Баркулабаў

Баркула́баў^[1][2] (афіцыйная назва — Баркала́бава^[3]) — вёска ў Беларусі, на правым беразе Дняпра. Цэнтар сельсавету Быхаўскага раёну Магілёўскай вобласьці. Насельніцтва на 2007 год — 461 чалавек. Знаходзіцца за 12 км на поўнач ад Быхава, за 5 км ад чыгуначнай станцыі Барсукі (лінія Быхаў — Магілёў); на аўтамабільнай дарозе Магілёў — Быхаў. Рачная прыстань.

Баркулабаў лац. Barkułabaŭ
Бераг Дняпра і новая царква
Першыя згадкі:	1564
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Магілёўская
Раён:	Быхаўскі
Сельсавет:	Баркулабаўскі
Насельніцтва:	▼503 чал. (2009)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2231
Паштовы індэкс:	213311
СААТА:	7213804011
Нумарны знак:	6
Геаграфічныя каардынаты:	53°38′0″ пн. ш. 30°16′0″ у. д.
Баркулабаў на мапе Беларусі ± Баркулабаў Баркулабаў
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Баркулабаў — даўняе мястэчка гістарычнай Аршаншчыны (частка Віцебшчыны), старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага^[4]. Месца стварэньня Баркулабаўскага летапісу. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся манастыр Ушэсьця Гасподняга, вядомы цудоўным абразом Маці Божай.

Назва

Тапонім Баркулабаў утварыўся ад імя ротмістра і старосты дзісенскага Баркулаба Корсака, уладальніка маёнтку і заснавальніка паселішча^[5]. Цяперашнае афіцыйнае найменьне вёскі — Баркала́бава (рас. Барколабово), варыятыўны варыянт — Баркула́бава (рас. Баркулабово)^[6].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Плян маёнтку, 1604 г.

Абраз Нараджэньне Хрыстова. З Баркулабаўскага манастыра, XVIII ст.

Гэтую мясцовасьць людзі засялілі яшчэ ў глыбокай старажытнасьці, пра што сьведчаць выяўленыя археалягічныя помнікі. У 1564 годзе супольны ўладальнік маёнтку Буйнічы Баркулаб Корсак заснаваў тут замак. Да 1568 году ў ім збудавалі 2 царквы.

З XVI ст. Баркулабаў меў статус мястэчка і ўваходзіў у склад Аршанскага павету Віцебскага ваяводзтва. У 1583 годзе ў якасьці пасагу маёнтак перайшоў да князя Б. Саламярэцкага, які ажаніўся з дачкой Корсака Эвай. У 1594 годзе тут збудавалі царкву Сьвятога Юрыя.

Абраз Маці Божай Баркулабаўскай, 1659 г.

У 1626 годзе сын Саламярэцкага Багдан зь сястрой Аленай заснавалі ў Баркулабаве праваслаўны мужчынскі манастыр, на які ахвяравалі вёскі Сутокі і Махава. Манастыр стаў буйным праваслаўным цэнтрам. У ім, імаверна, стваралася Баркулабаўская хроніка. Ад Саламярэцкага мястэчка перайшло да ягонага зяця Багдана Статкевіча, які заснаваў тут жаночы манастыр. Пазьней Баркулабаў набыў князь Аляксандар Гіляры Палубінскі. У 1685 годзе мястэчка ў якасьці пасагу атрымаў Ю. С. Сапега, што ажаніўся з дачкой Палубінскага Ізабэлай. Пазьней Баркулабаў знаходзіўся ў валоданьні іхнага сына Антонія, пляменьніка Міхала Антонія, пляменьнікаў апошняга Міхала Ксавэрыя і Аляксандра Сапегаў. На 1758 год у мястэчку было 64 двары, бровар саладоўня, маслабойня.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Баркулабаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Быхаўскім павеце Магілёўскай губэрні. На 1780 год у мястэчку было 69 двароў, 2 царквы, дом архірэя, 2 млыны. У канцы XVIII ст. дзеяла базылянская школа.

У 1871 годзе фальварак Баркулабаў набыў купец А. Рык. Пры манастыры дзеяла расейская школа, дзе ў 1884 годзе навучалася 20 дзяўчынак, а ў 1913 годзе - 13 дзяўчынак і 13 хлопчыкаў^[7]. Існаваў заезны двор (з 1886 году), працавалі медзеплавільнае, лесапільнае, 2 вінаробчыя прадпрыемствы. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, Баркулабаў меў статус сяла і налічваў 93 двары, тут існавалі царква, царкоўнапрыходзкая школа (у 1913 годзе 51 вучань)^[8], карчма, 7 крамаў; пры манастыры было 2 царквы. Непадалёк існавалі аднайменныя былі хутар (2 двары), фальварак (2 двары), сядзіба (2 двары, вадзяны млын, карчма). На 1909 год у сяле было 110 дамоў, у фальварку — 2 дамы, у жаночым манастыры — 11 двароў.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Баркулабаў занялі войскі Нямецкай імпэрыі^[9].

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Баркулабаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Баркулабаў вярнулі БССР. На 1926 год тут было 149 двароў. У Другую сусьветную вайну зь ліпеня 1941 да 26 чэрвеня 1944 году вёска знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У паваенны час працаваў дзіцячы дом; у Баркулабаве збудавалі радыёвузел (1952 год), адбылася элекрыфікацыя. На 1970 год тут было 170 двароў, на 1982 год — 199, на 1990 год — 199, на 1995 год — 227, на 2007 год — 165.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Ушэсьценскі манастыр, да 1900 г.
• 
  Рынак, каля 1900 г.
• 
  Саборная царква, ліпень 1941 г.
• 
  Саборная царква, 1941 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVIII стагодзьдзе: 1758 год — 171 муж.; 1780 год — 465 чал.
• XIX стагодзьдзе: 1897 год — 605 чал. у сяле Баркулабаве, 54 чал. у манастыры Баркулабаве, 7 чал у хутары Баркулабаве, 5 чал. у фальварку Баркулабаве і 4 чал. у сядзібе Баркулабаве
• XX стагодзьдзе: 1909 год — 671 чал. у сяле Баркулабаве, 93 чал. у манастыры Баркулабаве, 23 чал. у фальварку Баркулабаве; 1926 год — 900 чал.; 1970 год — 596 чал.^[10]; 1982 год — 488 чал.^[11]; 1990 год — 488 чал.^[12]; 1995 год — 519 чал.^[13]
• XXI стагодзьдзе: 2007 год — 461 чал.^[14]

Інфраструктура

У Баркулабаве працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, лякарня, дом культуры, бібліятэка.

Забудова

Плянавальная структура Баркулабава складаецца з 2 амаль паралельных вуліцаў, выцягнутых з поўначы на поўдзень, уздоўж Дняпра. Забудова драўляная, бессыстэмная. Захаваліся мураваныя будынкі царквы і заезнага двара. Пэрпэндыкулярна да асноўных ідуць невялікія вуліцы, забудаваныя мураванымі 1-павярховымі жылымі дамамі, якія ўтвараюць разьвітую сетку кварталаў.

Турыстычная інфармацыя

Марка Беларусі, 350-годьдзе Баркулабаўскай Іконы Божай Маці

Славутасьці

Казанская царква-мураўёўка

• Гарадзішча
• Царква Маці Божай Казанскай (1904; мураўёўка)
• Царкоўнапрыходзкая школа (пачатак XX ст.)

Страчаная спадчына

• Манастыр Ушэсьця Гасподняга (XVII—XIX стагодзьдзі)