Клімавічы

Клі́мавічы — места ў Беларусі, на рацэ Калініцы. Адміністрацыйны цэнтар Клімавіцкага раёну Магілёўскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 16 270 чалавек^[1]. Знаходзяцца за 124 км на паўднёвы ўсход ад Магілёва. Чыгуначная станцыя на лініі Ворша — Унеча, аўтамабільныя дарогі злучаюць места з Крычавам, Касьцюковічамі, Хоцімскам.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Клімавічы (неадназначнасьць).

Клімавічы лац. Klimavičy
Старажытныя каменныя крыжы
Герб Клімавічаў Сьцяг Клімавічаў
Горад з:	1777
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Магілёўская
Раён:	Клімавіцкі
Вышыня:	174 м н. у. м.
Насельніцтва:	16 270 чал. (2018)[1]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2244
Паштовыя індэксы:	213632, 213633, 213634, 213635
СААТА:	7228501000
Нумарны знак:	6
Геаграфічныя каардынаты:	53°37′0″ пн. ш. 31°57′0″ у. д.
Клімавічы на мапе Беларусі ± Клімавічы Клімавічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Клімавічы — даўняе мястэчка гістарычнай Амсьціслаўшчыны. Да нашага часу тут захавалася царква Сьвятога Міхала Арханёла, помнік архітэктуры XIX ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся касьцёл і кляштар дамініканаў (барока, XVII ст.), зруйнаваныя расейскімі ўладамі, і царква Сьвятога Яна Прадцечы (клясыцызм, XIX ст.), зруйнаваная савецкімі ўладамі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Клімавічы ўпамінаюцца ў XIV стагодзьдзі^[2] ў дакумэнце, зьвязаным з родам Асмалоўскіх. Пад 1581 годам Клімавічы значацца як вёска ў Амсьціслаўскім ваяводзтве^[3], уладаньне Мацея Глінскага. У XVІІ—XVІІІ стагодзьдзях яны ўваходзілі ў склад Крычаўскага староства, аднак увесь час знаходзілася ў пасэсіі ў розных шляхецкіх родаў^[3].

У 1626 годзе ў Клімавічах заснавалі кляштар дамініканаў. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) мястэчка пацярпела ад маскоўскіх захопнікаў. З 1720 году маёнткам валодалі Бялецкія, з 1758 году — Галынскія. У 1765 годзе Клімавічы сталі цэнтрам невялікага нягродавага староства. Мястэчка знаходзілася на левым беразе ракі Каленіцы і мела радыяльны плян, цэнтрам якога быў пляц з касьцёлам^[3].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Герб, 1843 г.

Панарама, каля 1840 г.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Клімавічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе ў 1777 годзе атрымалі статус места і сталі цэнтрам павету Беларускай, потым Магілёўскай губэрні. 16 жніўня 1781 году места атрымала ўласны герб: «у блакітным полі залатая пчала»^[4]. У канцы XVIII стагодзьдзя ў Клімавічах было 198 будынкаў. У 1804 годзе тут знайшлі буйны скарб антычных манэтаў (імаверна, II ст. н. э.). У 1837 годзе ў месьце адкрылася мужчынская прыходзкая вучэльня.

У 1850-я гады ў Клімавічах працавалі 3 гарбарні, 5 пачатковых навучальных установаў, бібліятэка, лякарня, аптэка. У 1880-я гады ў месьце было 2 мураваныя і 534 драўляныя будынкі, 102 крамы. У 1883 годзе адкрыліся лякарня і аптэка. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Клімавічах было 18 вуліцаў, 2 плошчы, 750 будынкаў, 3 царквы, 3 малітоўныя дамы, чатыры вучэльні, друкарня, лякарня. На 1904 год — 718 будынкаў (4 мураваныя і 714 драўляных), 21 дробнае прадпрыемства, лякарня, аптэка, друкарня, фатаграфія, бібліятэка, чытальня, 8 корчмаў і 9 заезных двароў. Да 1917 году ў месьце было 19 вуліцаў, 51 мураваны і 838 драўляных будынкаў.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Клімавічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Клімавічы вярнулі БССР, дзе яны сталі цэнтрам Калінінскай акругі, у якую ўвайшлі 10 раёнаў (з 1938 году цэнтар раёну). У 1929—1930 гадох празь места прайшла чыгунка. У Другую сусьветную вайну з 10 жніўня 1941 да 28 верасьня 1943 году Клімавічы знаходзіліся пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У выніку катастрофы на Чарнобыльскай атамнай станцыі (1986 год) значная частка тэрыторыі Клімавіцкага раёну была забруджаная радыеактыўнымі выкідамі. 28 лютага 2001 году афіцыйна зацьвердзілі мескія герб і сьцяг^[5].

• Места на старых здымках
• 
  Рынак, да 1918 г.
• 
  Рынак. Міхайлаўская царква, 1941—1943 гг.
• 
  Рынак. Царква Сьвятога Яна Прадцечы, да 1918 г.
• 
  Вуліца Міхайлаўская. Гімназія жаночая, да 1918 г.

• 
  Вуліца Міхайлаўская. Гімназія мужчынская, да 1918 г.
• 
  Пляц Іванаўскі. Альтанка, да 1918 г.
• 
  Пляц Іванаўскі. Бульвар, бібліятэка, да 1918 г.
• 
  Вуліца, да 1918 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1812 год — 1,2 тыс. чал.; 1825 год — 1 тыс. чал.; 1863 год — 1819 чал.; да 1883 году — 2870 чал.^[6]; 1883 год — 3241 чал.^[7]; 1897 год — 4714 чал., зь іх 50,2% праваслаўных, 1,5% каталікоў, 47,9% юдэяў
• XX стагодзьдзе: 1913 год — 7,1 тыс. чал.^[8]; 1926 год — 7,6 тыс. чал.^[9]; 1939 год — 9,6 тыс. чал.; 1959 год — 11,6 тыс. чал.; 1970 год — 12,7 тыс. чал.; 1991 год — 16,5 тыс. чал.; 1997 год — 17,3 тыс. чал.^[10]; 1998 год — 17,1 тыс. чал.^[11]
• XXI стагодзьдзе: 2004 год — 16,0 тыс. чал.; 2006 год — 15,1 тыс. чал.; 2007 год — 14,7 тыс. чал.^[12]; 2008 год — 14,6 тыс. чал.; 2009 год — 17 064 чал.^[13] (перапіс); 2016 год — 16 445 чал.^[14]; 2017 год — 16 346 чал.^[15]; 2018 год — 16 270 чал.^[1]

Адукацыя

У Клімавічах працуюць сельскагаспадарчы тэхнікум, ПТВ, 4 сярэднія, музычная, спартовая школы,

Культура

Дзеюць дом культуры, 6 клюбаў, 4 бібліятэкі, краязнаўчы музэй.

Мас-мэдыя

Выдаецца раённая газэта «Родная ніва».

Забудова

Плян

Сучасная тэрыторыя Клімавічаў разьмяшчаецца каля ракі Калініцы. Вылучаецца жылы масіў з 2-4-павярховай забудовай. Сфармаваўся мікрараён з 4-5-павярховымі пабудовамі.

• Старыя мапы і пляны Клімавічаў
• 
  Праект, 1778 г.
• 
  1913 г.
• 
  Праект электрычнай сеткі, 1921 г.

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва	Былыя назвы
Болдзіна вуліца	Салдацкая Слабада вуліца	Чырвонаармейская вуліца
Герцэна вуліца	Прывальная паўднёва-заходняя вуліца[16]
Горкава вуліца	Ціманаўская вуліца[16]
Дзяржынскага вуліца	Новая вуліца[16]
Калгасная вуліца	Фёдараўка вуліца[16]
Калініна вуліца	Алейная вуліца[16]
Камсамольская вуліца	Гразная вуліца[16]
Камуністычная вуліца	Судзейская вуліца[16]
Карла Маркса вуліца	Міхайлаўская вуліца[17]
КІМ вуліца	Давыдаўка вуліца[16]
Леніна вуліца	Крычаўская вуліца (частка) Паўлавіцкая вуліца (частка)[16]
Магона вуліца	Васкрасенская вуліца[16]
МЮД вуліца	Прывальная паўднёва-ўсходняя вуліца[16]
Пралетарская вуліца	Лазовіцкая вуліца[16]
Працоўная вуліца	Мяшчанская вуліца[16]
Пушкінская вуліца	Шляхецкая вуліца[16]	рас. Дворянская улица
Савецкая вуліца	Сьвірэльская вуліца
Сацыялістычная вуліца	Крычаўская вуліца[18]
Тэльмана вуліца	Шавецкая вуліца[16]	рас. Башмачная улица

Гістарычныя Рынак і Іванаўскі пляц у наш час ня маюць афіцыйных назваў.

Мясцовасьці

Гістарычныя мясцовасьці Клімавічаў: Давыдаўка, Зароўе, Салдацкая Слабада, Фёдараўка.

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Клімавічаў
ААТ «Клімавіцкі лікёра-гарэлачны завод» ААТ «Клімавіцкі камбінат хлебапрадуктаў» філія «Клімавіцкі хлебазавод» ААТ «Домачай» філія «Клімавіцкі» ААТ «Амсьціслаўскі масларобна-сыраробны завод» цэх вытворчасьці вапны ВРУП «Беларускі цэмэнтавы завод». ВПУП «Клімавіцкае прадпрыемства шпалапрадукцыі і будматэрыялаў».

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Дзее Клімавіцкі краязнаўчы музэй. З 2001 году ў месьце праводзіцца Міжнародны фэстываль дзіцячай творчасьці «Залатая пчолка». Спыніцца можна ў мескай гасьцініцы.

Славутасьці

• Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
• Могілкі юдэйскія
• Царква Сьвятога Міхала Арханёла (1866; мураўёўка)

Страчаная спадчына

• Касьцёл і кляштар дамініканаў (XVII ст.)
• Царква Сьвятога Яна Прадцечы (1844)

Галерэя

• Краявіды Клімавічаў
• 
  Міхайлаўская царква-мураўёўка
• 
  Дом купца Мяшчэрскага
• 
  Чыгуначная станцыя
• 
  Рака Калініца

Асобы

• Пётар Кантаровіч (1905—1968) — матэматык
• Мікалай Клаўс (1906—?) — дырыгент і кампазытар
• Валянціна Маслава (нар. 1949) — беларуская мовазнаўца