Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Польшчы

Сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Польскай Рэспубліцы складаецца з 14 аб’ектаў (на 2013 рок), што складае 1,43% ад агульнае колькасьці (981 на 2013^[1]). 13 аб’ектаў уключаныя ў сьпіс з культурных крытэраў, прычым два зь іх прызнаныя шэдэўрамі чалавечага генію (крытэр i), а яшчэ 1 аб’ект улучаны па прыродных крытэрах і прызнаны прыродным фэномэнам выключнай прыгажосьці і эстэтычнай важнасьці (крытэр vii).

Акрамя гэтага, па стане на 2012 рок, яшчэ 5 аб’ектаў на тэрыторыі Польшчы знаходзяцца ў ліку кандыдатаў на ўключэньне ў сьпіс сусьветнай спадчыны^[2]. Польская Народная Рэспубліка ратыфікавала Канвэнцыю пра ахову сусьветнай культурнай і прыроднай спадчыны 29 чэрвеня 1976 року^[3]. Першыя два аб’екты былі занесеныя ў сьпіс у 1978 року на 2-й сэсіі Камітэту Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО.

Сьпіс

У дадзенай табліцы аб’екты разьмешчаныя ў парадку іх даданьня ў сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО.

Назва	Выява	Месцазнаходжаньне	Час стварэньня	Зьвесткі ЮНЭСКО	Апісаньне
Гістарычная забудова Кракава		Кракаў 50.067° пн. ш. 19.96° у. д. / 50.067; 19.96	XI—XIX стагодзьдзі	29; 1978; iv	Старое места Кракава — адна з найбольш вядомых гістарычных забудоваў у Польшчы. Кракаў зьяўляўся цэнтрам палітычнага жыцьця Польшчы з 1038 року, пакуль у 1596 кароль Жыгімонт III Ваза не перанёс уласную рэзыдэнцыю ў Варшаву.
Каралеўскія саляныя шахты ў Вялічцы і Бохні		Велічка 49.979167° пн. ш. 20.063889° у. д. / 49.979167; 20.063889	XIII—XX стагодзьдзі	32; 1978; iv	Саляныя паклады Вялічкі—Бохні ў паўднёвай Польшчы, распрацоўваныя з XIII стагодзьдзя, зьяўляюцца найстарэйшымі шахтамі Эўропы. Агульная працягласьць падземных галерэяў, начыненых капліцамі, складамі, салянымі алтарамі і статуямі, складае 300 км.
Канцлягер Аўшвіц-Біркенаў (1940—1945)[4]		Асьвенцім 50.035833° пн. ш. 19.178333° у. д. / 50.035833; 19.178333	1940—1945	31; 1979; vi	Аўшвіц уяўляў сетку нацысцкіх канцэнтрацыйных і сьмяротных лягероў. Гэта найвялікшы з усіх канцлягероў Нямеччыны, складаўся з Аўшвіцу I (базавы лягер); Аўшвіц II–Біркенаў (лягер сьмерці); Аўшвіц III–Монавіц, таксама вядомы як Буна–Монавіц (працоўны лягер); яшчэ 45 дапаможных лягероў[5].
Белавеская пушча		Беларусь і Польшча 52.666667° пн. ш. 23.833333° у. д. / 52.666667; 23.833333	N/A	33; 1979; vii	Белавеская пушча — старажытны лес на мяжы дзьвюх краінаў. Адзін з апошніх і найвялікшы масіў агромністага першабытнага лесу, што некалі займаў усю Эўрапейскую раўніну.
Гістарычная забудова Варшавы		Варшава 52.2498° пн. ш. 21.0122° у. д. / 52.2498; 21.0122	XIII—XX стагодзьдзі	30; 1980; ii, vi	Зьявілася ў XIII стагодзьдзі. У XIV стагодзьдзі ўмацаванае мураванымі сьценамі. Замак мазавецкіх князёў пазьней стаў каралеўскай рэзыдэнцыяй.
Гістарычная забудова Замасьці		Замасьць 50.720556° пн. ш. 23.258611° у. д. / 50.720556; 23.258611	1582 — XVII ст.	564; 1992; iv	Італійскі архітэктар Бэрнарда Маранда на замову Яна Замойскага распрацаваў места на аснове антрапаморфнае канцэпцыі. Найбольш адметныя рысы старога Замасьця захаваліся да нашага часу. Гэта Вялікі рынкавы пляц памерам 100 x 100 м з ратушай і г. зв. армянскімі хатамі, а таксама фрагмэнты арыгінальных фартэцыяў і ўмацаваньняў.
Замак Тэўтонскага ордэну ў Мальбарку		Мальбарк 54.039722° пн. ш. 19.027778° у. д. / 54.039722; 19.027778	XIII—XIV стагодзьдзі	847; 1997; ii, iii, iv	Найвялікшы замак у сьвеце па плошчы[6]. Збудаваны тэўтонамі, нямецкім каталіцкім ваенным ордэнам крыжакоў, і названы ў гонар Маці Божай Марыенбургам. Замак — клясычны ўзор сярэднявечнае крэпасьці. На момант сканчэньня будаўніцтва (1406) быў найвялікшым цагляным гатычным будынкам у сьвеце.
Гістарычная забудова Торуні		Торунь 53.033333° пн. ш. 18.616667° у. д. / 53.033333; 18.616667	XII—XV стагодзьдзі	835; 1997; ii, iv	У Торуні захавалася вялікая колькасьць сярэднявечных пабудоваў, у тым ліку 200 вайсковых, манумэнтальныя цэрквы, ратушы і іншыя. У 1236, з прычыны пастаянных паводак[7], горад быў перанесены на цяперашнае месца, а ў 1264 паўстала Новае места. У 1280 абедзьве часткі сучаснае Торуні далучыліся да Ганзейскае лігі, зрабіўшыся ўплывовым гандлёвым цэнтрам.
Манастырскі комплекс у Кальварыі-Зэбжыдоўскай		Кальварыя-Зэбжыдоўская 49.860319° пн. ш. 19.670719° у. д. / 49.860319; 19.670719	1605—1632	905; 1999; ii, iv	Места атрымала назву ад рэлігійнага комплексу (кальварыя), заснаванага кракаўскім мэрам Мікалаем Зэбжыдоўскім 1 сьнежня 1602. Уласна месца паўстаўла ў 1617 у сувязі з узрослай плыняй пілігрымаў да кальварыі.
Цэрквы міру ў Явары і Сьвідніцы		Явар, Сьвідніца 51.054° пн. ш. 16.196° у. д. / 51.054; 16.196	1654—1657	1054; 2001; iii, iv, vi	Цэрквы ў Явары і Сьвідніцы былі названыя паводле мірнае дамовы 1648 року, якая дазваляла лютаранам пабудаваць тры драўляныя эвангельскія царквы ў рыма-каталіцкай частцы Сылезіі. На пабудову адводзіўся адзін рок, і цэрквы не маглі мець шпіляў і званоў.
Драўляныя цэрквы паўднёвай Малой Польшчы		Малапольскае ваяводзтва 49.859444° пн. ш. 20.274722° у. д. / 49.859444; 20.274722	XV—XVIII стагодзьдзі	1053; 2003; iii, iv	Стыль драўляных цэркваў рэгіёну прасочваецца ў позьняе Сярэднявечча і зьмяшчае гатычны арнамэнт і паліхромныя дэталі. Тым ня меней, з-за матэрыялу структура, агульная форма і выгляд радыкальна адрозьніваюцца ад каменнае гатычнае архітэктуры.
Парк Мускаў		Нямеччына і Польшча 51.550278° пн. ш. 14.726667° у. д. / 51.550278; 14.726667	1815—1844	1127; 2004; i, iv	Адзін з найвялікшых і найвядомых ангельскіх паркаў Нямеччыны і Польшчы. Займае 3,5 км² на тэрыторыі Польшчы і 2,1 км² ў Нямеччыне. Дададзены ў Сьпіс сусьветнае спадчыны як узорны прыклад памежнага культурнага супрацоўніцтва паміж Польшчай і Нямеччынай.
Заля стагодзьдзя		Уроцлаў 51.107222° пн. ш. 17.076944° у. д. / 51.107222; 17.076944	1911—1913	1165; 2006; i, ii, iv	Збудаваная архітэктарам Максам Бэргам у 1911—1913 роках у гонар 100-х угодкаў паўстаньня Нямецкае імпэрыі супраць напалеонаўскае акупацыі. За савецкім часам мела назву Народнай.
Драўляныя цэрквы Карпатаў		Малапольскае і Падкарпацкае ваяводзтвы	XVI—XIX стагодзьдзі	1424; 2013; iii, iv	16 праваслаўных і грэка-каталіцкіх цэркваў, збудаваных з гарызантальных драўляных бярвеньняў у XVI — XIX стагодзьдзях. Будынкі рэпрэзэнтуюць культурны выраз чатырох этнаграфічных групаў і фармальныя, дэкаратыўыя і тэхнічныя характарыстыкі, якія яны распрацоўвалі зь цягам часу.

Кандыдаты ў сьпіс

У табліцы аб’екты разьмешчаныя ў парадку іх даданьня ў сьпіс кандыдатаў. У дадзеным сьпісе зьмешчаныя аб’екты, прапанаваныя ўрадам Польшчы ў якасьці кандыдатаў на ўлучэньне ў сьпіс Сусьветнай спадчыны.

Назва	Выява	Месцазнаходжаньне	Час стварэньня	Зьвесткі ЮНЭСКО	Апісаньне
Старажытны горад Гданьск		Гданьск	997	530; 2005; ii, iv, vi	Адно з найстарэйшых местаў Польшчы з болей чым тысячагадовай гісторыяй. Гданьск зьяўляўся каралеўскім і ганзейскім местам[8]. Вядомы як сымбалічнае месца выбуху Другое сусьветнае вайны і пачатку зьнікненьня камунізму ў Цэнтральнай Эўропе.
Белавескі нацыянальны парк (пашырэньне)		Падляскае ваяводзтва	1932	2100; 2006
Аўгустоўскі канал		Аўгустоў	XIX стагодзьдзе	2101; 2006; i, iii	Канал на тэрыторыі дзьвюх дзяржаваў: Беларусі й Польшчы. З моманту стварэньня быў ахарактарызаваны адмыслоўцамі як тэхналягічны цуд. Першы штучны шлях у Эўропе, што злучыў дзьве вялікія ракі — Нёман ды Віслу.
Цясьніна на рацэ Дунаец		П’яніны	—	2102, 2006	Характарызуецца даволі цікавымі геалягічнымі і геамарфалягічнымі структурамі і ўнікальнымі экасыстэмамі зь мінімальным узьдзеяньнем чалавецтва.

Глядзіце таксама

• Турызм у Польшчы
• Сьпіс аб’ектаў Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО ў Эўропе