Іўе

У гэтага тапоніма ёсць і іншыя значэнні, гл. Іўе (значэнні).

І́ўе^[2] (трансліт.: Iŭje) — горад у Гродзенскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Іўеўскага раёна, на рацэ Іўянка. За 158 км ад Гродні, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Гаўя на лініі Ліда — Маладзечна, вузел аўтамабільных дарог на Мінск, Ліду, Навагрудак.

Горад Іўе Вуліца да касцёла Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Іўеўскі Каардынаты 53°55′51″ пн. ш. 25°46′13″ у. д.HGЯO Заснаваны 1444 Першая згадка 1444 Горад з 2000 Вышыня цэнтра 145 м Насельніцтва ▼6 906 чал. (1 студзеня 2025)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1595 Паштовыя індэксы 231330 Аўтамабільны код 4 СААТА 4229501000 Іўе на карце Беларусі ±

Іўе на Вікісховішчы

Назва

Назва Іўя паходзіць ад назвы ракі, на якой паселішча паўстала (цяпер Іўянка). Пачатковая форма рачной назвы, засведчаная ў асяроддзі літоўскамоўных аўтахтонаў, — Vija^[3], звязаная з літоўскім vyti «звіваць, скручваць»^[4] і значыць «Звілістая (рака)».

Гісторыя

У трэцім томе «Жывапіснай Расіі» П. Сямёнаў сцвярджае, што першапачаткова Іўе называлася Еўе і было заснавана жонкай вялікага князя літоўскага Гедзіміна Евай.

Вядома з пачатку XV ст. як велікакняжацкі двор. З 1444 г. належала земскаму маршалку літоўскаму Пятру Мантыгердавічу, у XVI—XIX ст. Забярэзінскім, Кішкам, Глябовічам, Агінскім, Сапегам, Тызенгаўзам і інш. З 1561 г. мястэчка Ашмянскага павета, тут існавала арыянская школа. У 1585—1593 гг. рэктарам яе быў мысляр-гуманіст і педагог Ян Ліцыній Намыслоўскі. У 1561 г. у Іўі існавала 2-дзённая паншчына, а ў 1598 г. сяляне адпрацоўвалі 3 дні ў тыдзень з валокі^[5]. У 1598 г. у мястэчку пасяліліся татары. Каля 1600 пабудаваны касцёл і манастыр бернардзінцаў. З 1795 у складзе Расійскай імперыі, цэнтр воласці Ашмянскага павета. У сярэдзіне XIX ст. належала графам Замойскім. З 1921 г. у складзе Польшчы, мястэчка Валожынскага павета. З 1939 у БССР, з 1940 г. гарадскі пасёлак, цэнтр раёна. З 2000 г. — горад.

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1897 год — 2828 чал.^[6]
• XX стагоддзе: 1971 год — 5000 чал.^[6]; 1995 год — 8,9 тыс. чал.^[6]
• XXI стагоддзе: 2006 год — 8,6 тыс. чал.; 2015 год — 7801 чал.^[7]; 2016 год — 7712 чал.^[8]; 2017 год — 7630 чал.^[9]; 2018 — 7702 чал.; 2023 — 7243 чал.

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасці і сацыяльна-бытавога абслугоўвання. Гасцініца «Іўе».

Славутасці

• Іўеўскі Петра-Паўлаўскі касцёл і манастыр бернардзінцаў
• Іўеўскі мячэт
• Іўеўская крыніца — помнік прыроды рэспубліканскага значэння
• Храм у гонар мучаніка немаўляці Гаўрыіла Беластоцкага (1995)
• Памятны знак «У гонар дружбы і згоды канфесій Іўеўшчыны»

• 
  Касцёл
• 
  Мячэт
• 
  Мячэт
• 
  Млын
• 
  Царква
• 
  Памятны знак «У гонар дружбы і згоды канфесій Іўеўшчыны»

Вядомыя асобы

• Барыс Гендэлевіч Берман (1881 — пасля 1940) — адзін з пачынальнікаў фатаграфіі, грамадскі дзеяч.
• Хаім Ойзер Градзінскі (1863—1940) — яўрэйскі рэлігійна-грамадскі дзеяч.
• Валерый Іванавіч Гушча (нар. 1956) — беларускі хірург і палітык.
• Валерый Мікалаевіч Карашкоў (нар. 1953) — беларускі дзяржаўны дзеяч.
• Мікалай Іванавіч Пазняк (нар. 1945) — беларускі вучоны ў галіне афтальмалогіі. Доктар медыцынскіх навук (1990).
• Віталь Мікалаевіч Ракавец (нар. 1976) — беларускі ляснічы, дэпутат.
• Георгій Іванавіч Чарняўскі (1909—1985) — беларускі мастак.
• Шахно Эпштэйн (1881—1945) — яўрэйскі пісьменнік, грамадскі дзеяч, публіцыст і літаратуразнавец.
• Ядзвіга Браніславаўна Юферава (нар. 1949) — «Заслужаны работнік культуры», Ганаровы грамадзянін горада Іўе.

Гл. таксама

• Беларускае згуртаванне татараў-мусульман «Аль-Кітаб»