Barcelono
ĉefurbo de Katalunio, Hispanio From Wikipedia, the free encyclopedia
Barcelono[1] (Barcelona, katalune [bərsə'lonə] kaj hispane [barθe'lona]) estas la ĉefurbo de la aŭtonoma komunumo Katalunio, nord-oriente en Hispanio, de la komarko Barcelonès kaj de la Provinco Barcelono.
 |
Por samtitola artikolo vidu la paĝon Barcelona. |
| Barcelono | |||
| hispane: Barcelona, katalune: Barcelona | |||
| urbo | |||
     Fotomontaĵo Vidoj de Barcelono | |||
|
|||
| Oficiala nomo: Barcelona | |||
| Ŝtato |  Hispanio | ||
|---|---|---|---|
| Duoninsulo | Iberio | ||
| Regiono | Katalunio | ||
| Provinco | Provinco Barcelono | ||
| Komarko | Barcelonès | ||
| Transporto | - | ||
| - flughaveno | Flughaveno de Barcelono | ||
| - haveno | Haveno de Barcelono | ||
| Najbaras kun | Mediteraneo | ||
| Memorindaĵoj | 4
| ||
| Turo | Turo Agbar | ||
| Riveroj | Llobregat, Besòs | ||
| Situo | Barcelono | ||
| - alteco | 9 m s. m. | ||
| - koordinatoj | 41° 22′ 57″ N 02° 10′ 37″ O (mapo) | ||
| Plej alta punkto | |||
| - alteco | 512 m s. m. | ||
| Plej malalta punkto | |||
| - alteco | 0 m s. m. | ||
| Areo | 100,4 km² (10 040 ha) | ||
| Loĝantaro | 1 621 537 (2008) | ||
| Denseco | 16 150,77 loĝ./km² | ||
| Parko | Parko Güell | ||
| Fondo | 3-a jarcento a.K. | ||
| Urbestro | Ada Colau | ||
| Horzono | MET (UTC+1) | ||
| - somera tempo | MET (UTC+2) | ||
| Poŝtkodo | 08.0XX | ||
| Loko de Monda heredaĵo de UNESKO | |||
| Nomo | Hospitalo de Sant Pau | ||
| Tipo de heredaĵo | kultura heredaĵo | ||
| Jaro | 1997 (#21) | ||
| Numero | 804 | ||
| Regiono | Eŭropo | ||
| Kriterioj | i, ii, iv | ||
| Okazejo | Somera Olimpiko 1992 | ||
  Situo enkadre de Hispanio
| |||
 Situo enkadre de Katalunio
| |||
 Vikimedia Komunejo: Barcelona | |||
| Retpaĝo: www.barcelona.cat | |||
 | |||
La urbo estas la 2-a plej granda en Hispanio (post Madrido) kaj la plej granda de Katalunio, krom la 11-a de la Eŭropa Unio. Ĝi estas centro de la metropola areo de Barcelono (el ĉirkaŭ tri ĝis kvin milionoj da loĝantoj), kun 1 620 343 loĝantoj en 2018.[2] La metropola areo faras ĝin la 6-a plej loĝata de la Eŭropa Unio.
La urbo posedas MEP de 142 223 milionoj da usonaj dolaroj kaj porpersona MEP de po 30 619 usonaj dolaroj, nome MEP PPA de 36 240 usonaj dolaroj,[3] kio faras ĝin la dua metropola areo hispana laŭ ekonomia aktiveco; kaj la 17-a de Eŭropo post: Londono, Parizo, Rejno-Ruhr, Amsterdamo, Milano, Bruselo, Moskvo, Frankfurto ĉe Majno, Munkeno, Madrido, Berlino, Vieno, Romo, Kopenhago, Stokholmo, Birmingham.
Ĝi situas ĉe Mediteraneo, 120 km sude de Pireneoj kaj de la franca limo sur malgranda marborda ebenaĵo limigita kun la maro oriente, kun la montaro Collserola okcidente, kun la rivero Llobregat sude kaj la rivero Besós norde.
La historio de Barcelono esta longdaŭra ja 4000 jaroj, ekde la fino de la Neolitiko, kun la plej fruaj restaĵoj trovitaj en la teritorio de la nuna urbo, ĝis la aktualo. La frua historio de ties loĝantoj kunigas iberojn, romianojn, judojn, visigotojn, islamanojn kaj kristanojn. Kiel ĉefurbo de Katalunio kaj dua plej grava urbo en Hispanio, la tiel nomita Grafurbo (pro la iama Barcelona Graflando) forĝis sin gravecon laŭlonge de la tempopaso, el malgranda romia kolonio ĝis iĝi urbo ege aprezata internacim pro aferoj kiel ties ekonomio, ties arta heredo, ties kulturo, ties sporta vivo kaj ties socia vivo.
Barcelona estis scenejo de diversaj internaciaj eventoj kiuj kontribuis al plifirmigo de ĝia graveco. La plej konataj estis la Internaciaj Ekspozicioj de 1888 kaj de 1929. Poste, en la jaro 1992 okazis la Olimpikoj en Barcelono. Somere 2004 okazis la Internacia Forumo de Kulturoj. Krome la urbo estas sidejo de la sekretariaro de la Unio por la Mediteraneo.[4]
En 1909 okazis en Barcelono la 5-a Universala Kongreso de Esperanto kun ĉeesto de Ludoviko Zamenhof. Inter 1936 kaj 1939 la urbo suferis la tragedion de la Hispana Enlanda Milito, eĉ pli ol aliaj areoj de la lando, sed ĝi ankaŭ spertis la tiaman socian revolucion. Aŭguste 2019 okazis la SAT-kongreso, kiu estis dediĉita al tiuj historiaj eventoj.
En la aktualo, Barcelono estas agnoskita kiel mondurbo pro sia kultura, financa, komerca kaj turisma graveco. Posedas unu el la havenoj plej gravaj de la Mediteraneo kaj ĝi estas ankaŭ grava punkto de komunikado inter Hispanio kaj Francio, pro la facila konekto pere de aŭtoŝoseo kaj rapidtrajnoj. La Flughaveno de Barcelono-El Prat, je 15 km de la urbocentro, estis uzita de pli ol 50,1 milionoj da pasaĝeroj en 2018.[5]
Situo
.svg)
La urbo de Barcelono estas sur la mediteranea marbordo de la Iberia Duoninsulo, ĝuste en la centro de la deltoj de la riveroj Llobregat sudokcidente kaj Besós nordoriente. Ĝia municipa teritorio limas, el sudo nordorienten kaj laŭ laŭhorloĝa direkto, kun la jenaj municipoj: El Prat de Llobregat, Hospitalet de Llobregat, Esplugues de Llobregat, Sant Just Desvern, Sant Feliu de Llobregat, Molins de Rei, Sant Cugat del Vallès, Sardañola del Vallés, Montcada i Reixac, Santa Coloma de Gramanet kaj Sant Adrià de Besòs. La du unuaj kaj la du lastaj estas la municipoj kun kiuj la urbo havas plej fortan kontakton, pere de densa urba reto sinsekva kiu ligas ilin, male San Cugat del Vallés kaj Sardañola del Vallés estas tro fore apartigitaj de Barcelono, ĉar la montaro Litoral kaj la natura parko de la montaro Collserola funkcias kiel naturaj bariloj.
Barcelono havas malgrandan parton de sia municipa teritorio en la deklivo de la rivero Llobregat sur la montaro Collserola. Temas pri Vallvidrera kaj Les Planes, kiuj troviĝas iom interne ene de la natura parko de Collserola. Formas parton de ties municipa teritorio ankaŭ la romanika ermitejo de Santa Creu d'Olorda, inter la Vallès Occidental kaj la Baix Llobregat.
Barcelono estas la ĉefurbo de la komarko Barcelonés, kiu estas formata de la municipoj Barcelono, Hospitalet de Llobregat, Badalona, Santa Coloma de Gramanet kaj Sant Adrià de Besòs. Tiu komarko limas norde kun la Okcidenta Vallés, nordoriente kun la komarkoj Orienta Vallés kaj Maresme, oriente kaj sudoriente kun la Mediteranea Maro kaj okcidente kun la komarko Baix Llobregat.
Limaj urboj:[6]
| Nordokcidente: San Cugat del Vallés | Norde: Sardañola del Vallés kaj Moncada y Reixach | Nordoriente: Santa Coloma de Gramanet kaj San Adrián de Besós |
| Okcidente: Molins de Rey, San Feliú de Llobregat, San Justo Desvern kaj Esplugas de Llobregat |  |
Oriente: Mediteraneo |
| Sudokcidente: Hospitalet de Llobregat kaj El Prat de Llobregat | Sude: Mediteraneo | Sudoriente: Mediteraneo |
Distriktoj
Kvartaloj de Barcelono estas Pedralbes kaj aliaj. La Eixample (etendaĵo) estas distrikto de Barcelono inter la malnova urbo (Ciutat Vella) kaj kio estis iam ĉirkaŭaj urbetoj (Sants, Gràcia, Sant Andreu ktp.). Konstruita en la 19-a kaj frua 20-a jarcentoj, iuj partoj de la Eixample estis multe influitaj de modernismaj arkitektoj, kies ĉefulo estas Antoni Gaudí. Aliaj distriktoj estis Gràcia, Horta-Guinardó, Les Corts, Sarrià-Sant Gervasi ktp.
Gravaj avenuoj de Barcelono estas Diagonala Avenuo kaj Meridiana Avenuo.
Laŭ sagao, la urbo (Barcino) estis fondita de Hamilkar Barka, patro de Hanibal Barka el Kartago. Post tio trakonstruis la urbon la romianoj al kastro . La centro de la urbo kuŝis sur Mons Taber, sur malgranda monteto proksime al la tiama Konsildomo (Plaça de Sant Jaume). Oni povas ankoraŭ hodiaŭ trovi restaĵojn de la romia urbomuro en la praurba parto. Gravaj romiaj trovitaĵoj estas ekspoziciitaj ĉe Plaça del Rei. En la 5-a jarcento la urbon konkeris visigotoj, en la 8-a jc. la maŭroj. En 801 konkeris la urbon la franca reĝo. Je 985 disrabis Barcelonon Al-Mansur, armeestro de Kordovo.
En la mezepoko Barcelono estis ĉefurbo de Reĝlando de Aragono kaj elstara mara kaj komerca potenco en la okcidenta Mediteranea maro, kun gravaj posedaĵoj, kiel Sardio kaj Sicilio. Ekde la 15-a jarcento, post la Kompromiso de Caspe (1412) kaj la enlanda milito (1462-1472), la urbo perdis potencon, unue favore al Valencio kaj poste al kastiliaj urboj. La malvenko en la milito de hispana sukcedo (1701-1714) post sieĝo kaj la postaj reprezalioj de Filipo la 5-a de Kastilio plimalfortigis kaj katenis la urbon ĝis meze de la 19-a jarcento, kiam estiĝis permeso malkonstrui la urbomurojn.
La ekonomia bonfarto permesis rapidegan plilarĝigon de la urbo, kiu ensorbis diversajn antaŭurbojn kiel Sants, Gràcia kaj Sarrià. Partoj de la urbo aldoniĝis post eventoj, kiel la internaciaj ekspozicioj de 1888 kaj 1929, la Olimpikaj ludoj (1992) aŭ la Forumo de la Kulturoj (2004).
Dum la Hispana Enlanda Milito la urbo suferis multajn militajn malfacilaĵojn inter kiuj malsatego kaj mortiga konstanta bombardado.[7]
Pro sia historio Barcelono havas elstaregan gotikan arkitekturon, kiu konserviĝis pro la stagnado de la urbo dum jarcentoj. Nova etapo de ekonomia bonfarto koincidis kun la ekspansio de la urbo, tial ke ĝia impona kolekto de modernismaj konstruaĵoj (kun ok Mondaj Kulturheredaĵoj de Unesko) ne stariĝis sur la malnovaj mezepokaj palacoj. Nuntempe Barcelono plu aperigas novajn elstarajn konstruaĵojn, kiel Turon Agbar (2005).
Plej elstaraj vidindaĵoj:
- La strato Les Rambles estas larĝa aleo, kiu kondukas de la centro al la haveno. Tio estas promena strato kun multaj amuzejoj kaj bazaroj.
- Fine de la promenejo de Les Rambles, ĉe la malnova haveno, staras la statuo de Kristoforo Kolumbo kaj ŝipmuzeo Museu Marítim.
- La Gotika kvartalo situas en la malnova kvartalo de Barcelono kaj enhavas unu el la plej impresaj kolektoj de civila gotika arkitekturo en la mondo. En ĝi situas la Katedralo de Barcelono, la preĝejo Santa Maria del Pi, la domo Ca l'Ardiaca, la Plaça del Rei (kun la malnova reĝaj palaco kaj kapelo) kaj la vizitinda urba muzeo. Proksime de ĝi elstaras la preĝejo Santa Maria del Mar (eble la plej impona gotika preĝejo el la urbo) kaj la strato Montcada, kun ties sinsekvo de mezepokaj palacoj. Diversloke staras restaĵoj de la romiaj urbomuroj, ĉefe proksime de la katedralo. Trans Les Rambles, en la kvartalo El Raval, elstaras la gotika Hospitalo de Sant Pau kaj la romanika preĝejo Sant Pau del Camp, kun nekutima korto.
- La promenejo Passeig de Gràcia enhavas multajn modernismajn domojn, inkluzive de Casa Milà kaj Casa Batlló de Gaudí, Casa Amatller de Josep Puig i Cadafalch kaj Casa Lleó Morera kaj Casa Fuster de Lluís Domènech i Montaner. Ankaŭ en apudaj stratoj staras elstaraj samtempaj modernismaj konstruaĵoj, kiel la malnova eldonejo Montaner i Simon (nuntempe sidejo de la Fondaĵo Antoni Tàpies).
- Templo Sankta Familio, preĝejo de arkitekto Antoni Gaudí
- Muzeo Joan Miró (vidu ankaŭ artikolon Fondaĵo Joan Miró).
- Muzeo Picasso, kun malpli konataj verkoj de Pablo Picasso
- Nacia Muzeo de Arto de Katalunio, kiu prezentas gravajn murpentraĵojn kaj aliajn mezepokajn artaĵojn, kun sidejo en la Nacia Palaco.
- Arkeologia Muzeo de Katalunio
- Scienca muzeo CosmoCaixa Barcelono
- Haveno de Barcelono
- Biblioteko de Katalunio
Mondaj Kulturheredaĵoj de Unesko en Barcelono:
- Casa Milà (La Pedrera)
- Casa Batlló
- Casa Vicens
- Palau Güell
- Fasado de la Naskiĝo kaj Kripto de Templo Sankta Familio
- Palaco de la Kataluna Muziko
- Hospitalo de Sant Pau
- Parko Güell
Historie, Barcelono posedis grandan tramreton. La unua tramlinio de la urbo malfermiĝis en 1872, sed preskaŭ ĉiuj el tiuj historiaj linioj estis fermitaj en 1971, estante anstataŭitaj de busoj kaj de la vastiĝanta Metroo de Barcelono. La sola restanta linio, "Tramvia Blau", estis konservita kiel turisma vidindaĵo, uzante la historian veturantan materialon. Tamen komence de la 21-a jarcento, du novaj tram-sistemoj, "Trambaix" kaj "Trambesòs", malfermiĝis en la ĉirkaŭurboj de la urbo.[8]
La Flughaveno de Barcelono (IATA: BCN, ICAO: LEBL), ofte konata kiel Flughaveno El Prat, estas je 10 km sudokcidente de Barcelono, fakte kuŝanta sur teritorio de la municipoj El Prat de Llobregat, Viladecans kaj Sant Boi de Llobregat. La flughaveno estas la dua plej granda en Hispanio malantaŭ Flughaveno Madrido-Baraĥo kaj la unua en Katalunio.
La Haveno de Barcelono estas situa inter la nova marenfluo de la rivero Llobregat kaj la kvartalo Barceloneta. La granda turisma industrio de la regiono igis tiun havenon la plej granda de la Mediteraneo por krozoŝipoj, kaj la kvina de la mondo nur post tiuj de Karibio, dum la industria gravo de la regiono igis ĝin unu de la plej grandaj varhavenoj de la Mediteraneo: ĝi estas tre proksima de la centro de Barcelono kaj estas konektata al la ĉefaj havenoj de la mondo.
Al Montjuïc supreniras sinsekve Funikularo de Montjuïc kaj Telfero de Montjuïc.
- Lluís Rigalt, pentristo
- Lluís Domènech i Montaner, arkitekto kaj politikisto
- Francisco Pi y Margall, politikisto, prezidento de la Unua Hispana Respubliko.
- Rajmondo Sabundo, erudiciulo, juristo, filozofo, kuracisto, teologo kaj reĝa profesoro en la Universitato de Tuluzo.
- Anna Casassas i Figueras (1958), tradukistino kaj advokato
- Andrea Motis (1995), muzikistino
- en Barcelono mortis:
- hungara inĝeniero János Urbanek
- hungara pupteatristo - hispana dramisto Loránd Orbók
- hungara-hispana reĝisoro László Vajda (filo)
Barcelono havas partnerajn rilatojn kun la sekvaj urboj:
Montpellier, Hérault en Francio ekde 1963
Rio-de-Ĵanejro en Brazilo ekde 1972
Monterejo en Meksiko ekde 1977
Bostono en Usono ekde 1983
Busano en Sud-Koreio ekde 1983
Kolonjo, Nordrejn-Vestfalio en Germanio ekde 1984
Montevideo en Urugvajo ekde 1985- Rio Verde en Brazilo ekde 1985
Sankt-Peterburgo en Rusio ekde 1985 (provizore ĉesigita en 2022 pro la Invado de Rusio en Ukrainion) [9]- Sao-Paŭlo en Brazilo ekde 1985
Havano en Kubo ekde 1993
Kobeo en Japanio ekde 1993
Antverpeno en Belgio ekde 1997
Istanbulo en Turkio ekde 1997
Dublino en Irlando ekde 1998
Gaza en Palestino ekde 1998
Tel-Avivo en Israelo ekde 1998 (provizore ĉesigita en 2023) [10]
Ateno en Grekio ekde 1999
Esfahano en Irano ekde 2000
Sarajevo en Bosnio kaj Hercegovino ekde 2000
Valparaíso en Ĉilio ekde 2001
Ŝanhajo en Popola Respubliko Ĉinio ekde 2001
Dubajo en Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj ekde 2006- San-Francisko en Usono ekde 2010
- 1901: Unua Esperanto-grupo fondita;
- 1909: 5-a Universala Kongreso;
- 2019: 92-a SAT-Kongreso.
La Hispana Esperanto-Instituto estis historia instituto por subteno de la internacia lingvo Esperanto, aktiva en Hispanio en signifa parto de la 20-a jarcento. Ĝi havis sian sidejon en Barcelono. Inter la kunfondintoj estis Josep Rofes Mestre el Barcelono, Alfonso Tur Thomas same el Barcelono dumtempe estis ties vicprezidanto, pliaj membroj estis ekzemple Manuel Maynar el Zaragozo kaj José Perogordo el Madrido. Inter la eldonaĵoj de la instituto ekzemple estis "elementa kurso de esperanto" de 1928 kaj eĉ ĝis en 1963 ĝi publikigis vinildiskon kun popularaj katalunaj kantoj en Esperanto.
Esperantistoj de Barcelono
Barcelono estas naskiĝurbo de Jaume Grau Casas, Alfons Sabadell, Elisabet Abeyà, Joan Amades Gelats, Josep Paluzie i Lucena, Francisco Pi y Margall, Carles Riba, Eduardo Vivancos kaj Francisko Gorgues.
EdE
En la urbo okazis la 5-a Universala Kongreso 6-11 septembro 1909, kun 1287 kongresanoj el 32 landoj. Ĉefaj temoj de la kongreso: organizo de naciaj E-societoj, financoj, laboroj de la E-Akademio.
Barcelono kaj Esperanto
En la kvina kanto de la verko de Abel Montagut nome Poemo de Utnoa okazas asembleo de la Gobanoj (eksterteranoj). Tie oni akceptas, ke oni plikuraĝigu la malfortigitan Utnoan (nome la ĉefrolulo Noa) pere de la drogo anoŭdo. Inna malsupreniras kaj liveras ĝin al Noa. Je ties efiko aperas antaŭ li la poeto Valmikio kiu montras al li la enormajn atingojn de la estonta homaro, se li sukcesas savi ĝin, nome, en Azio, el Ĉina Murego al insulo Srilanko. Poste aperas la japana pentristo Hokusajo kiu siavice montras aliajn mirindaĵon el Azio. Kaj poste venas la vico de Fidiaso, kiu montras mirindaĵojn el Eŭropo. Jen kiel oni prezentas Barcelonon:
- Sed nun jam Fidiaso al Dilmunido parolas,
- gvidante lin denove en la rondira vojaĝo,
- dum aŭskulteblas ankaŭ trobadorkanta muziko:
- -Ni nun ŝvebadas super la Barcelona grafurbo,
- kie alfingras nuben Sanktfamilia Preĝejo,
- kun orgenblovaj turoj kaj Gŭejla parko fabela,
- pri kiu vere ajnas, ke faris in la feinoj.[11]
- Barcelono signifas ankaŭ distriktan unuon provinco, kiu enhavas krom Barcelono aliajn komunumojn, ekz: L'Hospitalet de Llobregat.
- Barcelona Graflando estas la malnova nomo de la Kataluna reĝlando.
- Barcelono estas nomo de urbo en Venezuelo.
La Sagrada Familia
La Illa de la Discordia (la tureto maldekstre apartenas al la Casa Lleó Morera; la konstruaĵo kun la ŝtupa triangula pinto estas la Casa Amatller; kaj la kurba fasado al ĝia dekstro estas la Casa Batlló)
Casa Milà
Unu el la distrohavenoj de Barcelono. Videblas la katamarano kiu ligiĝas kun la Balearaj Insuloj
.jpg)
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
