Вішня звычайная

Вішня звычайная^[1][2], Вішэння^[3] (Prunus cerasus) — драўняная расліна, якую вырошчваюць у садах; від роду Сліва (Prunus) падроду Вішня сямейства Ружавыя (Rosaceae)^[4].

Вішня звычайная
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Ружакветныя Сямейства:  Ружавыя Падсямейства:  Слівавыя Трыба:  Amygdaleae Род:  Сліва Від:  Вішня звычайная
Міжнародная навуковая назва
Prunus cerasus L., Sp. Pl., 1753
Сінонімы
Cerasus vulgaris Mill. Prunus vulgaris Schur
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   24773 NCBI   140311 EOL   242597 GRIN   t:29866 IPNI   729574-1 TPL   rjp-696

Батанічнае апісанне

Вішня звычайная. Батанічная ілюстрацыя з кнігі «Köhler’s Medizinal-Pflanzen», 1887

Вішня звычайная — невялікае дрэва ці куст, дасягае да 5^[4] м у вышыню, з бліскучай карой шэра-бурага колеру^[4].

Лісце скурыстае, чаргаванае, чарашковае, шырокаэліптычнае, завостранае, цёмна-зялёнае зверху, знізу святлейшае, дасягае ў даўжыню да 5—6 см^[4].

Кветкі найчасцей белага колеру, сабраныя ў парасоніках па 2—3 кветкі. Чашалісцікаў і пялёсткаў па пяць, тычынак 15—20, песцік адзін. Кветкі распускаюцца пасля лісця^[4].

Плод — кісла-салодкая, шарападобная касцянка светла- або цёмна-чырвонага, амаль чорнага колеру, да 1 см у дыяметры, пакрытая лупінай, мякаць сакавітая, мясістая, костачка ад мякаці не аддзяляецца^[4].

Экалогія

Святлолюбівая расліна, мезафіт і мезатроф^[5]. Цвіце ў канцы сакавіка — пачатку красавіка, пладаносіць з другой паловы мая. Мае зацяжны рост восенню, позна скідае лісце. Многія яе формы вылучаюцца вялікімі памерамі дрэў^[6].

Плады вішні звычайнай

Неапрацаваныя плады вішні Харчовая каштоўнасць на 100 г прадукта
Энергетычная каштоўнасць 52 ккал 217 кДж
Вада 84,4 г Бялкі 0,8г Тлушчы 0,2 г Вугляводы 10,6 г Рэтынол (віт. A) 17 мкг Рыбафлавін (B2) 0,03 мг Фалацын (B9) 6 мкг Аскарбінавая кіслата (віт. C) 15 мг Кальцый 37 мг Жалеза 0,5 мг Магній 26 мг Фосфар 30 мг Калій 256 мг Медзь 100 мкг

Плады вішні звычайнай маюць кісла-салодкі смак. Плады змяшчаюць арганічныя кіслоты (лімонная кіслата, яблычная кіслата, хінная кіслата, бурштынавая кіслата, саліцылавая кіслата)^[4].

Плады вішні звычайнай змяшчаюць макраэлементы (калій, кальцый, фосфар, магній), мікраэлементы (медзь, жалеза), а таксама пекцінавыя рэчывы, дубільныя рэчывы, ферменты, антацыяны, цукры (глюкоза, фруктоза), вітаміны А, С, В2, РР, Р, фоліевая кіслата, кумарын^[4].

Выкарыстанне

Паштовая марка Беларусі, 2004

Вішня звычайная — вельмі пашыраная пладовая культура, якая вызначаецца скараспеласцю і штогадовым пладанашэннем. З амаль 150 відаў роду вішні для стварэння культурных сартоў выкарыстоўваліся галоўным чынам вішня звычайная і стэпавая (Prunus chamaecerasus).

Сустракаецца толькі ў культуры; у дзікай прыродзе няма. Некаторыя біёлагі лічаць вішню звычайную вынікам натуральнай гібрыдызацыі вішні стэпавай (Prunus chamaecerasus) з чарэшняй (Prunus avium)^[6], які ўзнік і шмат разоў паўтараўся ў месцах сумеснага росту матчыных відаў. Думаюць, што натуральнае скрыжоўванне чарэшні і вішні стэпавай адбылося ў Македоніі, але, магчыма, на Паўночным Каўказе і ў Прыдняпроўі^[7].

Плады вішні спажываюць свежымі. Таксама яны прыдатны для розных відаў перапрацоўкі: з іх гатуюць сокі, кампоты, пладовыя віны, варэнне, джэм, кісялі, жэле; начынку для варэнікаў, пірагоў.

Медыцынскае выкарыстанне

Лекавай сыравінай з’яўляюцца спелыя свежыя плады вішні і высушаны сок дрэва (клей)^[4]. Вішнёвы сіроп прымяняюць у медыцыне для выпраўлення смаку вадкіх лекавых формаў (настоек, адвараў, мікстур), звычайна складае 1/5—1/10 іх аб’ёму^[4].

У народнай медыцыне вішнёвы сок ужываюць як адхарквальны сродак пры бранхітах. Ёсць указанні пра заспакойваючае і супрацьсутаргавае дзеянне водных настояў пладоў вішні^[4]. У эмульсіі з насення вішань і адвару з пладаножак выразнае мачагоннае дзеянне, іх рэкамендуюць для лячэння мачакіслых дыятэзаў і захворванняў суставаў. Адвары з галін вішні аказваюць добрае супрацьдыярэйнае дзеянне, іх назначаюць пры хранічных калітах^[4].

Костачкі вішні і яе насенне пры ўжыванні ў вялікай колькасці могуць аказаць атрутнае дзеянне^[4].

Галерэя

Агульны выгляд

Лісце

Кветкі

Плады

Вішня ў культуры

У літаратуры

Ціха трапечуцца лісці зялёныя, З ветрыкам мову вядуць; Вішні, узняўшыся белай каронаю, Быццам дзяўчаты, цвітуць.

Якуб Колас. «Майская раніца».[8]

Вобразам вішні ў сваіх вершах карысталіся Яўгенія Янішчыц^[9], Таццяна Дзям'янава^[10], Максім Багдановіч^[11].

Зноскі

1. Назва згодна з Я. П. Шмярко, І. П. Мазан. Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.
2. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 35. — 160 с. — 2 350 экз.
3. Добровольский В. Н. Смоленский областной словарь. — Смоленск, 1914. (руск.)
4. Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г. Вишня обыкновенная // Дикорастущие плоды, ягоды и их применение. — Мн: Ураджай, 1975. — С. 37—39. — 200 с. — 130 000 экз.
5. Вишня обыкновенная: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)
6. Фатьянов В. И., Менафов Б. М. Вишня и слива. — М.: Россельхозиздат, 1981. — 54 с.
7. Вишня обыкновенная Архівавана 12 чэрвеня 2013. (руск.)
8. Якуб Колас. «Майская раніца» Архівавана 4 сакавіка 2016.
9. Я. Янішчыц. «Вішня»
10. Т. Дзям’янава. «Санет»
11. М. Адамовіч. «Па-над белым пухам вішняў»