Жыткавічы

Жы́ткавічы^[4] (трансліт.: Žytkavičy) — горад раённага падпарадкавання ў Гомельскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Жыткавіцкага раёна. За 238 км на захад ад Гомеля; чыгуначная станцыя на лініі Гомель — Лунінец. Аўтамабільныя дарогі злучаюць Жыткавічы з Брэстам і Калінкавічамі. Насельніцтва 16 019 чал. (2017)^[5].

Горад Жыткавічы Сцяг Герб Краіна Беларусь Вобласць Гомельская Раён Жыткавіцкі Каардынаты 52°13′02″ пн. ш. 27°51′17″ у. д.HGЯO Першая згадка 1500 Горад з 1971 Плошча 14,686551 км²[1] Вышыня цэнтра 137 м[2] Насельніцтва ▼15 788 чал. (1 студзеня 2025)[3] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2353 Паштовыя індэксы 247951–247953 і 247960 Аўтамабільны код 3 СААТА 3216501000 Афіцыйны сайт zhitkovichi.gov.by Жыткавічы Жыткавічы

Жыткавічы на Вікісховішчы

Назва

Назва Жыткавічы паходзіць ад прозвішча, утворанага ад асновы жыта^[6].

Назва Жыткавічаў упершыню засведчаная ў форме «Жыдкавічы» (Жидковичи) пад 1500 годам. Назва звязана з адпачатнай назвай возера Чырвонае — Жыд-возера. Назва паселішча пайшла ад назвы ракі Жыдкаўка, што з Жыд-возера цекла ў Прыпяць.^{[крыніца не паказана 80 дзён]}

Назва «Жыд-возера» балцкага паходжання і не звязаная з састарэлым беларускім жыд «яўрэй».^{[крыніца?]}

Назва «Жыд» паходзіць ад балцкага кораня *žeid- / *žid- «гарэць; свяціць, ззяць», ад якога літоўскае žydėti «свяціць; цвісці», žaida «агмень (месца для адкрытага агня)». Далей да карацейшага балцкага *žei- / *ži- (з тым жа значэннем), ад якога таксама латышскае zīt «світаць, віднець», zaigs «зіхоткі» (*žei-, -g-), літоўскае žibus «зіхоткі» (*ži-, -b-).^{[крыніца не паказана 80 дзён]}

Літоўскія гідранімічныя аналагі — назвы тыпу Žiba, Žiegas, Žied-upė, Žyd-a-upis^{[крыніца?]}. «Зіхоткія» водныя назвы ў балцкай гідраніміі на ўсходзе — Лучоса (на старой балцкай тэрыторыі тройчы), Свіцязь (двойчы).^{[крыніца?]}

Ад таго ж балцкага *žei- / *ži-, што і назва Жыд-возера, яцвяжскія назвы *Zeitō (адна ў форме «Зъято» з Іпацьеўскага летапісу, другая як Zyatha у крыніцы сярэдзіны XVI ст.). Абедзве гэтыя азёрныя назвы значаць «Блішчастае (возера)» і матываваныя «блішчастасцю» воднай паверхні.^{[крыніца не паказана 80 дзён]}

Балцкія гідронімы ў басейне Прыпяці не рэдкасць. З аднаго боку ад Жыд-возера — рака Арэса, з другога — у Прыпяць уцякаюць Цна, Лунія (Лань).^{[крыніца не паказана 80 дзён]}

Герб

У чырвоным полі срэбны хвалісты пас, над пасам герб «Сястрынец» срэбнага колеру. Хвалісты срэбны пас сімвалізуе раку Гніліцу. Герб «Сястрэнец» — памяць пра род Кучукаў-Сестранцэвічаў, якіх называюць першымі вядомымі уладальнікамі паселішча. Аднак, на праўдзе першымі ўладальнікамі былі Кучукі герба «Сякера», якіх з Кучакамі-Сестранцэвічамі сталі блытаць пазней.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню згадваецца ў Метрыцы пад 1500 годам як маёнтак Жыдкавічы ў Вялікім Княстве Літоўскім, вёска Слуцкага княства, першы вядомы ўладальнік — Конрад Кучук герба «Сякера».

У складзе Расійскай імперыі

З 1793 года ў складзе Расійскай імперыі (звалася таксама Убярэжжэ), цэнтр воласці Мазырскага павета Мінскай губерні. Насельніцтва ў асноўным займалася сельскай гаспадаркай і бортніцтвам. З пракладкай Палескіх чыгунак і адкрыццём у 1886 годзе чыгуначнай станцыі на месцы вёсак Зарэчча і Бярэжжа пачаў фармавацца рабочы пасёлак Жыткавічы. Пачала развівацца прамысловасць, прадстаўленая ў асноўным прадпрыемствамі па перапрацоўцы драўніны і прадукцыі сельскай гаспадаркі.

Найноўшы час

У Першую сусветную вайну ў лютым — снежні 1918 года Жыткавічы былі пад акупацыяй войск кайзераўскай Германіі.

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Жыткавічы абвешчаны часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. З 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі Жыткавічы ўвайшлі ў склад БССР.

Падчас польскай акупацыі 1919—1920 гг. часовы адміністрацыйны цэнтр Мазырскага павета ў складзе Грамадзянскага ўпраўлення Усходніх зямель^[7].

У Другую сусветную вайну акупаваны нацысцкай Германіяй.

З 1924 г. цэнтр раёна, з 27 верасня 1938 г. гарадскі пасёлак. З 1954 г. у складзе Гомельскай вобласці. З 19 лістапада 1971 г. — горад^[8].

У 1990 годзе ў склад Жыткавіч уключаны пасёлак Сасновы^[9], у 2014 годзе — вёскі Подаўж, Заброддзе, Кажановічы і пасёлак Западны^[10].

20 кастрычніка 1995 года адміністрацыйныя адзінкі Жыткавіцкі раён і горад Жыткавічы, якія маюць агульны адміністрацыйны цэнтр, аб'яднаны ў адну адміністрацыйную адзінку — Жыткавіцкі раён^[11].

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1897 год — 1200 чал.^[12]
• XX стагоддзе: 1938 год — 4300 чал.^[12]; 1959 год — 5400 чал.^[12]; 1970 год — 7900 чал.^[12]; 1995 год — 17,6 тыс. чал.^[12]
• XXI стагоддзе: 2006 год — 16,6 тыс. чал.; 2010 год — 15,9 тыс. чал.; 2016 год — 15 933 чал.^[13]; 2017 год — 16 019 чал.^[5]

Эканоміка

Прадпрыемствы лясной і дрэваапрацоўчай, харчовай прамысловасці. Метэастанцыя. Гасцініца «Палессе».

Мікрараёны

Жыткавічы падзяляюцца на 5 мікрараёнаў:

• Азёрны — паўднёвая частка горада, самы новы мікрараён
• БМУ — заходняя частка горада
• Зубраня — цэнтральная частка горада
• Сельгастэхніка — паўднёва-заходняя частка горада
• Усходні — паўночная частка горада

Славутасці

• Свята-Параскева-Пятніцкая царква, пабудавана на месцы старой
• Каменны крыж, у царкве на могілках. Паводле павер’яў, гэты крыж штогод павялічваецца ў памерах^[14].
• Касцёл Святога Юзафа

Страчаная спадчына

Свята-Троіцкая царква

• Свята-Троіцкая царква, згарэла ў 1972 годзе — помнік драўлянага дойлідства

Вядомыя асобы

• Віктар Францавіч Багдановіч
• Уладзімір Буднік
• Леанід Юр’евіч Марголін (нар. 1957) — расійскі музыкант-мультыінструменталіст, кампазітар, аранжыроўшчык.
• Ісаак Якаўлевіч Маўшовіч (нар. 1933) — украінскі вучоны ў галіне машынабудавання. Доктар тэхнічных навук, прафесар. Заслужаны дзеяч навукі і тэхнікі Украіны^[15].
• Міхаіл Сяргеевіч Мірановіч — дэпутат ПП НС РБ 2-га склікання.
• Алесь Таболіч (нар. 1979) — музыкант, лідар гурта Znich, дызайнер, мастак.
• Рыгор Барысавіч Фрайман (нар. 1935)^[16]
• Наталля Арсенцьеўна Чорнагалова — сучасны беларускі мастак-неаэкспрэсіяніст.

Гл. таксама

• Футбольны клуб ЮАС
• Новае Палессе