Міхась Філіповіч

Міхась Філіповіч (27 траўня 1896, Менск — 1947, Масква) — беларускі жывапісец, графік, этнограф, пэдагог. Адзін зь першых айчынных мастакоў, хто зьвярнуўся да нацыянальнай тэматыкі^[2] .

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Філіповіч.

Міхась Філіповіч лац. Michaś Filipovič
Міхась Філіповіч (1920-29)
Дата нараджэньня	27 траўня (8 чэрвеня) 1896
Месца нараджэньня	Менск, Расейская імпэрыя[1]
Дата сьмерці	1947
Месца сьмерці	Масква, СССР[1]
Месца вучобы	Менская рэальная вучэльня[d] (1917) Вышэйшы мастацка-тэхнічны інстытут[d] (1930) Дзяржаўныя вольныя мастацкія майстэрні[d]
Занятак	маляр
Навуковая сфэра	этнаграфія і пэдагогіка
Месца працы	Нацыянальны гістарычны музэй Рэспублікі Беларусь
Сябра ў	Беларускае пралетарскае студэнцкае зямляцтва[d], Беларускі саюз мастакоў і Асацыяцыя мастакоў рэвалюцыйнай Расеі[d]
Плынь	імпрэсіянізм, рэалізм[d] і супрэматызм
Міхась Філіповіч у Вікісховішчы

Мастак Міхась Станюта. «Партрэт мастака Міхася Філіповіча». 1925 г.

Меер Айзенштат. «Партрэт мастака Міхася Філіповіча». 1939 г.

Біяграфія

Міхась Філіповіч нарадзіўся ў Менску ў 1896 годзе. Ен быў самым малодшым у сям’і бацькі — чыгуначніка, які паходзіў зь сялян Барысаўскага павету, што застаўся працаваць у Менску пасьля сканчэньня тэрміну вайсковае службы. Бацькоў, Мацвея Касмавіча Філіповіча й Алену Фадзееўну, Міхась амаль што ня ведаў, бо абодва яны рана памерлі, калі яму было амаль чатыры гады. Першы час пасьля сьмерці бацькоў ён разам з братам і сёстрамі гадаваўся ў сям’і сваёй старэйшай замужняй сястры, а пазьней перайшоў да дзядзькі, пад апекаю якога рос і атрымліваў першапачатковую адукацыю. Ужо зь дзіцячых год ён адчуваў у сабе імкненьне да мастацкае дзейнасьці, любіў рысаваньне і маляваньне, якімі займаўся самастойна^[3].

У Менску ён навучаўся спачатку ў царкоўна-прыходзкай школе, потым у рэальным вучылішчы з 1910 году ў аселых у Менску мастакоў К. Я. Ермакова, Д. М. Полазава. З пачаткам вайны з 1914 году вучылішча пачало вандраваць па розных месцах Расеі, паступова пераяжджаючы спачатку ў Гжацак, потым у Маскву й, нарэшце, у Яраслаўль, дзе Міхась Філіповіч, скончыў яго ў 1917 годзе. На кароткі тэрмін ён вярнуўся ў Менск, але ў 1918 годзе ён едзе ізноў у Маскву, дзе паступае студэнтам у Межавы Інстытут. Адначасова зь Межавым Інстытутам, Філіповіч працуе ў 1918 годзе ў студыі мастака А. Хатулёва. З другога курсу ён пераходзіць у «Вольныя Мастацкія Дзяржаўныя Майстэрні» (былое па-расейску: «Училище Ваяния и Зодчества»), але служба ў войску часова спыніла гэтае навучаньне. У 1919-20 годзе Філіповіч служыў санітарам на санітарным цягніку, што працаваў на паўднёвым фронце, але праз слабое здароўе яго праз год адкамандзіравалі зноў у Маскву, у «Вышэйшую Школу Вайсковае Маскіроўкі», адкуль у канцы 1920 году быў пераведзены ў «Вышэйшыя Мастацка-Тэхнічныя Майстэрні» (скарочана «Вхутэмас»). Тут на працягу году ён меў магчымасьць вучыцца мастацтву ў Канстанціна Каровіна(ru), але з-за недахопу сродкаў у 1921 годзе вяртаецца на бацькаўшчыну ў Менск, удзельнічае ў Першай мастацкай выставе пададдзела выяўленчага мастацтва Галоўпалітасьветы ССРБ ў Менску (супрэматычныя творы) і працуе настаўнікам у школе, мастацкім інструктарам аддзелу выяўленчага мастацтва пры Галоўпалітасьвеце ў Менску, загадчыкам афармленьня Беларускага павільёну на Ўсесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўцы ў Маскве й з 1923 году ў Беларускім дзяржаўным музэі. Заняты ў дзень, ён быў прымушаны займацца мастацкаю працай пераважна па вечарох, або ў вольныя ад службы дні, і выдзяляць з свайго абмежаванага заробку пэўныя сумы на набыцьцё матэрыялаў і фарб, часта адмаўляючы сабе дзеля гэтага ў самым патрэбным. Ня гледзячы, аднак, на ўсе неспагадныя варункі, ён здолеў за гэты час зрабіць вялізную колькасьць рысункаў, эскізаў, малюнкаў і, нарэшце, больш-менш скончаных карцін алеем, лепшыя зь якіх трапілі ў Дзяржаўны Музэй, а таксама экспанаваліся на некаторых выстаўках у тым ліку на выстаўцы дэкарацыйнага мастацтва ў Парыжы, а таксама на 1-ай Усебеларускай Мастацкай Выставе. У 1925 годзе Народны Камісарыят Асьветы палічыў патрэбным даць яму магчымасьць скончыць распачатую ім адукацыю й адкамандзіраваў яго за свой кошт, з прызначэньнем дзяржаўнае стыпэндыі, ізноў у Маскву, у «Вхутэін» для заканчэньня навучаньня у А. Д. Дрэвіна(ru), Робэрта Фалька(ru) й Ільлі Машкова(ru) ў Цэнтральнай студыі АХРР(ru)^[3][4]. Пад час вучобы ўдзельнічаў у выставах таварыства «РОСТ», якое было заснавана выпускнікамі «Вхутэмаса» й з 1926 году старшакурсьнікамі «Вхутэіна». Таварыства правяло дзьве выставы: у сакавіку – красавіку 1928 (клюб імя Кухмістрава) і ў красавіку – траўні 1929 (клюб імя Кастрычніцкай рэвалюцыі). Неўзабаве пасьля першай выставы ў таварыстве адбыўся раскол. Вялікая група выйшла з яго і арганізавала Таварыства грамадзкіх мастакоў (Общество художников-общественников, ОХО). У 1929 многія сябры «Росту» увайшлі ў Таварыства маскоўскіх мастакоў (ОМХ) і ў групу «Трынаццаць». У 1930 астатняя частка таварыства ўлілася ў Асацыяцыю мастакоў рэвалюцыйнай Расеі (АХРР)^[5][6][7]. Выстава дыплёмных прац выпускнікоў «Вхутэіна» адбылася ў лістападзе 1929. Міхась Філіповіч атрымаў станоўчыя водгукі^[8][7].

	Адзіная тэматычна вытрыманая рэч на выставе. Міхась Філіповіч. «Сеюць».
[9].

У 1927 годзе ўступае ва «Усебеларускага аб’яднаньня мастакоў». У тым жа годзе прымае ўдзел у беларускім разьдзеле савецкага павільёну міжнароднай выстаўкі «Мастацтва кнігі» у Ляйпцыгу^[10]. У 1929 г., як сябра Маскоўскай філіі «Усебеларускага аб’яднаньня мастакоў», прымае ўдзел у 3-й усебеларускай мастацкай выставе (карціна «Бітва на Нямізе» і яшчэ каля 40 карцін)^[11]. У 1930-х — працяглая творчая камандзіроўка ў Сярэднюю Азію^[2].

Сябра Беларускага Саюзу Мастакоў з 1938 году^[12]. Удзельнік Другой Сусьветнай вайны^[4]. У 1944—1945 гг. — загадчык мастацкага аддзела Дзяржаўнага выдавецтва ў Менску^[4].

Творчасьць

Працаваў у тэхніцы алейнага жывапісу й акварэлі, працаваў у кніжнай графіцы, у гады Вялікай Айчыннай вайны стварыў серыю антыфашысцкіх карыкатур. Вялікую значнасьць маюць замалёўкі народнай вопраткі, зробленыя Філіповічам на Меншчыне, Случчыне, Магілёўшчыне, Палесьсі^[13]. Творы М. Філіповіча вызначаюцца яркім нацыянальным калярытам, самабытнасьцю^[13].

Прыхільнасьць да акадэмічнага рэалізму падчас навучаньня ў Маскве зьмяняецца захапленьнем імпрэсіянізмам. Пасьля знаёмства з творчасьцю й тэорыяй К. Малевіча пачынаецца супрэматычны пэрыяд. У верасьні 1921 г. у Менску выстаўляе творы «Супрэматызм», «Максымальнае выяўленьне колеру», «Канструкцыя плоскасьцяў».

• Жывапіс
• 
  На Купальле. 1921.
• 
  Карагод (Ляльнік). (Паміж 1921-1922 гг.).
• 
  Бітва на Нямізе.1922.
• 
  Менск. Свята-Духаў манастыр, 1922 г.
• 
  Брама заслаўскага замку, 1924 г.
• 
  Брама заслаўскага замку, 1924 г.
• 
  Ноч на Івана Купалу. 1925
• 
  Стары беларус з люлькай (сярэдзіна 1920-ых гг.).
• 
  Генрых Грыгоніс, беларускі актор. 1927.
• 
  Жанчына ў намітцы. 1928.
• 
  Прыезд Бульбы ў Сеч. Ілюстрацыя да аповесці М.В. Гогаля "Тарас Бульба". 1929 г.
• 
  Пейзаж з бусламі. 1945.

Пасьля вяртаньня ў Беларусь працягвае вывучаць узоры беларускага народнага мастацтва. У выніку яго вандровак па Беларусі было складзена 10 альбомаў з замалёўкамі тканінаў, разьбы, народных строяў^[14].

Адна зь першых карцінаў на народную тэматыку — «Казка» («Казачны сюжэт»). У 1921—1922 г. стварае шэраг карцінаў на этнаграфічныя матывы: «На Купальле», «Вясна», «Скокі праз вогнішча», «Карагод», «Народнае гуляньне»^[14].

Адначасова працуе як ілюстратар. У 1922 г. ілюструе «Босых на вогнішчы» М. Чарота^[14]. 3 (ст. 182) У 1924 г. стварае графічны цыкл ілюстрацыяў да беларускіх народных казак «Сучкін сын», «Іванка-дурачок», «Палешук і чорт»^[10].

• Графіка, кераміка
• 
  Малюнак набіванкі «Вербніца» з альбому «Віцебская набіванка». 1920-я гады
• 
  Ілюстрацыя да паэмы «Босыя на вогнішчы» М. Чарота
• 
  Ілюстрацыя да беларускай народнай казкі «Палешук і чорт»
• 
  Міхась Філіповіч. Дробная керамічная плястыка. 1946 г.^[15]

У 1930-х зьяўляюцца творы на сярэднеазіяцкія^[16][17] й каўкаскія^[18] матывы. У часы вайны прымае ўдзел у афармленьні пэрыядычных выданьняў, у тым ліку ў часопісе «Партизанская дубинка». У апошнія гады жыцьця працаваў у жанры лірычнага пэйзажу^[2].

У 1946 годзе ён упершыню зьвярнуўся да керамікі. Яшчэ ў канцы 1924 году Беларускае дзяржаўнае выдавецтва замаўляла яму сэрыю невялікіх фігурак беларускіх тыпаў з гліны й мела намер выпусьціць іх на рынак^[19]. Знаёмства з нацыянальнымі традыцыямі й народным побытам дапамагло яму стварыць цыкл работ зь яркім нацыянальным калярытам, выразных і дакладных вобразаў блізкіх да народнай глінянай скульптуры — «Дудар», «Цымбаліст», «Дзяўчына», «Жалейка», «Лявоніха», «Абед» і інш., якія захоўваюцца ў Нацыянальным мастацкім музэі^[20].

Зьмітрок Бядуля апісаў свае ўражаньні ад натурморту «Бэз і купальніца» наступным чынам^[21]:

	…Букет бэзу — у розных пералівах, такая сьвежасьць колераў, ажно здаецца: чуеш пах бэзу, чуеш вясну. А гэта ўсё — у невялічкім букеце… Праўда, ёсьць часьцяком незавершанасьць. Адразу бачым, што мастак пэўнай дарогі ў сваёй творчасьці яшчэ не знайшоў. Кожны вобраз як бы кажа: «Дамалёўвай сам!» — і будзіць фантазію гледача

Дадатковыя зьвесткі

Намаляваў першую вокладку часопіса «Полымя». Скульптар Меер Айзенштат у 1939 годзе стварыў бюст мастака. Мастак Яўгені Яўстафьевіч Красоўскі ў 1946 годзе намаляваў партрэт Міхася Філіповіча.^[20]

У філятэліі

• Пошта Беларусі ў 2002 годзе выпусьціла паштовую марку з выявай карціны Міхася Філіповіча «Бітва на Нямізе».
• У 2021 годзе, да 125-годдзя з дня нараджэньня мастака, быў выпушчаны мастацкі канвэрт маркіраваны арыгінальнай маркай «Жывапіс. Міхаіл Мацвеевіч Філіповіч. 1896—1947». Дызайн канвэрта і спецштэмпэля Алена Мядзьведзь.

• 
• 

Выставы

1921 — Менск. «Першая мастацкая выстава пададдзела выяўленчага мастацтва Галоўпалітасьветы ССРБ». Філіповіч М. М. Маркаўскі завулак 26 кв. 1. Акварэль: №№ 327—333; Алей: № 318. Букет; № 319. Эцюд; № 320. Скокі праз вогнішча; № 321. Дэкаратыўны матыў; № 322. Нацюрморт; № 323. Эскіз; №№ 324—325. Хмары; № 326. Беларуская дзяўчына; № 334. Гарбузы; № 335. Максымальнае выяўленьне колеру; № 336. Эскіз; № 337. Супрэматызм (канструкцыя роўніцаў);[22] 1922 — Менск. «Пэрсанальная мастацкая выстава». Адкрыта ў жніўне ў памяшканьне Інстытуту Беларускага Пэдагагічнага Тэхнікуму[23][24][25]. 1925 — Менск. «Першая Ўсебеларуская мастацкая выстава». Філіповіч Міхась.(Масква). Радз. ў Менску ў 1892 г. Студэнт Вхутэмасу. Акварэль: № 640. Царква ў Слуцку, № 644. Іл. да нар. казкі «Каваль-асілак», № 645. Іл. да нар. казкі «Каваль і цмок», № 646. Іл. да нар. казкі «Палешук і чорт», № 647. Цымбалісты, № 648. Гандляр, № 649. Кірмаш, № 650. Беларус і беларуска. Алей: № 632. Група на кірмашы, № 633. Жыта (уласнасьць К Весялоўскай), № 634. Клеці ў Калодзішчах, № 635. Дзьве беларускі, № 636. Беларусы ў старасьвескіх вопратках, № 637. Тыпы Беларусаў, № 638, № 639. Беларускія вопраткі, № 641. Эскіз карціны «Расстрэл каля Віленскага вакзалу ў Меснку ў 1905 г.», № 642. Бабулька з унучкай, № 643. Музыкі, № 651. На Купальле. № 652. Веснавое сьвята, № 653. Дудар, № 654. Беларуска; Аловак: № 655. Садовая наберажная; Туш: № 656. Домініканскі касьцёл, № 657. Духаў манастыр.[26][27] 1927 — Менск. «Другая Ўсебеларуская мастацкая выстава». Міхаіл Філіповіч. Масква, Вхутэмас. Акварэль: № 297. Вечарына, № 298. Скокі; Алей: № 280. Дзяўчына ў чырвоным чапцы, № 281. Каваль, № 282. Астры ў восень, № 283. Пасьля працы, № 284. Курапатва і сланец, № 285. Новы быт, № 286. Эцюд, № 287. Пэйзаж, № 288. Паход піонераў, № 289. У полі з канём, № 290. На каляды з казою, № 291. Аўтапартрэт, № 292. Мазырская намётка; Пяро: № Гульня ў гарадкі; Тэмпэра: № 293. Зь сялянскага побыту, № 284. Дудар, № 295. Беларус, № 296. Чытка газэты.[28]

1928 — Менск, красавік—травень. Першая Ўсебеларуская выстаўка краязнаўчых фатаграфій і замалёвак — «Замалёўкі».[29] 1929 — Менск, «Трэцяя Ўсебеларуская мастацкая выстава». Усебеларуская Асоцыяцыя Мастакоў. Маскоўская філія. Філіповіч Міхал. (Масква, «Вхутэмас»). Алей: № 255. Ад веку мы спалі, № 256.На кірмашы (уласнасьць М. Красінскага), № 257. Скокі (уласнасьць М. Красінскага), № 258. Дудар (уласнасьць Галены Пук), № 259. Галава беларуса, № 260. Піонэрскі шпацыр, №. 261. Гульня ў гарадкі, № 262. Пястунка, № 324. Апрацоўка лёну (у Беларускім Дзяржаўным Музэі, № 49); Алей і пастэль: № 263. З часоў прыгону, № 264. Накід паўстаньня, № 265. Хлопчык; Аловак: № 277, № 278. Траецкі рынак ў Менску, 279. Тыпы з Траецкага рынку, № 280. Сенны рынак у Менску, № 281. Ламавік, № 282. Каваль, № 283. Сьвіньня, № 284. Менскі рыбняк, № 285. Менскі гарцук, № 287. Партрэт жонкі мастака; Алоўкі каляровыя: № 268. Паўстаньне, № 269. Барыкады, № 270. Піонеры, № 271. Гульня піонераў; Пастэль: № 266. Партрэт дзяўчынцы ў скіндачцы, № 267. Партрэт у беларускай вопратцы; Туш: № 273. Партызан, № 274. Партызан на кані, № 275. Параненая партызанка, № 276. Вясковая жанчына; Туш каляровы: № 272. Гута; Разьба з дрэва: № 288—299. Дзіцячыя цацкі. Пап’е-машэ: № 300—324. Дзіцячыя цацкі.[11][30] 1932 — Менск, «V-ая Ўсебеларуская мастацкая выстаўка». Масква. Філіповіч М. № 252. Сіласаваньне. Алей; № 253. Сенакос. Алей; № 254. Трактары ў вёску. Алей; № 255. Чырвонаармейцы ў калгасе. Алей; № 256. 1905 г. у Менску.[31] 2011 — З 28 траўня ў Нацыянальным мастацкім музеі адбывалася выстава твораў мастакоў-юбіляраў «І даўжэй за век»[4] 2021 — З 4 лютага па 4 красавіка ў Нацыянальным мастацкім музеі адбывалася выстава, прысьвечаная 125-годдзю Міхася Філіповіча[32][33]

Кнігапіс

М. Шчакаціхін. На шляхох да новага беларускага мастацтва (Нарыс творчасьці Міхася Філіповіча). // Полымя : часопіс. — 1927. — № 2. — С. 163—179. Мікола Шчакаціхін; Вацлаў Ластоўскі. Сучаснае беларускае мастацтва. Праваднік па аддзеле сучаснага беларускага малярства і разьбярства. — Менск: Беларускі дзяржаўны музэй, 1929. — С. 27—29; №№ 44, 49. — 60 с. — 1000 ас. А. Кашталянскі. Шляхі выяўленчага мастацтва БССР. // Узвышша : часопіс. — 1929. — № 3. — С. 72—81. Кастелянский, А.. Изобразительное искусство БССР / Предисловие И.Гурского. — М, Л.: ОГИЗ-ИЗОГИЗ, 1932. — С. 31, 53—55. — 24+60 с. — 5000 ас. Віктар Шматаў. Міхась Філіповіч: творчы шлях мастака / рэд. Яскевіч А. С. . — Менск: Навука і тэхніка, 1971. — 98 с. — 1000 ас. Дробов, Л. Н. Живопись Советской Белоруссии (1917-1975 гг.) / под редакцией А. С. Лиса. — Менск: Вышэйшая школа, 1979. — С. 10, 12, 14—17, 20, 22, 23, 26, 30. — 302 с. — 10 000 ас. В. И. Жук. Современная белорусская керамика. Тенденции развития / ред. Марцелев С. В.. — Менск: Наука и техника, 1984. — С. 33—35. — 168 с. — 2200 ас. Віктар Шматаў. Урок у «Акадэміі Міхася Філіповіча». // Мастацтва Беларусі : штомесячны грамадска-палітычны і навукова-папулярны ілюстраваны часопіс. — 1988. — № 5 (65). Гісторыя беларускага мастацтва: у 6 т. / Рэдактары тома: Л. М. Дробаў, В. Ф. Шматаў. — Мінск: Навука і тэхніка, 1990. — Т. 4. 1917—1941. — С. 38, 43, 46, 47, 76, 78, 82, 84—88, 92, 94, 118—121, 124, 127, 134—138, 140, 149, 153, 175, 200, 220, 223, 242, 304. — 352 с. — 2450 ас. — ISBN 5-343-00157-2

Барыс Крэпак. «Мітусяцца фарбы, ажно слепяць вочы...» Міхась Філіповіч. Рэльефы і штрыхі лёсу // Культура : газэта. — 3 верасьня 2010. — № 35 (955). Барыс Крэпак. «Мітусяцца фарбы, ажно слепяць вочы...» Міхась Філіповіч. Рэльефы і штрыхі лёсу // Культура : газэта. — 10 верасьня 2010. — № 36 (956). Міхаіл Філіповіч = Михаил Филиппович = Mikhail Filipovich: альбом / аўтар тэксту і складальнік В. У. Вайцахоўская. — Менск: Беларусь, 2013. — 78 с. — (Славутыя мастакі з Беларусі). — 1000 ас. — ISBN 978-985-01-0949-1 Барыс Крэпак. Вяртанне імёнаў : нарысы пра мастакоў : у 2 кн.. — Менск: Мастацкая літаратура, 2014. — Т. Кн. 2. — С. 187—196. — 381 с. — 1000 ас. — ISBN 978-985-02-1538-3 Людміла Налівайка, Яўген Шунейка. «Майстроўства на стагоддзі» Нацыянальнае ў мастацтве Міхаіла Філіповіча. // Літаратура і мастацтва : газэта. — 22 ліпеня 2016. — № 29. — С. 12. Валянціна Вайцэхоўская. Міхась Філіповіч. Лёс мастака. // Беларускі гістарычны часопіс : часопіс. — 2021. — № 2. — С. 38—39. Валянціна Вайцэхоўская. Міхась Філіповіч. Лёс мастака. (1896—1947) // Мастацтва : навукова-папулярны часопіс па пытаньнях мастацтва. — 2021. — № 3. — С. 20, 21.