Андрэй Рымша

Андрэй Рымша (да 1550, Пянчын, Наваградзкі павет — пасьля 1595^[1] ці 1599^[2], Дзевянішкі?) — паэт-панэгірыст, адзін з асноўных прадстаўнікоў старажытнай беларускай паэзіі другой паловы XVI — пачатку XVII стагодзьдзяў^[3]. Пісаў на старабеларускай, польскай і лацінскай мовах. Падпісваў свае творы словам Ліцьвін^[4].

Андрэй Рымша лац. Andrej Rymša
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	да 1550 Пянчын, Наваградзкі павет
Памёр	пасьля 1595 ці 1599 Дзевянішкі?
Род	Рымшы
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	літаратар, паэт-панегірыст, перакладчык
Жанр	панегірык
Мовы	старабеларуская, польская, лацінская
Значныя творы	«Храналёгія» (1581)
Творы ў Вікікрыніцах
Андрэй Рымша ў Вікісховішчы

Прозьвішча

Асноўны артыкул: Рымша

Рым (Rim) — імя германскага паходжаньня^[5]. Іменная аснова -рым- (імёны ліцьвінаў Рымель, Рыман, Рымунд; германскія імёны Riemel, Rimann, Rimund) паходзіць ад гоцкага rimis 'спакой, стрыманасьць, непарухлівасьць'^[6]. Этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук, адзначае гістарычнае бытаваньне ў Польшчы германскага імя Rymsza^[7].

Біяграфія

«Храналёгія» А. Рымшы, 1581 г.

З шляхецкага роду Рымшаў гербу Паўкозіч. Паходзіў, імаверна, з праваслаўнай сям’і, але паводле веры быў кальвіністам. Некаторыя крыніцы пазначаюць месцам навучаньня Астроскую акадэмію на Валыні^[8] праз той факт, што «Храналёгія» Андрэя Рымшы друкавалася ў астроскай друкарні Івана Фёдарава, аднак сучасныя дасьледнікі ня лічаць гэты факт вычарпальным^[9].

Спачатку служыў пры двары Мікалая Радзівіла Рудога^[3] (паводле іншых зьвестак — Мікалая Радзівіла Сіроткі^[10]), а з 1572 году — пры двары Крыштапа Радзівіла Перуна. У 1581 годзе браў удзел у выправе князя ў глыб маскоўскіх земляў, пазьней суправаджаў яго ў падарожжы Інфлянтамі.

З 1585 году жыў у Вільні. У 1589—1599 гадох выконваў абавязкі падстаросты Біржаў — радавога ўладаньня Радзівілаў.

Выдаваў свае творы ў Даніэля з Ланчыцы і ў друкарні Мамонічаў.

Творчасьць

Творчасьць Андрэя Рымшы паўплывала на фармаваньне паэтычных здольнасьцяў многіх тагачасных паэтаў. Наватарства творчага падыходу выявілася ва ўслаўленьні буйных дзеячоў найперш як патрыётаў Айчыны — Вялікага Княства Літоўскага, а ня простых заможных і радавітых магнатаў^[11].

Панэгірык А. Рымшы на герб Л. Сапегі, надрукаваны ў Статуце 1588 г.

Андрэю Рымшу належаць тры старабеларускамоўныя «эпікграмы»: «На герб яснавяльможнага пана Астафея Валовіча…» (зьмешчаная ў выданьні кнігі Г. Скалярыса «Дыялёг», Вільня, 1585 год; падпісаная крыптонімам «А. Р.»), «На гербы… Льва Сапегі» (надрукаваная ва ўступе да Статуту 1588 году), «На гербы яснавяльможнага пана… Тэадора Скуміна» (падпісаная «А. Р. Літвін», апублікаваная ў «Апостале», Вільня, 1591 год) і адна польскамоўная. Ёсьць падставы меркаваць, што ў паэта было значна больш вершаў на старабеларускай мове: у лістах Салямона Рысінскага захаваліся ўпаміны пра эпіграму на «народнай мове» Андрэя Рымшы ў гонар Радзівілаў, два варыянты перакаладу гэтай эпіграмы на лацінскую мову, а таксама ўпамін пра існаваньне дзёньніка паэта^[12].

Апроч эпіграмаў, Андрэй Рымша — аўтар верша «У якім месяцы што адбылося» (называнага «Храналёгіяй», 1581 год), што выявіла прыхільнасьць аўтара да грэгарыянскага каляндара^[3], а таксама выдатнага твору польскамоўнай паэзіі ВКЛ — «Дзесяцігадовай аповесьці ваенных справаў князя Крыштафа Радзівіла» (1585 год).

Апошняя вядомая літаратурная праца Андрэя Рымшы — выдадзены Янам Карцанам пераклад на польскую мову твора Ансэльма Поляка «Хараграфія, альбо тапаграфія, гэта значыць асаблівае і падрабязнае апісаньне Сьвятой Зямлі» (Вільня, 1595 год). Тытульны ліст «Хараграфіі…» аздабляецца вершаваным двухрадкоўем паэта, у якім высьмейваецца псэўдаадукаванасьць і невуцтва выпускнікоў замежных унівэрсытэтаў. На адвароце тытульнага ліста зьмяшчаецца эпіграма на герб Астроскіх, завяршае кнігу вершаванае чатырохрадкоўе прэфацыйнага зьместу^[13]. У XVII ст. гэты твор быў перакладзены на расейскую мову ў Маскве.

На лацінскую мову вершы Андрэя Рымшы зь «мясцовай мовы» перакладаў Салямон Рысінскі^[14], на беларускую мову — Іван Саверчанка^[15].