Сахара

Саха́ра (па-арабску: الصحراء الكبرى‎ — «Найвялікшая пустэльня») — найвялікшая пустэльня, разьмешчаная на поўначы Афрыкі. Яе плошча 9 064 300 км², даўжыня 5700 км ад Атлянтычнага акіяна на захадзе да Чырвонага мора на ўсходзе; з поўначы яна абмежавана гарамі Атляс і ўзьбярэжжам Міжземнага мора.

Сахара
Характарыстыкі
Даўжыня	4800 км
Шырыня	1800 км
Плошча	9 200 000 км²
Разьмяшчэньне
Геаграфічныя каардынаты
Sahara ў Вікісховішчы

Сахара мае выгляд камяністай пустэльні, зь якой у выніку парахненьня паступова ўзьнікае пясчаная пустэльня. Некаторыя пясчаныя выдмы могуць дасягаць 180 мэтраў у вышыню^[1]. Часта сустракаюцца старыя рэчышчы, якія маюць назву «вадзі», і вялікія адкладаньні солі ці «чоты». Месцы выхаду вады на паверхню маюць назву аазісы. У аазісах дзякуючы вадзе мясцовыя жыхары вырошчваюць жыта, ячмень, таксама можна сустрэць апэльсінавыя і лімонныя дрэвы, а таксама пальмы, безь якіх не абыходзіцца аніводзін аазіс. Адной з асноўных праблемаў жыхароў аазісаў ёсьць засаленьне вады. Асноўныя мінэральныя багацьці Сахары — гэта нафта і прыродны газ.

Назва пайшла ад арабскага слова صحراء — «пустэльня».

Геаграфія

Выгляд Сахары са спадарожніка.

Сахара займае значныя часткі Альжыру, Чаду, Эгіпту, Лібіі, Малі, Маўрытаніі, Нігеру, Заходняй Сахары і Судану, а таксама часткова ахоплівае поўдзень Марока і Тунісу. Пустэльня ахоплівае тэрыторыі ў 9 мільёнаў км², то бок што складае 31% афрыканскага кантынэнту. Калі б далучыць усе раёны зь сярэднегадавой колькасьцю ападкаў меншымі за 250 мм, плошча Сахары складала б 11 мільёнаў км². Гэта адны з трох асобных фізыяграфічных рэгіёнаў Афрыканскага масіўнага фізыяграфічнага падзелу. Сахара настолькі вялікая і бачная, што тэарэтычна яе можна было б заўважыць зь іншых зорак як паверхневую асаблівасьць Зямлі з дапамогай тэхналёгіяў блізкіх да сучаснага часу^[2].

Галоўныя біёмы ў Афрыцы.

Сахара пераважна складаецца з скалістых гамадаў (каменных плято); эргаў (пясчаныя моры, то бок вялікія плошчы, пакрытыя пясчанымі выдмамі) складаюць толькі невялікую частку, насуперак распаўсюджанаму памылковаму меркаваньню^[3], але многія пясчаныя выдмы маюць вышынёю больш за 180 мэтраў^[4]. Вецер або рэдкія ападкі фармуюць пустэльныя асаблівасьці, як то пясчаныя выдмы, выдмавыя палі, пясчаныя моры, каменныя плято, жвіровыя раўніны, сухія даліны, сухія азёры і саланчакі. Незвычайныя формы рэльефу ўлучаюць структуру Рышат у Маўрытаніі.

Некалькі гораў, многія зь якіх маюць вульканічнага паходжання, узвышаюцца ў пустэльні, у тым ліку горы Аір, Агагар, Сахарскі Атляс, Тыбэсьці, Адрар-Іфарас і Этбай. Найвышэйшай вяршыняй Сахары ўважаецца Эмі-Кусі, то бок шчытавы вулькан у хрыбце Тыбэсьці на поўначы Чаду. Цэнтральная Сахара засушлівая з рэдкай расьліннасьцю. Паўночныя і паўднёвыя часткі пустэльні, разам з сугор’ем, маюць рэгіёны з рэдкімі травамі і пустэльнымі хмызьнякамі, з дрэвамі і больш высокімі хмызьнякамі ў вадзі, дзе зьбіраецца вільгаць. У цэнтральнай частцы вылучаюцца некалькі асаблівых рэгіёнаў вялікай пустэльні, як то Танэзруфт, Тэнэрэ, Лібійская пустэльня, Усходняя пустэльня, Нубійская пустэльня ды іншыя. У гэтых надзвычай засушлівых рэгіёнах бракуе дажджу гадамі.

На поўначы Сахару абмывае Міжземнае мора ў Эгіпце і частках Лібіі, але ў Кірэнаіцы і Магрыбе Сахара мяжуе зь міжземнаморскімі лясамі і хмызьняковымі экарэгіёнамі паўночнай Афрыкі, усе зь якіх маюць міжземнаморскі клімат, які характарызуецца гарачым летам і прахалоднай і дажджлівай зімою. Згодна з батанічнымі крытэрыямі Фрэнка Ўайта^[5] і географа Робэрта Капот-Рэя^[6][7], паўночная мяжа Сахары адпавядае паўночнай мяжы вырошчваньня фінікавай пальмы і паўднёвай мяжы арэалу эспарта, травы, тыповай для міжземнаморскай кліматычнай часткі Магрыбу і Пірэнэйскага паўвострава. Паўночная мяжа таксама адпавядае 100-мілімэтровай ізагіеце гадавых ападкаў^[8]. На поўдні Сахара абмежаваная Сагэлем, то бок пасам сухой трапічнай саванны зь летнім сэзонам дажджоў, які распасьціраецца па ўсёй Афрыцы з усходу на захад. Паўднёвая мяжа Сахары батанічна пазначаная паўднёвай мяжой віду Cornulaca monacantha або паўночнай мяжою травы Cenchrus biflorus, тыповай для Сагэля^[6][7]. Згодна з кліматычнымі крытэрамі, паўднёвая мяжа Сахары адпавядае ізагіеце гадавых ападкаў 150 мм^[8].

Сярод важных местаў Сахары вылучаюцца маўрытанская сталіца Нуакшот, шэраг альжырскіх гарадоў, як то Таманрасэт, Уаргля, Бэшар, Гасі-Мэсауд, Гардая і Эль-Уэд, а таксама малійскі Тымбукту, нігерскі Агадэз, лібійскі Ггат і чадзкі Фая-Лярго.

Клімат

Сахара.

Клімат засушлівы, характарызуецца вялікай амплітудай тэмпэратураў ад 0 °C уначы да 40 °C (максымальна 56,3 °C) днём. Гадавая сума ападкаў не перавышае 200 мм. Зіма ў Сахары вядомая моцнымі вятрамі (якія ў некаторых рэгіёнах маюць назву «самум»).

Вада

У Сахары існуе толькі дзьве неперасыхаючых ракі: Ніл і Нігер. На тэрыторыі пустэльні знаходзіцца няшмат аазісаў, агульная паверхня якіх не перавышае 200 км².

Глеба

Глеба пясчаная, слаба трымае вільгаць, таму мае вельмі нязначную расьліннасьць, у асноўным гэта кактусы.

Жыхары

З прычыны пустэльных ўмоваў (пясок, засухі, абмежаваны доступ да вады) ня маецца адпаведных умоваў для разьвіцьця жыцьця. Шчыльнасьць засяленьня вельмі нізкая, каля аднаго чалавека на км². Асноўныя жыхары Сахары — гэта намады. Найбольшую колькасьць мае племя туарэгаў. Яну качуюць са статкамі козаў, авец і вярблюдаў па абшарах пустэльні ў пошуках пашы і вады. Таксама яны вядуць менавы гандаль з жыхарамі аазісаў. Традыцыйна качэўнікі мяняюць малако, мяса на каву, соль, зброю і г. д. Аднак цывілізацыя дайшла і да Сахары, зьмяняючы жыцьцё яе жыхароў. Вандраваньні туарэгаў цяпер значна абмежаваныя. Там дзе былі караванныя шляхі, цяпер езьдзяць грузавікі перавозячы розныя тавары. Але поўнасьцю сапраўдныя караваны (зь вярблюдамі, муламі) яшчэ ня зьніклі.

Зьвяры

Прадстаўлены наступным чынам:

• антылёпа Адакс
• пустэльны ліс — фэнэк
• тушканчык
• вярблюд
• варан
• скарпіёны
• газэлі-доркас
• Орыкс

і іншыя

Глядзіце таксама

• Адрар (плято)