Гарадзішча (Баранавіцкі раён)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Гарадзішча (значэнні).

Гарадзі́шча^[2] (трансліт.: Haradzišča, руск.: Городище) — гарадскі пасёлак у Беларусі, у Баранавіцкім раёне Брэсцкай вобласці. Цэнтр Гарадзішчанскага сельсавета.

Гарадскі пасёлак Гарадзішча Свята-Крыжаўзвіжанская царква Краіна Беларусь Вобласць Брэсцкая Раён Баранавіцкі Сельсавет Гарадзішчанскі Каардынаты 53°19′20″ пн. ш. 26°00′48″ у. д.HGЯO Першая згадка 1414 Вышыня цэнтра 290 м Насельніцтва ▼1 705 чал. (1 студзеня 2024)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код 163 Паштовы індэкс 225328 Аўтамабільны код 1 СААТА 1204812906 Гарадзішча на карце Беларусі ±

Гарадзішча на Вікісховішчы

Геаграфія

Знаходзіцца ў вярхоўі ракі Сэрвач, за 20 км на поўнач ад Баранавічаў, за 25 км ад чыгуначнай станцыі Баранавічы-Палескія (лінія Брэст — Мінск); на аўтамабільнай дарозе Баранавічы — Наваградак. Насельніцтва 2024 чал. (2017)^[3].

Гісторыя

Упершыню Гарадзішча згадваецца ў сяр. XIII ст., калі паселішча ўжо далучылася да Вялікага Княства Літоўскага. У 2-й пал. XV ст. мясцовасць згадваецца як велікакняжацкі двор. У 1494 Ян Кезгайлавіч заснаваў тут касцёл.

На мяжы XV—XVI стст. Гарадзішча знаходзілася ва ўладанні князя Сямёна Бельскага, з 1501 — вялікай княгіні Алены Іванаўны. У XVI—XVIII стст. паселішча ўваходзіла ў склад Новагародскага павета Новагародскага ваяводства і належала Няміравым, Хадкевічам, Гастомскім, Пацам і іншым. У 1640 Каменскія збудавалі тут мураваны касцёл. У канцы XVII ст. мястэчка перайшло да Зяновічаў.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Гарадзішча апынулася ў складзе Расійскай імперыі, дзе ў 1795 зрабілася цэнтрам воласці Наваградскага павета. Станам на 1798 тут дзейнічалі грэка-каталіцкая царква і касцёл. Па задушэнні вызваленчага паўстання ў 1831 расійскія ўлады канфіскавалі мястэчка ў графа Людвіка Паца. З 1833 Гарадзішча знаходзілася ва ўладанні Бухавецкіх. Па задушэнні нацыянальна-вызваленчага паўстання ў 1864 царскія ўлады гвалтоўна перарабілі мясцовы касцёл у царкву Маскоўскага патрыярхату. Станам на 1866 у Гарадзішчы было 60 двароў, працавалі 2 праваслаўныя цэрквы (колішнія касцёл і грэка-каталіцкая царква), народнае вучылішча (адкрылася ў 1863), капліца, сінагога, 4 малітоўныя дамы, багадзельня, конная паштовая станцыя, цагельня, бровар, управа; праводзілася 2 рэгулярныя кірмашы; працаваў лекар. На 1909 у мястэчку і аднайменным маёнтку было 246 двароў, працавалі пошта і тэлеграф, народнае вучылішча (у 1901 96 вучняў, з іх толькі 9 дзяўчынак), аптэка, бальніца, валасная ўправа, 2 праваслаўныя царквы, сінагога, 5 яўрэйскіх дамоў малітвы, цагельня, больш за 19 крам, багадзельня, конная паштовая станцыя, 2 кірмашы. У Першую сусветную вайну ў 1916 каля мястэчка прайшла Скробава-Гарадзішчанская аперацыя.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Гарадзішча апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабілася цэнтрам гміны Наваградскага павета. У гэты час тут было 165 двароў. У сярэдзіне 1930-х у мястэчку працавалі гмінная ўправа, школа, аптэка.

У 1939 Гарадзішча ўвайшло ў БССР, дзе 15 студзеня 1940 атрымала афіцыйны статус пасёлка гарадскога тыпу і зрабілася цэнтрам раёна. У Другую сусветную вайну з 24 чэрвеня 1941 да 8 ліпеня 1944 мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1962 Гарадзішчанскі раён скасаваны, яго тэрыторыя далучана да Баранавіцкага раёна.

У 2008 годзе Гарадзішча атрымала статус аграгарадка^[4].

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Касцёл пасля мураўёўскай перабудовы
• 
  Касцёл, з боку апсіды
• 
  Грэка-каталіцкая царква пасля мураўёўскай перабудовы
• 
  Сінагога

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1830 год — 486 муж., з іх шляхты 3, духоўнага саслоўя 3, мяшчан-іўдзеяў 121, мяшчан-хрысціян і сялян 355, жабракоў 4^[5]; 1886 год — 504 чал.; 1893 год — 747 чал.
• XX стагоддзе: 1909 год — 2942 чал.; 1921 год — 1021 чал.; 1935 год — 4 тыс. чал.; 1969 год — 4,6 тыс. чал.; 1993 год — 2520 чал.^[6]; 1998 год — 2630 чал.
• XXI стагоддзе: 2006 год — 2,5 тыс. чал.^[7]; 2008 год — 2,5 тыс. чал.; 2009 год — 2 219 чал. (перапіс); 2016 год — 2 040 чал.^[8]; 2017 год — 2 024 чал.^[3]

Адукацыя

У Гарадзішчы працуюць сярэдняя, музычная і дзіцяча-юнацкая спартыўная школы, школа-інтэрнат, дашкольная ўстанова.

Медыцына

Медыцынскія паслугі аказваюць бальніца, амбулаторыя і ветэрынарная бальніца.

Культура

Дзейнічаюць дом культуры, 2 бібліятэкі.

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасці, сацыяльна-бытавога абслугоўвання.

Апроч таго, у мястэчку працуюць лясніцтва, дом побыту, аўтавакзал, аптэка, банк.

Турыстычная інфармацыя

Славутасці

Гарадзішча

У ваколіцах мястэчка — гарадзішча перыяду ранняга феадалізму (XI—XIII стагоддзі; паводле меркаваннях некаторых даследчыкаў былая літоўская сталіца Варута), за 0,8 км на захад ад аграгарадка, на правым беразе ракі Сэрвач —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113В000053шыфр 113В000053

• Касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі (XVIII ст.)
• Свята-Крыжаўзвіжанская царква (1764, 1879; колішняя грэка-каталіцкая, цяпер ва ўладанні БЭМП) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Г000709шыфр 113Г000709
• Могілкі: вайсковыя германскія часоў Першай сусветнай вайны, яўрэйскія
• Сінагога (кан. ХІХ ст.)
• Брацкая магіла (1941—1944), вул. 17-га Верасня —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Д000052шыфр 113Д000052

Страчаная спадчына

• Сядзібна-паркавы комплекс Пацаў (XVIII ст)

Вядомыя асобы

• Віктар Мікалаевіч Ажгірэй (нар. 1956) — беларускі мастак.
• Эліэзэр Багацін (1912—1993) — ізраільскі пісьменнік^[9]
• Хаім Арон Каплан^[he] (1880—1942) — яўрэйскі педагог.
• Соня Шац^[he] (1912—2007)

Галерэя

• Краявіды Гарадзішча
• 
  Касцёл
• 
  Касцёл, званіца
• 
  Касцёл, уваход
• 
  Царква

Зноскі

1. Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q125194897'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738'></a>
2. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
3. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
4. Решение Барановичского районного Совета депутатов от 14.03.2008 N 47 «О преобразовании сельских населенных пунктов Барановичского района в агрогородки»
5. Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7. С. 413.
6. Іван Крэнь, Валерый Шаблюк. Гарадзішча // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — С. 476. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
7. Городище // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9
8. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
9. https://library.osu.edu/projects/hebrew-lexicon/02450.php

Літаратура

• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка горада Баранавічы і Баранавіцкага раёна // Г. К. Кісялёў (галоўны рэдактар), Р. Б. Венцэль, М. К. Дзёмін і інш. (рэдкал.), М. І. Бернат (укладальнік). — Мн.: БЕЛТА, 2000. — 736 с.: іл. — ISBN 985-6302-28-5.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
• Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Гарадзішча // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 208. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Horodyszcze // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy (польск.). — Warszawa, 1882. — S. 143.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Гарадзішча
• Гарадзішча (Баранавіцкі раён) на сайце Глобус Беларусі (руск.)
• мяст. Гарадзішча на Radzima.org
• Фатаграфіі на «Глобусе Беларусі»