Łasica

Łasica^[22] (Mustela) – rodzaj drapieżnych ssaków z podrodziny łasic (Mustelinae) w obrębie rodziny łasicowatych (Mustelidae), obejmujący najmniejsze ssaki w rzędzie drapieżnych (Carnivora).

Łasica

Mustela
Linnaeus, 1817[1]
Tchórz zwyczajny (Mustela putorius)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Rząd	drapieżne
Podrząd	psokształtne
Infrarząd	Arctoidea
Parworząd	łasicokształtne
Rodzina	łasicowate
Podrodzina	łasice
Rodzaj	łasica
Typ nomenklatoryczny
Mustela erminea Linnaeus, 1758
Synonimy Putorius[a] Frisch, 1775[3] Mustella[b]: Scopoli, 1777[4] Putorius G. Cuvier, 1817[5] Arctogale Kaup, 1829[6] Ictis[c] Kaup, 1829[7] Foetorius Keyserling & J.H. Blasius, 1840[8] Gale J.A. Wagner, 1841[9] Lutreola J.A. Wagner, 1841[10] Vison J.E. Gray, 1843[11] Gymnopus[d] J.E. Gray, 1865[12] Hydromustela Bogdanov, 1871[13] Mustelina Bogdanov, 1871[13] Cynomyonax Coues, 1877[14] Eumustela Acloque, 1899[15] Mammustelaus Herrera, 1899[16] Kolonokus Satunin, 1911[17] Kolonocus[e] Satunin, 1914[18] Plesiogale[f] Pocock, 1921[19] Pocockictis[g] M. Kretzoi, 1947[20] Cryptomustela Abramov, 2000[21]
Rodzaje
26 gatunków (w tym 9 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce Północnej, Eurazji i północnej Afryce^[23][24][25].

Charakterystyka

Długość ciała 11,4–56,2 cm, długość ogona 4,2–26 cm; masa ciała 25–2005 g; samce są większe i cięższe od samic^[24][26]. Gatunki z rodzaju Mustela mają smukłe długie ciało o krótkich łapach, w kolorze sierści od białego do ciemnobrązowego. Głowa jest płaska i wąska, o małych uszach i dużych oczach oraz jest osadzona na długiej szyi. Ogon długi, zwykle puszysty^[24]. Wzór zębowy: I ${\displaystyle {\tfrac {3}{3}}}$ C ${\displaystyle {\tfrac {1}{1}}}$ P ${\displaystyle {\tfrac {3}{3}}}$ M ${\displaystyle {\tfrac {1}{2}}}$ = 34^[24].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w pierwszej części dziesiątego wydania Systema Naturae, publikacji wałnego autorstwa poświęconej systematyce zwierząt, roślin i minerałów^[1]. Linneusz wymienił dziewięć gatunków – Mustela lutris Linnaeus, 1758, Mustela lutra Linnaeus, 1758, Mustela gulo Linnaeus, 1758, Mustela barbara Linnaeus, 1758, Mustela martes Linnaeus, 1758, Mustela putorius Linnaeus, 1758, Mustela furo Linnaeus, 1758, Mustela zibellina Linnaeus, 1758 i Mustela erminea Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest (Linneuszowska tautonimia) Mustela erminea Linnaeus, 1758 (gronostaj europejski).

Etymologia

• Mustela (Mustella): łac. mustela ‘łasica’, od zdrobnienia mus, muris ‘mysz’^[27].
• Putorius: łac. putor ‘smród, fetor’; w aluzji do charakterystycznego zapachu^[28]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Mustela putorius Linnaeus, 1758.
• Arctogale: gr. αρκτoς ‘niedźwiedź’; γαλεη galeē lub γαλη galē ‘łasica’^[29]. Gatunek typowy: Kaup wymienił dwa gatunki – Mustela erminea Linnaeus, 1758 i Mustela bocamela Kaup, 1829 (= Mustela nivalis Linnaeus, 1766) – z których gatunkiem typowym jest Mustela erminea Linnaeus, 1758.
• Ictis: gr. ικτις iktis, ικτιδις iktidis ‘łasica’^[30]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mustela vulgaris Griffith, 1827 (= Mustela erminea Linnaeus, 1758).
• Foetorius: łac. fetor ‘smród, odór’^[31]. Gatunek typowy: autorzy wymienili kilka gatunków – Mustela sarmatica Pallas, 1771 (= Mustela peregusna Güldenstädt, 1770), Mustela erminea Linnaeus, 1758, Mustela furo Linnaeus, 1758, Viverra lutreola Linnaeus, 1761, Mustela boccamela^[h] Bechstein, 1799, Mustela vulgaris^[h] Erxleben, 1777 i Mustela putorius Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest Mustela putorius Linnaeus, 1758.
• Gale: gr. γαλεη galeē lub γαλη galē ‘łasica’^[32]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Mustela vulgaris^[h] Erxleben, 1777.
• Lutreola: łac. lutra ‘wydra’; łac. przyrostek zdrabniający -ola^[33]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Viverra lutreola Linnaeus, 1761.
• Vison: isl. vison ‘rodzaj łasicy lub kuny’, od duń. i szw. vissen ‘zeschnięty’^[34][35]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Viverra lutreola Linnaeus, 1761.
• Gymnopus: gr. γυμνος gumnos ‘goły, nagi’; πους pous, ποδος podos ‘stopa’^[36]. Gatunek typowy: Gray wymienił cztery gatunki – Mustela (Putorius) kathiah Hodgson, 1835, Mustela africana Desmarest, 1818, Gymnopus leucocephalus^[i] J.E. Gray, 1865 i Mustela strigidorsa Horsfield, 1855 (= Mustela strigidorsa J.E. Gray, 1853) – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)^[37] Mustela leucocephalus^[i] J.E. Gray, 1865.
• Hydromustela: gr. ὑδρο- hudro- ‘wodny-’, od ὑδωρ hudōr, ὑδατος hudatos ‘woda’; rodzaj Mustela Linnaeus, 1758^[38]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Viverra lutreola Linnaeus, 1761.
• Mustelina: łac. mustelinus ‘jak łasica, łasicowaty’, od mustela ‘łasica’^[39]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Viverra lutreola Linnaeus, 1761.
• Cynomyonax: rodzaj Cynomys Rafinesque, 1817 (nieświszczuk); αναξ anax, ανακτος anaktos ‘władca’^[40]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Putorius nigripes Audubon & Bachman, 1851.
• Eumustela: gr. ευ eu ‘dobry, typowy’^[41]; rodzaj Mustela Linnaeus, 1758. Gatunek typowy: Acloque wymienił dwa gatunki – Mustela vulgaris^[h] Erxleben, 1777 i Mustela erminea Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie) Mustela erminea Linnaeus, 1758^[42].
• Mammustelaus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)^[43].
• Kolonokus (Kolonocus): ros. колонóк kolonók ‘łasica syberyjska’^[17]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mustela sibirica Pallas, 1773.
• Plesiogale: gr. πλησιος plēsios ‘w pobliżu, niedaleko’, od πελας pelas ‘blisko’, od πελαζω pelazō ‘zbliżyć się’^[44]; γαλεη galeē lub γαλη galē ‘łasica’^[45].
• Pocockictis: Reginald Innes Pocock (1863–1947), brytyjski zoolog (arachnolog i teriolog); ικτις iktis, ικτιδις iktidis ‘łasica’^[46][20].
• Cryptomustela: gr. κρυπτος kruptos ‘ukryty’; rodzaj Mustela Linnaeus, 1758^[21]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Mustela strigidorsa J.E. Gray, 1853.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^{[47][26][48][23][49]}:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[22]	Podgatunki[24][23][26]	Rozmieszczenie geograficzne[24][23][26]	Podstawowe wymiary[24][26][j]	Status IUCN[50]
	Mustela strigidorsa	J.E. Gray, 1853	łasica pręgowana	gatunek monotypowy	północno-wschodnie Indie, północna i środkowa Mjanma, południowa Chińska Republika Ludowa (Junnan, Kuejczou, Kuangsi), północna i południowa Tajlandia, północny i środkowy Laos oraz północny i środkowy Wietnam; zakres wysokości: 90–2500 m n.p.m.	DC: 25–32 cm DO: 10,3–20 cm MC: 700–2000 g	LC
	Mustela nudipes	A.G. Desmarest, 1822	łasica malajska	gatunek monotypowy	południowa Tajlandia, Półwysep Malajski, Sumatra i Borneo; zakres wysokości: 400–1700 m n.p.m.	DC: 30–36 cm DO: 24–26 cm MC: około 1000 g	LC
	Mustela lutreolina	H.C. Robinson & O. Thomas, 1917	łasica indonezyjska	gatunek monotypowy	endemit Indonezji: południowa Sumatra i Jawa; zakres wysokości: 1000–2200 m n.p.m.	DC: 30–32 cm DO: 13,6–17 cm MC: 295–340 g	LC
	Mustela kathiah	B.H. Hodgson, 1835	łasica żółtobrzucha	gatunek monotypowy	Himalaje w północnych i północno-wschodnich Indiach, Nepalu i Bhutanie do Mjanmy, południowej i wschodniej Chińskiej Republiki Ludowej (włącznie z wyspą Hajnan), północnej Tajlandii, Laosu i Wietnamu; zakres wysokości: 0–5200 m n.p.m.	DC: 20–29 cm DO: 13–18 cm MC: 150–260 g	LC
	Mustela erminea	Linnaeus, 1758	gronostaj europejski	18 podgatunków	większość Europy (na południe do północnej Portugalii) i Azji (na południe do zachodnich Himalajów) oraz Alaska (Stany Zjednoczone) i północno-zachodnia Kanada; zakres wysokości: 0–4050 m n.p.m.	DC: 19–34 cm DO: 4,2–12 cm MC: 134–365 g	LC
	Mustela haidarum	(Preble, 1898)		3 podgatunki	południowo-wschodnia Alaska w Archipelagu Aleksandra (wyspy Suemez, Księcia Walii), zachodnia Kanada na Wyspach Królowej Charlotty (wyspy Grahama i Moresby)	DC: około 21 cm DO: około 10 cm MC: brak danych	NE
	Mustela richardsonii	Bonaparte, 1838		13 podgatunków	Grenlandia, Canada, Stany Zjednoczone (na południe do środkowej Kalifornii, północnego Nowego Meksyku, Wielkich Jezior i północnej Wirginii, nieobecny w Alasce); zakres wysokości: 0–3000 m n.p.m.	DC: 17–24 cm DO: 5,9–9,8 cm MC: 39–154 g	NE
	Mustela nivalis	Linnaeus, 1766	łasica pospolita	13 podgatunków	większość Europy, kontynentalna Azja (na południe do Lewantu, Iranu, Mongolii, środkowej CHińskiej Republiki Ludowej, Tajwanu i Japonii), północna Afryka (Maroko, Algieria, Tunezja i Egipt; introdukowany w Nowej Zelandii, na Malcie, Krecie, Azorach i Wyspach Świętego Tomasza i Książęcej; zakres wysokości: 0–3860 m n.p.m.	DC: 11,4–30 cm DO: 7–12,9 cm MC: 25–250 g	LC
	Mustela aistoodonnivalis	Wu Jiayan & Kao Yuenting, 1991		gatunek monotypowy[51]	endemit Chińskiej Republiki Ludowej: góry Qin Ling, Shaanxi[51]	DC: 12,8–16,5 cm[51] DO: 5–6,2 cm[51] MC: brak danych[51]	NE
	Mustela altaica	Pallas, 1811	łasica górska	gatunek monotypowy	góry Ałtaj, Tienszan, Pamir i Himalaje, Rosja (południowa i południowo-wschodnia Syberia, Mongolia, zachodnia, środkowa i północno-wschodnia Chińska Republika Ludowa oraz Korea Północna; zakres wysokości: 1500–4000 m n.p.m.	DC: 22–29 cm DO: 9–14,5 cm MC: 122–350 g	NT
	Mustela itatsi	Temminck, 1844	łasica japońska	gatunek monotypowy	endemit Japonii: Honsiu, Kiusiu, Sikoku, Sado i kilka mniejszych wysp (Japonia); introdukowany na Hokkaido i południowy Sachalin w Rosji; zakres wysokości: 0–336 m n.p.m.	DC: 25–39 cm DO: 13,3–21 cm MC: 380–820 g	NT
	Mustela sibirica	Pallas, 1773	łasica syberyjska	gatunek monotypowy	Rosja (na wschód od Uralu), Mongolia, Chińska Republika Ludowa, Półwysep Koreański, północna Japonia (Hokkaido), Tajwan, Indie, Nepal, Bhutan, północna Mjanma, Tajlandia i Laos; introdukowany w Japonii (Honsiu, Kiusiu i Sikoku); zakres wysokości: 1500–5000 m n.p.m.	DC: 25–39 cm DO: 13,3–21 cm MC: 360–820 g	LC
	Mustela lutreola	(Linnaeus, 1761)	norka europejska	gatunek monotypowy	izolowane populacje w północnej Hiszpanii, południowo-zachodniej Francji, Rumunii, Estonii, Łotwie, Białorusi i Rosji (na zachód od Uralu); zakres wysokości: 1400–3000 m n.p.m.	DC: 20–36 cm DO: 12–17,5 cm MC: 500–1000 g	CR
	Mustela eversmanii	Lesson, 1827	tchórz stepowy	gatunek monotypowy	południowo-wschodnia Europa, Kaukaz, Azja Zachodnia przez środkową Azję to Mongolii, północno-wschodniej Chińskiej Republiki Ludowej i Rosji (Rosyjski Daleki Wschód); zakres wysokości: 0–5050 m n.p.m.	DC: 29–56 cm DO: 7–18,3 cm MC: 1,3–2 kg	LC
	Mustela putorius	Linnaeus, 1758	tchórz zwyczajny	gatunek monotypowy	większość Europy na zachód od Uralu (z wyjątkiem Islandii, północnej Skandynawii oraz części Półwyspu Bałkańskiego) oraz północne Maroko; zakres wysokości: 0–2400 m n.p.m.	DC: 20–46 cm DO: 7–19 cm MC: 400–1710 g	LC
	Mustela furo	Linnaeus, 1758	fretka domowa	gatunek monotypowy	cały świat	DC: 33–40,6 cm DO: 7,6–10 cm MC: 0,3–2,7 kg	GU
	Mustela nigripes	(Audubon & Bachman, 1851)	tchórz czarnołapy	gatunek monotypowy	Wielkie Równiny w Stanach Zjednoczonych (od Montany na południe do Arizony i Nowego Meksyku) oraz północny Meksyk; wytępiony z większości jego zasięgu; zakres wysokości: 500–3100 m n.p.m.	DC: 40–50 cm DO: 11,4–15 cm MC: 764–1078 g	EN

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  EN  – gatunek zagrożony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony;  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie; GU – gatunek udomowiony, nie podlaga ocenie przez IUCN.

Opisano również kilka gatunków wymarłych^{[52][53][54][55][56][57][58][59][60]}:

• Mustela constricta Teilhard de Chardin & Pei Wenzhong, 1941 (Azja; plejstocen)
• Mustela kuzuuensis (Shikama, 1949) (Azja; plejstocen)
• Mustela majori Weithofer, 1888 (Europa; miocen)
• Mustela palerminea (Petényi, 1864) (Europa; pliocen)
• Mustela pliocaenica Stach, 1959 (Europa; pliocen)
• Mustela plioerminea Stach, 1959 (Europa; pliocen)
• Mustela praenivalis Kormos, 1934 (Europa; plejstocen)
• Mustela sinensis Yang Zhongjian & Liu Dongsheng, 1951 (Azja; plejstocen)
• Mustela stromeri Kormos, 1934 (Europa; pliocen)

Uwagi

1. Nazwa odrzucona, publikacja Frischa Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) na mocy uprawnień ICZN ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego^[2].
2. Niepoprawna późniejsza pisownia Mustela Linnaeus, 1758.
3. Młodszy homonim Ictis H.R. Schinz, 1824 (Viverridae).
4. Młodszy homonim Gymnopus Brookes, 1828 (Aves).
5. Niepoprawna późniejsza pisownia Kolonokus Satunin, 1911.
6. Nazwa zastępcza dla Gymnopus J.E. Gray, 1865; młodszy homonim Plesiogale A. Pomel, 1847 (Mustelidae).
7. Nowa nazwa dla Gymnopus J.E. Gray, 1865 i Plesiogale Pocock, 1921.
8. Podgatunek M. nivalis.
9. Podgatunek M. nudipes.
10. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała