Велестово

Велестово — село во Општина Охрид, во околината на градот Охрид. Сместено е во пазувите на планината Галичица.

Велестово
Поглед кон Велестово на Галичица
Велестово Местоположба на Велестово во Македонија Велестово на карта
Координати 41°5′0″N 20°49′40″E
Регион	Југозападен
Општина	Охрид
Област	Охридско
Население	889 жит. (поп. 2021)[1]
Пошт. бр.	6000
Повик. бр.	046
Шифра на КО	19007
Надм. вис.	1246 м
Слава	Голема Богородица
Велестово на општинската карта Атарот на Велестово во рамките на општината
Велестово на Ризницата

Потекло на името

Името на селото се поврзува со древниот пагански словенски бог Велес.^[2]

Географија и местоположба

Сретселото на Велестово

Ова село се наоѓа во Охридско, во средишниот дел на територијата на Општина Охрид, југоисточно од градот Охрид, на оддалеченост од 7 километри и припаѓа на неговата рурбална зона.^[3] Селото е планинско, на надморска височина од 1.080 метри, чиј атар се издига до сртот на планината Галичица, каде што се допира со подрачјето на Општина Ресен.^[3]

Селото е распослано на падините на Галичица, на височина од околу 1.000 метри. Мештаните со вода за пиење се снабдувале од селски чешми, а денес има водовод.^[4]

Месностите во атарот ги носат следниве имиња: Елен Врв, Стара Рача, Глогон, Селиште, Горни Студенец, Корита, Калишта, Вар, Долни Вар, Кабре, Сливана, Високи Врв, Красје, Баљјак, Синадоец и Црско.^[4]

Селото има два дела, поделено на Горно или Старо Велестово на височина од околу 1.000 метри и Долно или Ново Велестово, во долината Рача. Ново Велестово е основано по Втората светска војна од доселеници од Старо Велестово. Порано, во месноста Рача се наоѓале селските лозја. Растојанието помеѓу двата дела изнесува 2 километри.^[4]

Велестово се граничи со селото Коњско на југ, со Рамне на север, со ресенските села Петрино и Евла на исток и со градот Охрид и Охридското Езеро на запад.^[5]

Денес, Рача (Ново Велестово) претставува охридска населба, целосно одвоена од селото.

Од Охрид, селото Велестово е поврзано со асфалтиран пат.

Историја

Велестово спаѓа во старите охридски села. Најверојатно потекнува уште од средниот век. Името на селото е словенско и истоимено село се наоѓа во Црна Гора.^[4]

Во селото се наоѓаат многу старини. Во месноста Долна Рача, пониско од денешното село, се наоѓаат 2-3 извори и има предание дека таму се наоѓало старото село. Таму се наоѓаат само гробови. Преданието тврди дека селото се поместило повисоко поради Турците. Тоа е месноста Селиште, над денешното село. И на оваа месност, селото не останало многу, бидејќи „имало ламја, која ги јадела луѓето“. На оваа месноста постоела црквата „Св. Богородица“.^[4]

Во XIX век, Велестово било село во Охридската каза на Отоманското Царство.

Стопанство

Селската чешма со спомен-плоча за НОБ

Селото има мошне голем атар, којшто зафаќа простор од 29,7 км². На него преовладуваат пасиштата на површина од 1.603,5 хектари, на шумите отпаѓаат 739,6 хектари, а на обработливото земјиште 425,4 хектари.^[3]

Селото, во основа, има мешовита земјоделска функција.^[3]

До Втората светска војна, мештаните се занимавале главно со сточарство и најмногу се одгледувале кози и овци. Стоката била напасувана на планината Галичица, во месностите Џафа и Асан Џура. Исто така, многумина оделе и да работат за други во Охридско и Битолско. Меѓутоа, сточарството денес е целосно напуштено. Многумина работат во самиот град или заминале на привремена работа во странство.^[4]

Оние жители кои остануваат во селото преку целата година во најголем број се пензионери, а неколку жители се занимаваат и со овчарство.

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 823 —     1953 943 +14.6% 1961 1.020 +8.2% 1971 1.123 +10.1% 1981 1.237 +10.2%	Година Нас. ±% 1991 1.209 −2.3% 1994 1.103 −8.8% 2002 53 −95.2% 2021 889 +1577.4%
Забелешка: Податоците за населеното место Рача, согласно важечките територијални организации за време на пописите од 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 1994 и од 2021 година, се содржани во податоците за населеното место Велестово.

Во книгата „Етнографија на вилаетите Адријанопол, Монастир и Салоника“ се вели дека во 1873 г. селото имало 80 домаќинства и 245 жители.^[6]

Според податоците на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Велестово живееле 560 жители, сите Македонци.^[7] Според егзархискиот секретар Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“), во 1905 година во Велестово имало 560 жители, под врховенството на Бугарската егзархија.^[8]

На Етнографската карта на Битолскиот Вилает од 1901 г. Велесто е претставено како чисто македонско село во Охридската каза на Битолскиот санџак со 70 куќи.^[9]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралството Југославија од 1931 година, селото имало 650 Македонци.^[10]

Селото е големо и во 1961 година броело 1.020 жители, а во 1994 година 1.103 жители, македонско население.^[3][11]

Според последниот попис од 2002 година, во селото Велестово живееле 53 жители, сите Македонци.^[12]

Изминативе дваесетина години поголем дел од сопствениците ги продавале своите ниви на луѓе кои ги привлекла убавината на селото. Новите куќи се користат повремено најчесто во летниот период. Мал број жители од 7-8 домаќинства постојано живеат во селото.

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 889 жители, од кои 855 Македонци, 1 Албанец, 2 Власи, 2 останати и 29 лица без податоци.^[13]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	560	560	823	943	1.020	1.123	1.237	1.209	1.103	53	889

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.^[14]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.^[15]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[16]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[17]

Општествени установи

Објект на Црвениот крст во селото

• Поранешно основно училиште
• Објект на Црвен крст

Самоуправа и политика

Селото влегува во рамките на Општина Охрид, која била проширена при новата територијална поделба на Македонија во 2004 година.

Во периодот од 1996 до 2004 година, селото било дел од некогашната Општина Охрид.

Во периодот од 1965 до 1996 година, селото било сместено во големата општина Охрид.

Во периодот од 1955 до 1965 година, селото било дел од тогашната општина Охрид.

Во периодот 1952-1955, селото било дел од тогашната Општина Галичица, во која покрај селото Велестово, се наоѓале и селата Велгошти, Елшани, Лескоец, Љубаништа, Коњско, Пештани, Рамне, Скребатно, Трпејца и Шипокно. Во периодот 1950-1952, селото било дел од некогашната општина Шипокно, во која влегувале селата Велестово, Коњско и Шипокно.

Избирачко место

Во селото постои избирачкото место бр. 1296 според Државната изборна комисија, сместени во просториите на основното училиште.^[18]

На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 145 гласачи.^[19]

Културни и природни знаменитости

Поглед на главната селска црква „Успение на Пресвета Богородица“

Археолошки наоѓалишта^[20]

• Богородица Пречиста — средновековна црква и некропола;
• Велестово — депо на монети;
• Кромидишта — средновековна црква и некропола;
• Рача — населба од доцноантичко време и средновековна некропола;
• Селиште — средновековна црква и некропола; и
• Стара Рача — средновековна црква.

Цркви^[21]

• Црква „Успение на Пресвета Богородица“ — главна селска црква, од XIV век;
• Црква „Рождество на Пресвета Богородица“ — најнова селска црква; и
• Црква „Св. Троица“ — главна манастирска црква, изградена во 1986 година.

Манастири

• Велестовски манастир — понов манастир пред селото

Параклиси

• Параклис „Св. Петка“

Спомен-плочи

• Селска чешма од 1891 г. со спомен-полоча за НОБ

Редовни настани

Слави^[4]

• Голема Богородица — општ селски собир, а воедно и црковна слава

Други

• Ѓомлезијада — еден вид натпревар за најдоброто ѓомлезе

Личности

Родени во Велестово:

• Перикле Велјаноски — македонски партизан
• Петре Ризманоски — македонски партизан
• Иван Шаптески — македонски партизан
• Ѓорги Климоски — македонски партизан
• Иљо Петроски — македонски партизан
• Љупка Ефтимова Георгиевска — учесник во НОВ на Македонија
• Славе Ѓорѓо Димоски (р. 1959) — македонски поет
• Дубравка Киселички — македонска глумица

Култура и спорт

Главна статија: Поетска ноќ во Велестово

Секоја година тука се одржува поетски уметнички собир под отворено небо. Поетската ноќ во Велестово има и изложба на скулптури. До сега се одржани преку 20 средби.

Иселеништво

Постари иселеници од Велестово има во градот Охрид, како Масниовци, Талевци и Богдановци, како и во пониските охридски села: Велгошти (Белевци, 5 к.), Горно Лакочереј (Ангеловци, 3 к. и Јосмовци, 70 к.), Вапила (Климовци, 25 к.), Подмоље (Велестовци, 6 к.) и Горенци (Охридско) (Бургаз).^[4]

По Втората светска војна, од селото се иселил голем број од населението.^[4]

Галерија

• 
  Параклис „Св. Петка“
• 
  Куќи во селото
• 
  Објект на Црвениот крст во селото
• 
  Поглед на селото
• 
  Велестово (Старо) во горниот дел, Рача (Ново) во долниот дел
• 
  Селските гробишта