Алесь Дудар

Але́сь Дуда́р (1904; в. Навасёлкі, цяпер Петрыкаўскі раён, Гомельская вобласьць, Беларусь — 1937; Менск, цяпер Беларусь) — беларускі паэт, крытык, перакладнік.

Хуткія факты Асабістыя зьвесткі, Імя пры нараджэньні ...

Алесь Дудар лац. Aleś Dudar

Асабістыя зьвесткі
Імя пры нараджэньні	Аляксандар Аляксандравіч Дайлідовіч
Псэўданімы	Тодар Глыбоцкі (Т. Глыбоцкі, Т.Г-кі, Т. Г.), Ал. Д., Арцём Яроцкі
Нарадзіўся	24 сьнежня 1904 вёска Навасёлкі, Мазырскі павет, Менская губэрня, Паўночна-Заходні край, Расейская імпэрыя
Памёр	29 кастрычніка 1937 Менск, Беларуская ССР, СССР
Пахаваны	невядома
Сужэнец	Натальля Вішнеўская
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	Перакладнік
Гады творчасьці	1921—1935
Жанр	Паэзія
Мова	Беларуская
Дэбют	1921 (газэта «Савецкая Беларусь»)
Значныя творы	паэмы «Шанхайскі шоўк» (1926), «Слуцак» (1935)
Творы ў Вікікрыніцах
Творы на сайце Knihi.com
Алесь Дудар у Вікісховішчы

Remove ads

Жыцьцяпіс

Нарадзіўся ў сям’і безьзямельнага селяніна. У першую сусьветную вайну сям’я знаходзіліся ў бежанстве ў расейскім горадзе Казлове (Тамбоўская губэрня) і вярнулася ў Беларусь вясною 1917 году. Пасьля сканчэньня (1921) сярэдняй школы ўступіў у тэатральную трупу Уладзіслава Галубка.

У 1923 адзін з заснавальнікаў менскае, віцебскае й полацкае філіяў «Маладняка». У сьнежні 1927 выйшаў з «Маладняка» і далучыўся да новага аб’яднаньня «Полымя».

У 1927—1928 вучыўся на літаратурна-лінгвістычным аддзяленьні пэдагагічнага факультэту БДУ, зь якога з-за кампаніі супроць беларускіх пісьменьнікаў-студэнтаў, а таксама дзеля пратэсту супраць антыбеларусізацыі напрыканцы 1928 году выйшаў разам з Андрэем Александровічам і Міхасём Зарэцкім(Ліст трох)^[1]^[2].

20 сакавіка 1929 году арыштаваны Дзяржаўнай палітычнай управай НКУС БССР за верш «Пасеклі наш край папалам…». Высланы на тры гады ў Смаленск (Расейская СФСР). 22 ліпеня 1930 г. яго арыштавалі ў Смаленску і прывезьлі ў Менск на допыты па справе «Саюзу вызваленьня Беларусі». У 1931 зноў у Смаленску. Пасьля сканчэньня тэрміну высылкі вярнуўся ў Менск. Сябар Саюзу пісьменьнікаў БССР (з 1934). У 1935—36 у асноўным займаўся перакладамі.

Трэці раз арыштаваны 31 кастрычніка 1936 у Менску па адрасе: вул. Правадная, д. 15а, кв. 2. 3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў Беларускай ССР (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь бібліятэк грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Алеся Дудара прадугледжвалася «спальваць»^[3].

28 кастрычніка 1937 г. пазасудовая калегія НКУС выракла яго да вышэйшае меры (сьмяротнага) пакараньня з канфіскацыяй маёмасьці быццам у якасьці «чальца антысавецкай аб’яднанай шпіёнска-тэрарыстычнай нацыянал-фашысцкай арганізацыі».

У ноч з 29 на 30 кастрычніка стаўся ахвяраю масавага расстрэлу ў сутарэньнях менскае ўнутранае турмы НКУС («амэрыканкі») звыш 100 пісьменьнікаў, навукоўцаў і дзяячоў культуры.

21 верасьня 1957 г. ваенная калегія Вярхоўнага суда СССР апраўдала яго пасьмяротна. Асабістая справа № 10861-с захоўваецца ў архіве КДБ Беларусі.

Remove ads

Творчасьць

Дэбютаваў вершам у 1921 (газэта «Савецкая Беларусь»). Аўтар зборнікаў паэзіі «Беларусь бунтарская» (1925), «Сонечнымі сьцежкамі» (1925), «І залацісьцей, і сталёвей» (1926), «Вежа» (1928), паэмы «Шанхайскі шоўк» (1926), «Слуцак» (1935), зборнік апавяданьняў «Марсэльеза» (1927). У 1959 выйшлі Выбраныя творы, у 1984 — зборнік вершаў і паэмаў «Вежа». Разам з Андрэем Александровічам і Анатолем Вольным напісаў раман «Ваўчаняты» (1925).

Выступаў як крытык пад псэўданімам Тодар Глыбоцкі, пад якім выдаў зборнік артыкулаў «Пра літаратурныя справы» (1928).

Перакладаў зь нямецкае, расейскае й францускае моваў. Пераклаў некаторыя творы А. Пушкіна, у тым ліку "Яўгенія Анегіна". «Дванаццаць» А. Блока, урыўкі з «Фаўста» Ёгана Гётэ, творы Сяргея Ясеніна, Барыса Пастарнака, М. Ціханава, Гайнрыха Гайнэ і Э. Вайнэрта. Асобнымі выданьнямі выйшлі «Выбраныя вершы» С. Стандэ (1932), аповесьць Ф. Гладкова «Новая зямля» (1932), раман У. Кузьміча «Крыльлі авіясьпіралі» (1932), «Апавяданьне пра кайданы» М. Ляшко (1933), «Вільгельм Тэль» Фрыдрыха Шылера (1934), «Жаніцьба Фігаро» П’ера Бамаршэ (1936).

У сакавіку 2017 году стала вядома, што знойдзены пераклад Алеся Дудара паэмы «Еўгеній Анегін» Пушкіна, які лічыўся страчаным^[4].

Remove ads

Бібліяграфія

Ал. Дударь. На барацьбу з ухіламі. Надлом і анамалія на літаратурным фронце. (бел.) // Звезда : газэта. — 1925. — № 252 (2162). — С. 4.
Алесь Дудар. Беларусь бунтарская.. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1925. — 25 с. — 3000 ас.
Алесь Дудар. Сонечнымі сьцежкамі: вершы. (Цыклы: Анналы; Навальніца; Сягоньня; Пра сябе; Горад; Сузор'і). — Менск: Выданьне ЦБ «Маладняка», 1925. — 68 с. — (Кніжніца «Маладняк»).
Андрэй Александровіч, Анатоль Вольны, Алесь Дудар. Ваўчаняты: раман беларускіх лясоў. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1925. — 159 с. — (Бібліятэка Чырвонай зьмены. № 2). — 6000 ас.
Алесь Дудар. І залацісцей і сталёвей : лірыка. (Цыклы: Dies Irae; Сьцежкі васільковыя; Скрыжалі; Азія; Адыйшоўшым; Крылатае). — Менск: Выданьне ЦБ «Маладняка», 1926. — 68 с. — (Кніжніца «Маладняк»). — 2000 ас.
Алесь Дудар. Шанхайскі шоўк: паэма. — Менск: Выданьне ЦБ «Маладняка», 1926. — 35 с. — (Кніжніца «Маладняк»). — 1500 ас.
Алесь Дудар. Марсэльеза: апавяданьні. (Марсэльеза; Фальварак «Падмошша»; Спатканне; Таварыш Кунегін; Казка; Пані Лясоцкая). — Менск: Выданьне ЦБ «Маладняка», 1926. — 81 с. — (Кніжніца «Маладняк»). — 1500 ас.
Тодар Глыбоцкі. З літаратурнага блёк-ноту. «Тутэйшыя». // Савецкая Беларусь : газэта. — 1928, 1 студзеня. — № 1 (2189). — С. 3.
Алесь Дудар. «Імчыцца час...» / рэдакцыйная калегія // Полымя : часопіс літаратуры, палітыкі, эканомікі, гісторыі. — Менск: Беларускае дзяржаўнае выдавецтва, верасень 1928. — № 7. — С. 100.
Тодар Глыбоцкі. Пра літаратурныя справы. Крытычныя нарысы / ]. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1928. — 251 с. — 3000 ас.
Вежа. Вершы. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1928. — 59 с. — 2000 ас.
Андрэй Александровіч, Анатоль Вольны, Алесь Дудар. Ваўчаняты: раман беларускіх лясоў. — 2-е выданьне. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1928 (1929). — 159 с. — 3000 ас.
Алесь Дудар. Слуцак: Паэмы (Вайна за мір; Слуцак). — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1935. — 98 с. — 4000 ас.
Алесь Дудар. Выбраныя творы. (Вершы; з паэмы «Слуцак») / Укладанне Сьцяпана Баркоўскага. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1959. — 127 с. — 5000 ас.
Алесь Дудар. Вежа. (Вершы; Вайна за мір: з паэмы; Слуцак: паэма) / складальнік, аўтар прадмовы Міхась Ярош. — Менск: Мастацкая літаратура, 1959. — 135 с. — (Бібліятэка беларускай паэзіі). — 2000 ас.

Алесь Дудур. Выбраныя творы. (Раздзелы: Вершы і паэмы (1921―1936); Проза; Пераклады; Крытычныя артыкулы; Лісты; Паказанні па справе СВБ (1930 г.); Матэрыялы да біяграфіі) / Ганна Севярынец — укладаньне, прадмова, камэнтары. — Менск: Лімарыус, 2017. — 480 с. — (Галасы Айчыны). — 300 ас. — ISBN 978-985-6968-66-5

Пераклады

Стандэ, Станіслаў Рышард. Выбраныя вершы / Пераклад з польскай — Алесь Дудар. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1932. — 76 с. — 2000 ас.
Фёдар Гладкоў. Новая зямля. Запіскі педалагічкі: аповесць / пераклад з рускай мовы А. Дайлідовіча. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1932. — 230 с. — 5000 ас.
Уладзімір Кузьміч. Крыльлі авіясьпіралі. Вытворчы раман у 5 ч. / пераклад з украінскай мовы А. Дайлідовіча. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1932. — 392 с. — 3000 ас.
П’ер Агюстэн Карон дэ Бамаршэ. Жаніцьба Фігаро: камедыя ў 5 дзеях = Pierre-Augustin Caron de-Beaumarchais. Le mariage de Figaro / пераклад з французскай мовы Алеся Дудара; прадмова: А. Джывілегаў. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1932. — 156 с. — 5185 ас.
Мікалай Ляшко. Апавяданьне пра кайданы. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1933. — 51 с. — (Бібліятэка для малапісьменных). — 6000 ас.
Фрыдрых Шылер. Вільгельм Тэль. П'еса ў 5-ці дзеях / Пераклад зь нямецкай мовы Алеся Дудара; пад рэдакцыяй Віталя Вольскага. — Менск: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, 1934. — 187 с. — (Школьная серыя). — 5000 ас.
Іоган Вольфганг Гётэ. З «Фауста». (З нямецкай мовы пераклаў А. Дудар). // Полымя рэвалюцыі : часопіс. — 1935, кастрычнік. — № 10. — С. 93—100.