Калінкавічы

Калі́нкавічы^[3] (трансліт.: Kalinkavičy) — горад раённага падпарадкавання ў Гомельскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Калінкавіцкага раёна. Размешчаны за 122 км ад Гомеля, за 275 км ад Мінска. Вузел чыгунак на Гомель, Жлобін, Брэст, Оўруч (Украіна) і аўтамабільных дарог на Гомель, Парычы, Жыткавічы, Оўруч. Насельніцтва 40 315 чал. (2017)^[4].

Горад Калінкавічы Царква Казанскай Іконы Божай Маці Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Гомельская Раён Калінкавіцкі Каардынаты 52°08′ пн. ш. 29°20′ у. д.HGЯO Першая згадка 1552 Ранейшыя назвы Калениковичи, Каленкавічы Вышыня цэнтра 172 ± 1 м і 122 м[1] Насельніцтва ▼36 656 чал. (1 студзеня 2025)[2] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2345 Паштовы індэкс 247691 (247692, 247693, 247694, 247695) Аўтамабільны код 3 СААТА 3223501000 Афіцыйны сайт kalinkovichi.gov.by Калінкавічы на карце Беларусі ±

Калінкавічы на Вікісховішчы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Калінкавічы (значэнні).

Гісторыя

Старажытнасць

Выяўленыя археолагамі гарадзішчы бронзавага і ранняга жалезнага вякоў, а таксама эпохі Кіеўскай Русі сведчаць пра засяленне мясцовасці ў далёкай старажытнасці.

Вялікае Княства Літоўскае

Фрагмент апісання воласці Мазырскага замка 1552 г.

Каленкавічы ў межах усходняга анклава Багрымавіцкага староства ў канцы XVIII ст.

Першы пісьмовы ўпамін пра паселішча сустрэты ў апісанні Мазырскага замка 1552 года. Прычым Каленікавічы^[A] ў гэтай крыніцы разам з Гулевічамі і Пуцілавічамі, відавочна, з-за малалюднасці, названыя як адно сяло Айцючыцкай (Аўцюцевіцкай) нядзелі^[B] Мазырскай воласці^[6]. У рэвізіі Мазырскага староства, выкананай каралеўскімі камісарамі панамі Рыгорам Валовічам і Мікалаем Нарушэвічам да 8 кастрычніка 1560 года, тэкст якой вядомы з актавай кнігі 1777 года, былі вызначаны межы і працягласць уздоўж і ўпоперак грунтоў сяла Гулевічы і Каленкавічы^[7]. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Каленкавічы — у складзе Мазырскага павета Кіеўскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага, пасля падпісання акта Люблінскай уніі ўлетку 1569 года — у тым жа павеце Менскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. 30 чэрвеня і 22 жніўня 1582 года вёска згаданая ў справе размежавання ўгоддзяў Мазырскага^[C] староства і добраў Гарбавічы, падараваных на вечнасць каралём Стэфанам Баторыем пану Стэфану Лавейку, суддзі земскаму мазырскаму^[9]. 18 мая 1657 года кароль Ян Казімір, па смерці ўдавы Крыстыны з Швыкоўскіх Тышкевічавай, перадаў у трыманне вёскі Гулевічы (Hulewicze) і Каленкавічы (Kolekiewicze) паручніку Канстанціну Катоўскаму, але ўжо 22 жніўня тыя добры (Kalenkiewicze i Ole[je]wicze) атрымаў Уладзіслаў Шмелінг^[10].

Прынамсі, у XVIII ст. існавала нягродавае староства, вылучанае з Мазырскага, Багрымавіцкае староства^[11]. У 1789 годзе ў складзе яго, прыналежнага панам Аскеркам, названыя вёскі Багрымавічы, Рог, Хусна (Хуснае), Каленкавічы, Гулевічы, Буда і Бабровічы^[D][12]. 16 мая 1774 г. складзены акт размежавання вёсак Гулевічы і Каленкавічы. У 1778 г. цэнтр Каленкавіцкага прыхода; у сяле 25 хат.

У складзе Расійскай імперыі

З 1793 года, пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай, у складзе Расійскай імперыі, мястэчка Рэчыцкага павета, да 1805 года належала князю Шахоўскаму. У 1795 годзе мястэчка Старыя Каленкавічы (35 двароў) і вёска Новыя Каленкавічы, на паштовым тракце Бабруйск — Мазыр. У ходзе рэформы П. Д. Кісялёва ў межах Каленкавіцкага казённага маёнтка была ўтворана воласць^[E] з управай, згаданая ў 1848 годзе. Насельніцтва — 1 333 дзяржаўных селяніна, 2 аднадворцы, 215 яўрэяў, 14 пасяленцаў «разного звания»^[13]. У 1856 годзе ўзведзены будынак Мікалаеўскай царквы (у ёй захоўваліся метрычныя кнігі з 1827 года). У 1864 годзе адкрыта народнае вучылішча. У 1866 годзе налічвалася 100 двароў. Памешчык Галалобаў у 1876 годзе меў у наваколлях 71 дзесяціну зямлі, крупарушку. Са здачай у эксплуатацыю ў 1886 годзе чыгункі Лунінец — Гомель пачала дзейнічаць чыгуначная станцыя. Паводле перапісу 1897 года мястэчка ў Дудзіцкай воласці Рэчыцкага павета Мінскай губерні. Былі 2 майстэрні па апрацоўцы скураў, завод колавай мазі, 27 лавак, 3 карчмы, 3 пастаялыя двары. У сяле Каленкавічы ў гэты час былі царква, царкоўна-прыходская школа, хлебазапасны магазін, паштова-тэлеграфная кантора, аптэка. У 1916 годзе, калі закончылася будаўніцтва чыгункі Жлобін — Оўруч, Каленкавічы сталі важным транспартным вузлом.

Найноўшая гісторыя

У красавіку 1917 года створаны валасны Савет сялянскіх, рабочых і салдацкіх дэпутатаў. У пачатку 1918 года Калінкавічы заняты польскім корпусам Ю. Доўбар-Мусніцкага. 24 лютага 1918 года ў Калінкавічы ўступілі германскія войскі, яны адышлі ў снежні 1918 года. 1 студзеня 1919 года Калінкавічы ўвайшлі ў склад абвешчанай ССРБ. З красавіка 1919 года ў Рэчыцкім павеце Гомельскай губерні РСФСР. З сакавіка да пачатку ліпеня 1920 года заняты польскімі войскамі, у лістападзе — атрадамі С. Булак-Балаховіча. З мая 1923 года да красавіка 1924 года цэнтр воласці, у склад якой увайшлі тэрыторыі скасаваных Аўцюцевіцкай і Дудзіцкай валасцей.

З ліпеня 1924 года Калінкавічы ў складзе БССР. З 1925 года горад. У 1924—1930 гадах цэнтр раёна. У 1920—1930 гадах дзейнічала рамеснае таварыства, працавалі паравы млын з лесапільняй, бачарня, кузня, электрастанцыя, цагельня, ткацкая, шавецкая, кравецкая майстэрні, тэлефонная станцыя. З лютага 1938 года ў Палескай вобласці. З 1939 года — цэнтр раёна. Падчас Вялікай Айчыннай вайны горад акупаваны нямецка-фашысцкімі войскамі. Найменне «Калінкавіцкіх» прысвоена 21-й часці і злучэнню. Адна з вуліц горада носіць імя генерала-палкоўніка П. А. Бялова, кавалерыйскі корпус якога ўдзельнічаў у вызваленні Калінкавічаў. Усталяваныя помнікі на брацкіх магілах, помнік-танк у гонар вызвалення горада, мемарыяльны знак на могілках ахвяр фашызму. З студзеня 1954 года ў Гомельскай вобласці. У 1961 годзе на тэрыторыі знойдзены Калінкавіцкі скарб. З сакавіка 1963 года горад абласнога падпарадкавання. Працуюць мясакамбінат, хлебазавод, фабрыкі мэблевая і побытавай хіміі, Палескі хімлясгас, камбінат хлебапрадуктаў, іншыя прадпрыемствы і ўстановы. У канцы 1993 года ў горадзе адкрытая царква ў імя Казанскай Багародзіцы. З 1994 года працуе Калінкавіцкі краязнаўчы музей.

1 снежня 1998 года Калінкавіцкі раён і горад Калінкавічы аб’яднаны ў адну адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку — Калінкавіцкі раён з адміністрацыйным цэнтрам горад Калінкавічы^[14].

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1897 год — 1,3 тыс. чал.^[15]
• XX стагоддзе: 1939 год — 9,8 тыс. чал.^[15]; 1959 год — 14,9 тыс. чал.^[15]; 1970 год — 23,9 тыс. чал.^[15]; 1995 год — 42,2 тыс. чал.^[15]
• XXI стагоддзе: 2004 год — 37,9 тыс. чал.; 2006 год — 37,7 тыс. чал.; 2008 год — 38,1 тыс. чал.; 2016 год — 39 890 чал.^[16]; 2017 год — 40 315 чал.^[4]; 2023 год — 37 050 чал.

Рэлігія

Касцёл

• Троіцкі касцёл (1997—2001)
• Сабор у гонар Казанскага абраза Маці Божай (1993)
• Свята-Успенская царква (1964)

Эканоміка

Прадпрыемствы хімічнай, будаўнічых матэрыялаў, дрэваапрацоўчай, харчовай прамысловасці. Гасцініца «Дружба».

Транспарт

Адзіны грамадскі транспарт Калінкавіч — калінкавіцкі аўтобус.

Культура

Вуліца Міру.

Калінкавіцкі дзяржаўны краязнаўчы музей.

Спорт

• ФК Вертыкаль Калінкавічы

Вядомыя асобы

• Марыя Софія Ануфровіч-Плоская (1862—1922) — польская рэвалюцыянерка.
• Віталь Міхайлавіч Воўк — беларускі дзяржаўны дзеяч, міністр прамысловасці Рэспублікі Беларусь у 2014—2018 гг.
• Андрэй Іванавіч Горват (нар. 1983), беларускі пісьменнік, журналіст, прадпрымальнік у сферы турызму
• Ехошуа Глойберман^[he]
• Леанід Давыдавіч Камінскі (нар. 1931) — савецкі графік.
• Пётр Альбінавіч Красачка (нар. у 1958) — вучоны ў галіне ветэрынарыі і жывёлагадоўлі.
• Цві Кроль^[he]
• Дзмітрый Уладзіміравіч Ландэ^[uk].
• Сямён Абрамавіч Ляльчук (1918—1941) — яўрэйскі паэт.
• Раман Іванавіч Петрушэнка — беларускі спартсмен.
• Барыс Ісаевіч Пурыс (нар. 1937) — вучоны ў галіне гідрадынамікі.
• Аркадзь Ліцмінавіч Пярцоўскі — беларускі хімік-аналітык.
• Вячаслаў Аляксеевіч Савянкоў (нар. 1955) — беларускі архітэктар.
• Дзмітрый Іванавіч Сергіевіч — беларускі пісьменнік.
• Уладзімір Ільіч Сямашка — беларускі дзяржаўны дзеяч.
• Ігар Паўлавіч Таўтын (нар. 1971) — беларускі палітык.
• Зяма Целесін (1907—1966) — яўрэйскі паэт^[17].

Каментарыі

1. Гэтая, найбольш ранняя форма назвы, Калениковичи, пераконвае, што яна паходзіць ад імя Каленік. У наступнай польскамоўнай згадцы 1560 г. літара і ўжо адсутнічае — Kalenkowicze.
2. Нядзелі альбо чэргі (у складзе кожнай некалькі паселішчаў), на якія падзялілася воласці, як даводзілася несці замкавую службу, выконваць работы на карысць замку. Па нядзелях размяркоўваліся і плацёжныя павіннасці^[5].
3. Укладальнікі калінкавіцкай кнігі «Памяць», змясціўшы ўрывак з адказу сужэнства Рафала і Марыі Аскеркаў, зусім недарэчна датавалі яго 1582 годам. Сёння тое можна прачытаць і ў энцыклапедыі «Вялікае Княства Літоўскае». На самой жа справе стражнік польны літоўскі Рафал Міхал, сын Яна Мікалая, Аскерка, жанаты з Марыяй, дачкой яго дзядзькі старосты багрымавіцкага Антонія Яўхіма Аскеркі, нарадзіўся каля 1761, а спачыў у 1818 годзе^[8]; па бацьку валодаў, акрамя іншага, і Гарбавічамі. Пра Багрымавіцкае староства на 1560 год запісана ў «Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі», але яго ў XVI ст., а магчыма, у адрозненне ад Загальскага, і на працягу большай часткі XVII ст. яшчэ не было. У дакуменце Аскеркаў староства адвольна названа таксама Каленкавіцкім, бо менавіта Каленкавічы мелі агульную мяжу і адпаведныя праблемы з Гарбавічамі ды непасрэдную сувязь з большасцю паселішчаў староства. Аднак, відавочна, на думку тагачасных урадоўцаў, Багрымавічы, якія здаўна атачалі шляхецкія маёнткі, мусілі і надалей заставацца намінальным цэнтрам каралеўшчыны, што складалася з двух анклаваў.
4. На карце Вялікага гістарычнага атласа Беларусі пазначаныя яшчэ Рудзенкі, а таксама ўдакладнена, што Буда тая — Смольгаўская (Смаглаўская?).
5. Не варта блытаць з валасцямі — адміністрацыйнымі адзінкамі ў складзе павета — парэформеннага часу.