Олтуш

О́лтуш^[2] (трансліт.: Oltuš, руск.: Олтуш) — аграгарадок у Маларыцкім раёне Брэсцкай вобласці, на ўсходнім беразе Олтушскага возера. Цэнтр Олтушскага сельсавета.

Аграгарадок Олтуш Спаса-Праабражэнская царква Краіна Беларусь Вобласць Брэсцкая Раён Маларыцкі Сельсавет Олтушскі Каардынаты 51°41′17″ пн. ш. 23°57′58″ у. д.HGЯO Насельніцтва ▲647 чал. (2025)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1651 Паштовыя індэксы 225921 Аўтамабільны код 1 СААТА 1252825051 Олтуш Олтуш Олтуш

Олтуш на Вікісховішчы

Геаграфія

За 15 км на поўдзень ад Маларыты, за 67 км ад Брэста. На аўтадарозе Маларыта — Олтуш. Пункт пропуску на мяжы з Украінай. З украінскага боку пункт пропуску «Пішча» (укр.: Піща) Шацкага раёна Валынскай вобласці, мае статус міждзяржаўнага, прызначанага толькі для грамадзян Беларусі і Украіны.

Стаіць на Маларыцкай раўніне. За 1,5 км на паўднёвы захад ад Олтуша краявыя ледавіковыя ўтварэнні фарміруюць спадзістае падняцце, складзенае дыслакаванай тоўшчай з мел-палеагенавых скіб, якія залягаюць пад перамытай марэнай і водна-ледавіковымі адкладамі. Гэта форма канцова-марэннага рэльефа раздзяляе Олтушскае і Арэхаўскае азёры. Яшчэ адзін участак напорнага паводле генезіса дробнаўзгорыста-градавага рэльефу распасціраецца ад Олтуша ў напрамку на поўнач — паўночны ўсход на Збураж і Маларыту^[3].

Олтушскае радовішча пясчана-жвіровага матэрыялу^[4] знаходзіцца каля паўднёва-ўсходняй ускраіны паселішча. Лінзападобны паклад звязаны з канцова-марэннымі адкладамі дняпроўскага ледавіка. Ва ўскрышы пяскі.

Гісторыя

У 1930-я гады ў ваколіцах знаходзілі крамянёвыя наканечнікі коп’яў, мноства дробных апрацаваных крэменяў — разцы, нажы, што сведчаць пра засяленне мясцовасці са старажытнасці.

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню згаданы пад 1546 годам у дакуменце апісання мяжы Вялікага Княства Літоўскага і Каронай Польскай. Паводле рэвізіі Берасцейскай эканоміі 1566 года -- сяло, цэнтр Олтушскага войтаўства Палескай воласці.

У 1668 годзе ў Олтушы 32 валокі, з іх 1 валока належала ўніяцкай царкве, 19 валок пустых, аселых гаспадарак -- 45. На Олтушскую царкву 26 лістапада 1679 года аформлены рэвізійны ліст, 10 красавіка 1685 года — прывілей, які пацвярджае гэты ліст. Паводле інвентару 1682 года, сяло, цэнтр войтаўства Палескага ключа, 68 аселых гаспадарак, 32 валокі зямлі, з іх 2 валокі належалі царкве.

У 1792 годзе прывілей караля Станіслава Аўгуста святару Сымону Паўловічу на каад’юторыю царквы Праабражэння Гасподня ў Олтушы.

Расійская імперыя

Пасля Трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) у складзе Расійскай імперыі. 18 жніўня 1795 года Кацярына II падаравала сяло ў пажыццёвае валоданне генерал-маёру Мікалаю Ланскому. У другой палове 19 — пачатку 20 ст. сяло, цэнтр воласці Брэсцкага павета Гродзенскай губерні.

У 1854 годзе было 100 драўляных жылых будынкаў, было валасное праўленне, карчма, царква, капліца, хлебазапасны магазін, школа. У 1859 годзе В. С. Парошын прадаў маёнтак Олтуш калежскаму саветніку А. К. Маймескулу. У 1860-я гады сяло маёнтка Олтуш памешчыка Маймескула. У 1862 годзе адкрыта земскае народнае вучылішча. У 1878 годзе олтушскія сяляне адмовіліся плаціць штрафы за выпас жывёлы на панскіх лугах, паводле выраку суда было апісана і прададзена сялянскае быдла.

У 1886 годзе ў Олтушы было валасное праўленне, царква, капліца, земскае народнае вучылішча, карчма, млын. У 1886 годзе ў школе вучылася 66 дзяцей (з іх 3 дзяўчынкі), у 1890 годзе -- 658^{[удакладніць: камент.]} вучняў. У 1881 годзе сяло моцна пацярпела ад пажараў.

Найноўшы час

У 1921—1939 гадах уў складзе Польшчы, цэнтр гміны Брэсцкага павета Палескага ваяводства. У 1930-я гады тут дзейнічаў Маларыцкі райкам (sic!) КПЗБ. Працавалі пачатковая школа (у 1937 — 79 вучняў), спажывецкае таварыства.

З 1939 года ў БССР. З 12 кастрычніка 1940 года вёска — цэнтр сельсавета Маларыцкага раёна Брэсцкай вобласці.

У Вялікую Айчынную вайну з чэрвеня 1941 да 20 ліпеня 1944 года акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі. 22 чэрвеня 1942 года фашысты расстралялі 11 мірных жыхароў. На франтах загінулі і зніклі без вестак 22 вяскоўцы.

21 кастрычніка 1949 года арганізаваны калгас імя Калініна. У 1962—1965 гадах у Брэсцкім раёне. Цэнтр калгаса «Перамога».

Насельніцтва

• XVI стагоддзе:
  • 1566 — 31 двор, 79 сем’яў.
• XVIII стагоддзе:
  • 1795 — 303 рэвізскія душы мужчынскага і 329 жаночага полу
• XIX стагоддзе:
  • 1854 годзе было 53 двары, 617 жыхароў.
  • 1860-я — 391 рэвізская душа (201 мужчына, 190 жанчын), усяго ў маёнтку — 1536 рэвізскіх душ.
  • 1886 — 53 двары, 572 жыхары.
• XX стагоддзе:
  • 1905 — 815 жыхароў, у маёнтку — 30 жыхароў.
  • 1921 — 43 двары, 299 жыхароў, у 1930 годзе 117 двароў.
  • 1959 — 485 жыхароў.
  • 1970 — 501 жыхар.
• XXI стагоддзе:
  • 2000 — 250 гаспадарак, 739 жыхароў.
  • 2005 — 241 гаспадарка, 699 жыхароў.
  • 2025 — 248 гаспадарак, 647 жыхароў

Інфраструктура

Працуюць сярэдняя школа, дзіцячы сад, Дом культуры, бібліятэка, аддзяленне сувязі, бальніца, аптэка, 3 магазіны, ашчадны банк, кафэ, лясніцтва, ветэрынарны ўчастак.

Славутасці

• Стаянка жалезнага веку
• Праабражэнская царква, іканастас (1783, абноўлена ў 1862 і 1879) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 112Г000520шыфр 112Г000520
• Капліца Святога Аляксея (1872), на могілках

Памятныя мясціны

• Брацкая магіла (1941—1944) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Д000519шыфр 113Д000519