замкаў»[19].

Славутасьці

За 1,5 км на паўночны ўсход ад мястэчка месьціцца стаянка эпохі мэзаліту і больш позьняга часу.

Страчаная спадчына

  • Сынагога (XIX ст.)
  • Царква Сьвятога Ўладзімера (1889)
Remove ads

Галерэя

  • Краявіды Любчы
  • Thumb
    Кутняя вежа замка
  • Thumb
    Вежа-брама
  • Thumb
    Палац
  • Thumb
    Паркавая брама да аднаўленьня
  • Thumb
    Роў
  • Thumb
    Памятны знак
  • Thumb
    Скульптура
  • Thumb
    Сынагога

Асобы

Ураджэнцы

Жыхары

Remove ads

Крыніцы

Літаратура

Вонкавыя спасылкі

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads