រាជានិយមកម្ពុជា
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
រាជានិយមកម្ពុជា (អង់គ្លេស: Monarchy of Cambodia) គឺជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃស្ដេចប្រទេសកម្ពុជា ដែលបានដឹកនាំរដ្ឋ ប្រទេសកម្ពុជា បន្តពីសម័យកាលមួយ ទៅសម័យកាលមួយទៀត តាមព្រះរាជវង្សពង្សាវតារ ដែលកត់សម្គាល់ជាព្រះប្រមុខរដ្ឋ កាន់កាប់រាល់កិច្ចការជាតិទាំងឡាយ ទាំងនយោបាយ សង្គមកិច្ច និង សេដ្ឋកិច្ចជាតិ ដែលជារបបស្វ័យភាពដែលគ្រប់គ្រងដោយព្រះមហាក្សត្រ ដែលជាធម្មតាទទួលមរតក និងអំណាចគ្រប់គ្រង ពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់ ។[១]
Remove ads
Remove ads
ព្រះមហាក្សត្រ នៃកម្ពុជា
King of Cambodia
ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា គឺជា ព្រះប្រមុខរដ្ឋនៃ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ទ្រង់គ្រងរាជ្យសម្បត្តិ ប៉ុន្តែទ្រង់មិនកាន់អំណាចឡើយ ព្រះមហាក្សត្រ ទ្រង់ជាព្រះប្រមុខរដ្ឋអស់មួយជីវិត អង្គព្រះមហាក្សត្រ មិនអាចនរណារំលោភបំពានបានឡើយ ព្រះមហាក្សត្រ ទ្រង់ជានិមិត្តរូបនៃការឯកភាពជាតិ និង និរន្តរ៍ភាពជាតិ ។ ព្រះមហាក្សត្រ ទ្រង់ជាអ្នកធានាឯករាជ្យជាតិ អធិបតេយ្យ និង បូរាណភាពទឹកដី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ទ្រង់ជាអ្នកធានាការគោរពសិទ្ធិ និងសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និង ការគោរពសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ ។ ព្រះមហាក្សត្រ ទ្រង់មានតួនាទីខ្ពង់ខ្ពស់ជាអាជ្ញាកណ្ដាល ដើម្បីធានាការប្រព្រឹត្តទៅនៃអំណាចសាធារណៈឱ្យមានភាពទៀងទាត់ ក្នុង របបរាជានិយមកម្ពុជា ជារបបជ្រើសតាំង ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ឥតមានព្រះរាជអំណាចចាត់តាំងព្រះរជ្ជទាយាទ សម្រាប់គ្រងរាជ្យសម្បត្តិឡើយ ។ ក្នុងករណីដែលព្រះមហាក្សត្រ ពុំអាចបំពេញព្រះរាជភារៈជាព្រះប្រមុខរដ្ឋបានដូចធម្មតា ដោយព្រះអង្គទ្រង់ប្រឈួនជាទម្ងន់ មានការបញ្ជាក់ដោយក្រុមគ្រូពេទ្យជំនាញ ជ្រើសរើសដោយ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ប្រធានរដ្ឋសភា និង នាយករដ្ឋមន្ត្រី នោះប្រធានព្រឹទ្ធសភា បំពេញភារកិច្ចប្រមុខរដ្ឋជំនួសព្រះអង្គក្នុងឋានៈជា ព្រះរាជានុសិទ្ធិ ។ តំណែងជាប្រមុខរដ្ឋ ជំនួសព្រះមហាក្សត្រក្នុងឋានៈជាព្រះរាជានុសិទ្ធិនេះ អាចនឹងដូរឥស្សរជនផ្សេងទៀត ក្នុងករណីដូចដែលបានចែងក្នុងវាក្យខ័ណ្ឌខាងលើ តាមឋានានុក្រមដូចតទៅ៖
- ក-អនុប្រធានទី១ នៃ ព្រឹទ្ធសភា
- ខ-អនុប្រធានទី១ នៃ រដ្ឋសភា
- គ-អនុប្រធានទី២ នៃ ព្រឹទ្ធសភា
- ឃ-អនុប្រធានទី២ នៃ រដ្ឋសភា
នៅពេលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ចូលព្រះទីវង្គត ប្រធានព្រឹទ្ធសភាទទួលភារកិច្ចជាប្រមុខរដ្ឋស្ដីទី ក្នុងឋានៈជាព្រះរាជានុសិទ្ធិនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។ ក្នុងករណីដែលប្រធានព្រឹទ្ធសភា ពុំមានលទ្ធភាពបំពេញភារកិច្ចជាប្រមុខរដ្ឋស្ដីទីជំនួស ព្រះមហាក្សត្រ ក្នុងពេលព្រះអង្គចូលទីវង្គត ការទទួលភារកិច្ចជាប្រមុខរដ្ឋស្ដីទីក្នុងឋានៈជាព្រះរាជានុសិទ្ធិ ត្រូវអនុវត្តតាមវាក្យខ័ណ្ឌទី២ និង ទី៣ នៃមាត្រា ១១ថ្មី ។ ក្នុងរយៈពេល ៧ ថ្ងៃយ៉ាងយូរ ព្រះមហាក្សត្រថ្មី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាត្រូវបានជ្រើសរើសដោយក្រុមប្រឹក្សារាជ្យសម្បត្តិ ។
សមាសភាពនៃក្រុមប្រឹក្សារាជ្យសម្បត្តិរួមមាន៖
- ប្រធានព្រឹទ្ធសភា
- ប្រធានរដ្ឋសភា
- នាយករដ្ឋមន្ត្រី
- សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ គណៈមហានិកាយ
- សម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ គណៈធម្មយុត្តិកនិកាយ
- អនុប្រធានទី១ និង អនុប្រធានទី២ នៃ ព្រឹទ្ធសភា
- អនុប្រធានទី១ និង អនុប្រធានទី២ នៃ រដ្ឋសភា
ការរៀបចំ និង ការប្រព្រឹត្តទៅនៃក្រុមប្រឹក្សារាជ្យសម្បត្តិ នឹងមានកំណត់ក្នុងច្បាប់មួយ ដែលត្រូវបានជ្រើសរើសជាព្រះមហាក្សត្រ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា សមាជិកនៃព្រះរាជវង្សានុវង្សខ្មែរ ដែលមានព្រះជន្មាយុយ៉ាងតិច ៣០ ព្រះវស្សាហើយដែលជាព្រះរាជបច្ឆាញាតិ នៃព្រះមហាក្សត្រ អង្គឌួង ឬ ព្រះមហាក្សត្រ នរោត្តម ឬ ក៏ព្រះមហាក្សត្រ ស៊ីសុវត្ថិ ។ មុនចូលគ្រងរាជ្យសម្បត្តិ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ថ្លែងសច្ចាប្រណិធាន ដូចមានចែងក្នុងឧបសម្ព័ន្ធទី ៤ ។ ព្រះរាជជាយា នៃព្រះមហាក្សត្រ មានព្រះរាជឋានៈជាព្រះមហេសី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។ ព្រះមហេសី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ពុំមានព្រះរាជសិទ្ធិធ្វើនយោបាយទទួលតួនាទីជាអ្នកដឹកនាំរដ្ឋ ឬជាអ្នកដឹកនាំរាជរដ្ឋាភិបាល ឬ ទទួលតួនាទីរដ្ឋបាល ឬនយោបាយឡើយ ។ ព្រះមហេសី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ទុកព្រះរាជកាយពលបំពេញព្រះរាជភារៈបំរើប្រយោជន៍សង្គម មនុស្សធម៌ សាសនា និង ជួយព្រះមហាក្សត្រក្នុងព្រះរាជកាតព្វកិច្ចផ្នែកពិធីការ និង ការទូត ។ ប្រការដែលព្រះមហាក្សត្រ ទ្រង់គ្រងរាជ្យសម្បត្តិ ប៉ុន្តែទ្រង់មិនកាន់អំណាចឡើយ ហើយដែលមានចែងក្នុងវាក្យខ័ណ្ឌទី១ នៃមាត្រា ៧ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ មិនអាចសុំកែប្រែបានជាដាច់ខាត ។ ព្រះមហាក្សត្រព្រះអង្គទ្រង់ទាក់ទងជាមួយព្រឹទ្ធសភា និងរដ្ឋសភាដោយព្រះរាជសារ ។ ព្រះរាជសារនេះ ព្រឹទ្ធសភា និង រដ្ឋសភា មិនអាចយកទៅជជែកពិភាក្សាឡើយ ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់តែងតាំងនាយករដ្ឋមន្ត្រី និង ទ្រង់តែងតាំងគណៈរដ្ឋមន្ត្រី តាមបែបបទដែលមានចែងក្នុងមាត្រា ១១៩ ថ្មី ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ទទួលសវនាការជាផ្លូវការពីរដងក្នុងមួយខែ ឱ្យនាយករដ្ឋមន្ត្រី និង គណៈរដ្ឋមន្ត្រីចូលគាល់រាយការណ៍ទូលថ្វាយទ្រង់ជ្រាបអំពីសភាពការណ៍ នៃប្រទេសជាតិ ។ តាមសេចក្ដីស្នើរបស់គណៈរដ្ឋមន្ត្រី ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ឡាយព្រះហស្តលេខាលើព្រះរាជក្រឹត្យតែងតាំង ផ្លាស់ប្ដូរ ឬ បញ្ចប់ភារកិច្ចមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ស៊ីវិល និង យោធា ឯកអគ្គរាជទូត និង ប្រេសិតវិសាមញ្ញ និងពេញសមត្ថភាព ។ តាមសេចក្ដីស្នើរបស់ឧត្ដមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ឡាយព្រះហស្តលេខាលើព្រះរាជក្រឹត្យតែងតាំង ផ្លាស់ប្ដូរ ឬ ដកចៅក្រមផ្នែកយុត្តាធិការ ។ នៅពេលប្រជាជាតិប្រឈមមុខនឹងគ្រោះថ្នាក់ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ប្រកាសប្រទានដំណឹងជាសាធារណៈ ដាក់ប្រទេសជាតិស្ថិតនៅក្នុងភាពអាសន្នក្រោយពីបានមតិឯកភាពពី នាយករដ្ឋមន្ត្រី ប្រធានរដ្ឋសភា និង ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ជាមេបញ្ជាការកំពូល នៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ ទ។ អគ្គមេបញ្ជាការរងកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ ត្រូវបានតែងតាំងឡើងដើម្បីបញ្ជាកងយោធពលខេមរភូមិន្ទនេះ ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់គង់ជាព្រះអធិបតី នៃឧត្ដមក្រុមប្រឹក្សាការពារជាតិដែលនឹងត្រូវបង្កើតឡើងដោយច្បាប់មួយ ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ប្រកាសសង្គ្រាម ក្រោយការអនុម័តរបស់រដ្ឋសភា និងព្រឹទ្ធសភា ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ទទួលសារតាំងឯកអគ្គរដ្ឋទូត ឬ ប្រេសិតវិសាមញ្ញ និងពេញសមត្ថភាពនៃប្រទេសក្រៅមកប្រចាំព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ឡាយព្រះហស្តលេខាលើសន្ធិសញ្ញា និង អនុសញ្ញាអន្តរជាតិ ហើយទ្រង់ប្រទានសច្ចាប័នលើសន្ធិសញ្ញា និង អនុសញ្ញាទាំងនេះក្រោយបានទទួលការអនុម័តយល់ព្រមពី រដ្ឋសភា និង ព្រឹទ្ធសភា។ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់មានព្រះរាជសិទ្ធិបន្ធូរបន្ថយទោស និង លើកលែងទោស ដល់អ្នកនយោបាយ ។ ព្រះមហាក្សត្រ ទ្រង់ឡាយព្រះហស្តលេខាលើព្រះរាជក្រមប្រកាសឲ្យប្រើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់ជាតិ ដែលរដ្ឋសភាបានអនុម័ត និង ព្រឹទ្ធសភាបានពិនិត្យចប់សព្វគ្រប់រួចហើយ និង ទ្រង់ឡាយព្រះហស្តលេខាលើព្រះរាជក្រឹត្យតាមសេចក្ដីស្នើសុំពី គណៈរដ្ឋមន្ត្រី ។ ក្នុងពេលដែលព្រះមហាក្សត្រប្រឈួន ហើយត្រូវព្យាបាលព្រះរោគនៅបរទេស ក្នុងពេលនោះព្រះមហាក្សត្រមានសិទ្ធិផ្ទេរអំណាចឡាយព្រះហស្តលេខានៅ លើព្រះរាជក្រម ឬ ព្រះរាជក្រឹត្យខាងលើនេះ ទៅប្រមុខរដ្ឋស្ដីទីចុះហត្ថលេខាជំនួសដោយព្រះរាជសារប្រគល់សិទ្ធិ ។ ព្រះមហាក្សត្រ ទ្រង់បង្កើត និង ប្រទានគ្រឿងឥស្សរិយស័ក្ដិជាតិ ។ ព្រះមហាក្សត្រ ទ្រង់សម្រេចប្រទានឋានន្តរសក្ដិ ឋានៈយោធា និង ស៊ីវិលតាមច្បាប់កំណត់ ។ ក្នុងរយៈពេលព្រះមហាក្សត្រទ្រង់អវត្ដមាន ប្រធានព្រឹទ្ធសភាទទួលភារកិច្ចជាប្រមុខរដ្ឋស្ដីទី ។ ក្នុងករណីដែលប្រធានព្រឹទ្ធសភា ពុំមានលទ្ធភាពបំពេញភារកិច្ចជាប្រមុខរដ្ឋស្ដីទីជំនួសព្រះ មហាក្សត្រ ពេលព្រះអង្គទ្រង់អវត្ដមាន ការទទួលភារកិច្ចជាប្រមុខរដ្ឋស្ដីទី ត្រូវអនុវត្តតាមវាក្យខ័ណ្ឌទី២ និង ទី៣ នៃមាត្រា ១១ ថ្មី ។[២] [៣]
Remove ads
ចំពោះការកែប្រែច្បាប់ រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា
រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានសម្រេចធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជា ចំនួន១០លើក ដោយធ្វើវិសោធនកម្មលើមាត្រាចំនួន៨ ។ មាត្រាទាំង៨នេះ រួមមាន មាត្រា១៩ថ្មី មួយ មាត្រា៨៩ មាត្រា៩៨ថ្មី មាត្រា១០ពីរថ្មី មាត្រា១១៩ថ្មីមួយ និងមាត្រា១២៥ថ្មី នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងមាត្រា៣ថ្មី មាត្រា៤ថ្មី នៃច្បាប់ធម្មនុញ្ញបន្ថែម ។ ដោយសារតែរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានបើកចំហនូវការកែប្រែច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញជាបន្តបន្ទាប់ដូចនេះហើយ បើព្រះមហាក្សត្រនៃកម្ពុជា ចង់គ្រប់គ្រងអំណាចពេញលេញឡើងវិញ ចង់គ្រងមកុដរាជនិងពាក់អាវរាជ រួមជាមួយនិងការគ្រងពេញយ័ស្តនៅគ្រឿងរាជទាំង៥មែននោះ ព្រះមហាក្សត្រកម្ពុជា អាចកែប្រែ ឬ លុប ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ មាត្រា៧ចេញបាន ដើម្បីបើកផ្លូវឱ្យព្រះអង្គកាន់អំណាចពេញលេញ ហើយអាចបញ្ជារលើមន្ត្រីកងទ័ពទូទាំងប្រទេស បើមានមន្ត្រីណាប្រឆាំង អាចដាក់ទោសប្រហារជីវិតភ្លាមៗ ដោយការលើកព្រះខ័នរាជ ជានិមិត្តសញ្ញាជំនួស ឱ្យត្រាបញ្ជារ នៃព្រះរាជសង្ហារ ។[៤] [៥]
Remove ads
អាណាចក្រ នគរភ្នំ (គ.ស ៥២-៥៥០)
Funan Kingdom (AD 52-550)
អាណាចក្រ ចេនឡា (គ.ស ៥៥០-៨០២)
Chenla Kingdom (AD 550-802)
Remove ads
ចក្រភពខ្មែរ (គ.ស ៨០២-១៤១៦)
Khmer Empire (AD 802-1416)
យោងតាមកំណត់ត្រារាជទូតចិន របស់រាជវង្សយ័ន្ត គឺលោក ចូវតាក្វាន់ (អង់គ្លេស: Zhou Daguan) ដែលមកដល់ចក្រភពខ្មែរ នាសម័យអង្គរ ឆ្នាំ១២៩៦ នៃគ.ស បានសរសេរក្នុងកំណត់ហេតុរបស់លោកថា "ចក្រភពអង្គរ" មានខេត្តចំនួនជាង៩០ ។ [៦] ចក្រភពខ្មែរ ឬ មហាអាណាចក្រខ្មែរ ដែលត្រួតត្រា អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដីគោកមួយភាគធំអស់រយៈពេលជាងប្រាំមួយរយឆ្នាំដែលគេស្គាល់ថាជាសម័យកាលដ៏មានឥទ្ធិពលនិងខ្លាំងពូកែរបស់ប្រជារាស្ត្រខ្មែនាសម័យកាល ចក្រភពអង្គរ (គ.ស ៨០២-១៤១៦) ដែលលាតសន្ធឹង លើប្រទេសឡាវ ប្រទេសថៃ ផ្នែកខ្លះនៃប្រទេសវៀតណាម និងប្រទេសភូមា។ [៧]
Remove ads
សម័យកាលចតុមុខ (គ.ស ១៤១៦-១៥២៨)
Chaktomuk period: (1416-1528 AD)
Remove ads
សម័យកាលលង្វែក (គ.ស ១៥២៩-១៥៩៣)
Longvek Period: (1529-1593 AD)
Remove ads
សម័យកាលស្រីសន្ធរ (គ.ស ១៥៩៤-១៦២០)
Srei Santhor Period: (1594-1620 AD)
Remove ads
សម័យកាលឧដុង្គ (គ.ស ១៦២០-១៨៦៣)
Oudong Period: (1620-1863 AD)
Remove ads
កម្ពុជាក្រោមអណានិគមបារាំង (១៨៦៣-១៨៨៦)
Cambodia under French colonization (1863-1886)
កម្ពុជាក្រោមអណាព្យាបាលបារាំង (១៨៨៧-១៩៤១)
Cambodia under French protectorate (1887-1941)
កម្ពុជាក្រោមនឹមត្រួតត្រាជប៉ុន (១៩៤១-១៩៤៥)
Cambodia under Japanese occupation (1941-1945)
សម័យកម្ពុជាក្រោមនិគមនិយមបារាំង (១៩៤៥-១៩៥២)
Cambodia under French colonial style (1945-1952)
ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទី១ (១៩៥៣-១៩៥៩)
Kingdom of Cambodia I (1953-1959)
សម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម (១៩៦០-១៩៧០)
People's Socialist Bloc (1960-1970)
សម័យសាធារណៈរដ្ឋខ្មែរ (១៩៧០-១៩៧៥)
Khmer Republic (1970-1975)
សម័យកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ (១៩៧៥-១៩៧៩)
Democratic Kampuchea (1975-1979)
សម័យសាធារណៈរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជា (១៩៧៩-១៩៨៩)
People's Republic of Kampuchea (1979-1989)
សម័យរដ្ឋកម្ពុជា (១៩៨៩-១៩៩២)
State of Cambodia (1989-1992)
សម័យអ៊ុនតាក់ (១៩៩២-១៩៩៣)
UNTAC era (1992-1993)
- United Nations Transitional Authority in Cambodia (UNTAC)
ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទី២ (១៩៩៣-បច្ចុប្បន្ន)
Kingdom of Cambodia II (1993-present)
- Cambodia Kingdom of Wonder
ឯកសារយោង
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads