Трубаправодны транспарт

Трубаправо́дны тра́нспарт^[1][2] — транспарціроўка па трубах сыравіны (вадкасцей ці газаў) і прадуктаў (любых хімічна стабільных рэчываў, якія магчыма перамяшчаць па трубаправодах)^[3]. Актыўнае развіццё трубаправоднага транспарту ў Расіі пачалося ў канцы 1960-х гадоў. Па стане на канец 2012 года працягласць магістральных трубаправодаў (па дадзеных Расстата) склала 250 тыс. км, у тым ліку газаправодаў 175 тыс. км, нафтаправодаў 55 тыс. км і нафтапрадуктаў 20 тыс. км^[4].

Эстакадная частка трансаляскінскага нафтаправода.

Нафтаправод

Асноўны артыкул: Нафтаправод

У 1863 годзе рускі вучоны Д. І. Мендзялееў прапанаваў і пераканаўча аргументаваў ідэю выкарыстання трубаправода для перапампоўкі нафты і нафтапрадуктаў.

Нафтаправоды Расіі

• Нафтаправод «Дружба» (рабочая магутнасць 66,5 млн тон у год) — найбуйнейшая экспартная магістраль Расіі (Альмецьеўск — Самара — Унеча — Мазыр — Брэст і далей у краіны Усходняй і Заходняй Еўропы);
• Альмецьеўск — Ніжні Ноўгарад — Разань — Масква;
• Ніжні Ноўгарад — Яраслаўль — Кірышы;
• Самара — Лісічанск — Крэмэнчук — Херсон, Снегіроўка — Адэса;
• Усць-Балык — Курган — Уфа — Альмецьеўск;
• Ніжнявартаўск — Курган — Куйбышаў;
• Туймазы — Омск — Новасібірск;
• Туймазы — Уфа;
• Калтасы — Моўна — Салават;
• Шкапава — Салават;
• Сургут — Полацк;
• Аляксандраўскае — Анжэра-Суджанск;
• Краснаярск — Ангарск;
• Сургут — Омск — Паўладар — Шымкент — Чарджоу;
• Балтыйская трубаправодная сістэма (рабочая магутнасць 74 млн тон у год);
• Усходні нафтаправод;
• Каспійскі трубаправодны кансорцыум (рабочая магутнасць 28,2 млн тон у год);
• Баку — Наварасійск;
• Узень — Атырау — Самара.

Газаправод

Асноўны артыкул: Газаправод

Газаправод Дзуарыкаў — Цхінвал

Газаправод — інжынернае збудаванне, прызначанае для транспартавання газу і яго прадуктаў (у асноўным прыроднага газу) з дапамогай трубаправода. Газ па газаправодах і газавых сетак падаецца пад некаторым залішнім ціскам. Газаправоды дзеляцца на:

• магістральныя — прызначаны для транспарціроўкі газу на вялікія адлегласці пад падвышаным ціскам;
• газаправоды размеркавальных сетак — прызначаны для дастаўкі газу ад газаразмеркавальных станцый да канчатковага спажыўца.

Пастаўкі прыроднага газу па трубаправодзе выціснулі ўсе астатнія спосабы транспарціроўкі ў Антарыё з Заходняй Канады ў правінцыі Альберта і Манітобы. Кошт дастаўкі газу па трубах апынулася значна танней у параўнанні з марскімі, аўтамабільнымі і чыгуначнымі перавозкамі, так як ажыццяўляецца па самым кароткім маршруце ад крыніцы газу да спажыўца, а таксама валодае больш нізкай сабекоштам транспарціроўкі газу. Колькасць задзейнічаных у трубаправодным транспарце супрацоўнікаў складае толькі 1 % ад штата аўтатранспартнай галіны^[5].

Расійскія магістральныя газаправоды

Асноўныя газаправоды з Расіі ў Еўропу (2021)

У Расіі пераважаюць трубаправоды вялікага дыяметра (1 220 і 1 420 мм) і вялікі працягласці ў шыротным кірунку^[6]:

• Саратаў — Масква — першы газаправод у Расіі (840 км);
• Стаўрапаль — Масква;
• Кальцавой газаправод Маскоўскай вобласці;
• Краснадарскі край — Растоў-на-Доне — Серпухаў — Санкт-Пецярбург;
• Сярэдняя Азія — Урал;
• Мядзведжае — Надым — Цюмень — Уфа — Таржок;
• Надым — Пунга — Перм;
• Урэнгой — Сургут — Табольск — Цюмень — Чэлябінск;
• Ніжняя Тура — Перм — Горкі — Цэнтр (больш за 1 700 км, 1974 г.);
• Урэнгой — Памары — Ужгарад — найбуйнейшая ў свеце сістэма газаправодаў^[7], злучае газавыя радовішчы Заходняй Сібіры з канчатковымі спажыўцамі ў Еўропе (4 451 км, 1983 г.);
• «Саюз» — газаправод з Арэнбурга праз Украіну ў краіны Усходняй і Заходняй Еўропы (1979 г.);
• Блакітны паток (1 213 км, 2003 г., падводны);
• Ямал — Еўропа (2 000 км, 2006 г.);
• Паўночны паток (1 200 км, падводны);
• Дзуарыкаў — Цхінвал (175 км^[8], 2009 г.);
• Джубга — Лазараўскае — Сочы (171,6 км, уключаючы марскі ўчастак — 159,5 км, 2011 г.);
• Сахалін — Хабараўск — Уладзівасток (які будуецца, першы ўчастак здадзены ў 2011 г.);
• Паўднёвы паток або Турэцкі паток (які будуецца, 900 км, падводны);
• Ямал — Еўропа 2 (праектаваны);
• Сіла Сібіры (праектаваны);
• «Алтай» (праектаваны, 6 700 км).

Прадуктаправод

Аміякаправод

На помпавай станцыі № 1 аміякаправода Тальяці — Адэса

Аміякаправод — трубаправод, прызначаны для перапампоўкі аміяку.

У канцы 1970-х гадоў у СССР быў пабудаваны адзіны ў краіне і пяты па ліку ў свеце аміякаправод Тальяці — Адэса спецыяльна для транспарціроўкі асноўнай прадукцыі Тальяцінскага азотнага завода (цяпер ААТ «Тальяціазот») на экспарт. Першая чарга (800-кіламетровы трубаправод «Горлаўка — Адэса») ўведзена ў строй у кастрычніку 1979 года. Трубаправод агульнай даўжынёй 2 417 км (з іх 1 021 км праходзіць па тэрыторыі Украіны) цалкам скончаны ў 1981 годзе. Магутнасць аміякаправода дасягае 2,5 млн тон у год. Транспартуемы аміяк знаходзіцца пад ціскам да 35 атмасфер ў трубе дыяметрам 355 мм у вадкім стане пры тэмпературы +4 °C. У мэтах бяспекі траса аміякаправода не набліжаецца да населеных пунктаў бліжэй, чым на 1 000 метраў, а ў месцах павышанай небяспекі быў ужыты прынцып «двайной трубы». На такіх участках сценкі як унутранай (асноўнай), так і знешняй трубы (якая забяспечвае дадатковую абарону ад карозіі) здольныя вытрымліваць вельмі высокі ціск: таўшчыня труб павялічана да 13 мм, а паміж трубамі запампаваны азот^[9].

Этанол

У ліку іншага, трубаправоды выкарыстоўваюцца для транспарціроўкі этанолу ў Бразіліі, таксама існуе некалькі праектаў будаўніцтва этанолаправодаў у Бразіліі і ЗША^[10]. У адрозненне ад транспарціроўкі нафты і газу пры транспарціроўцы этылавага спірту па трубах узнікае шэраг праблем, звязаных з агрэсіўным уздзеяннем на сценкі трубаправода, а таксама схільнасцю паглынаць ваду і прымешкі з трубы^[11]. Будаўніцтва этанолаправодаў абмяжоўваюць адносна невялікія аб’ёмы транспарціроўкі, нізкая эфектыўнасць выдаткаў і іншыя меркаванні^[12].

Гідратранспарт карысных выкапняў

Гідратранспарт карысных выкапняў выкарыстоўваецца для транспарціроўкі вугалю ці руды з шахт. Перад падачай ў трубаправод, які перамяшчаецца матэрыял змешваецца з вадой, а пасля транспарціроўкі павінен быць высушаны. Першым у свеце трубаправодам для перамяшчэння карысных выкапняў лічаць пабудаваны ў 1967 годзе 85-ці кіламетровы трубаправод у Тасманіі (Аўстралія), які ўключае ў сябе 366-метровы мост з пралётам 167 метраў над ракой Саваж^[13][14]. У якасці аднаго з прыкладаў гідратранспарта карысных выкапняў можна прывесці праект 525-ці кіламетровага трубаправода, які плануецца для транспарціроўкі жалезнай руды з шахты Minas-Rio (магутнасцю — 26,5 млн тон у год) у порт Асу (Бразілія)^[15].

Гл. таксама

• Трубаправодны транспарт Расіі
• Трубаправод
• Нафтаправод
• Газаправод
• Аміякаправод
• Кампрэсарная станцыя