Крашын

Крашы́н (афіцыйная назва — Кро́шын^[1]) — вёска ў Беларусі, на правым беразе ракі Шчары. Цэнтар сельсавету Баранавіцкага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 730 чалавек. Знаходзіцца за 15 км на паўночны ўсход ад Баранавічаў, за 2 км ад аўтамабільнай дарогі Баранавічы — Менск. Чыгуначная станцыя на лініі Баранавічы — Менск.

Крашын лац. Krašyn
Касьцёл Божага Цела
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Берасьцейская
Раён:	Баранавіцкі
Сельсавет:	Крашынскі
Насельніцтва:	730 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 163
Паштовы індэкс:	225362
Нумарны знак:	1
Геаграфічныя каардынаты:	53°11′56″ пн. ш. 26°9′22″ у. д.
Крашын на мапе Беларусі ± Крашын Крашын
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Крашын — даўняе мястэчка гістарычнай Наваградчыны, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Тут нарадзіўся паэт Паўлюк Багрым, у касьцёле Божага Цела захоўваецца вырабленая ім жырандоля.

Назва

Традыцыйная форма назвы паселішча — Крашы́н^[2], афіцыйная — Кро́шын^[1]. Існуе меркаваньне, што апошняя ўзьнікла пад польскім уплывам (ад польск. Kroszyn)^[2].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Крашын як маёнтак у валоданьні князёў Крашынскіх датуецца 1442 годам. У гэты час тут збудавалі касьцёл. З 1499 году Крашын знаходзіўся ў валоданьні Пуцяціных, з 1570 году — Валовічаў, з канца XVI ст. — Радзівілаў. Паселішча ўваходзіла ў склад Наваградзкага павету Наваградзкага ваяводзтва.

Пад 1512 годам Крашын упамінаецца як мястэчка. 27 сьнежня 1566 году вялікі князь Жыгімонт Аўгуст выдаў ліст з дазволам падканцлеру і маршалку дворнаму, старосьце берасьцейскаму і кобрынскаму пану Астафею Валовічу набыць Крашын, а таксама маёнтак Засуле. У лісьце зазначалася, што за даўнейшым часам "имене на имя Крошын фольварок замку Новгородского" быў нададзены татарыну Малік-башы Ардынцу, але яго нашчадкі прывялі маёнтак у заняпад^[3]. На 1580 год у Крашыне было 39 двароў, у цэнтры мястэчка знаходзіўся Рынак, на якім раз у тыдзень адбываўся таржок; працавалі млын і карчма, былі 4 рамесьнікі, якія апрацоўвалі розную сыравіну.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Праект касьцёла, 1930 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Крашын апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Стваловіцкай воласьці Наваградзкага павету^[4]. У 1818 годзе ў мястэчку намаганьнямі сьвятара еха Магнушэўскага, які служыў тут з 1810 году, збудавалі новы драўляны касьцёл. Ксёндз займаўся асьветай, утрымліваў школку для вясковых дзяцей, дапамагаў бедным.

З 1822 году Крашын знаходзіўся ў валоданьні Юрагаў, з 1843 году — Завадзкіх. У 1828 годзе адбыўся сялянскі бунт, які завяршыўся жорсткім пакараньнем. Гэты зацяжны бунт, узначалены ўніятам Казімерам Камінскім, распачаўся яшчэ ў 1826 годзе. Прычынай стала тое, што новы гаспадар Крашыну Станіслаў Гедройць Юрага разам з сваёй жонкай Антанінай пры дапамозе яе брата Канстантына Радзівіла (паланечкаўскае адгалінаваньне знакамітага роду) надумаў адабраць зямлю і запрыгоніць вольных панцырных баяраў-крашынян^[2]. У час бунту сялянаў падтрымліваў кс. Магнушэўскі, якога падазравалі ў арганізацыі гэтага супраціву, аднак доказаў не знайшлі і справа скончылася для ксяндза хатнім арыштам^[5]. У першай палове 1880-х гадоў у Крашыне было 77 двароў, дзеялі касьцёл і юдэйскі малітоўны дом. У пачатку XX ст. — 160 двароў, касьцёл, расейская народная вучэльня. Побач зь мястэчкам існаваў аднайменны маёнтак (2 двары).

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Крашы занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Крашын абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР^[6]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Крашын апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Сталовіцкай гміне Баранавіцкага павету. На 1921 год тут было 79 дамоў, побач зь мястэчкам знаходзіўся аднайменны фальварак (1 дом).

У 1939 годзе Крашын увайшоў у склад БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стаў цэнтрам сельсавету. Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1972 год тут было 156 двароў, на 1 студзеня 1998 году — 192. У 2000-я гады Крашын атрымаў афіцыйны статус «аграгарадку».

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Стары касьцёл, 1914 г.
• 
  Стары касьцёл, 1914 г.
• 
  Інтэр'ер касьцёла, 1914 г.
• 
  Касьцёл, 1916 г.

• 
  Каля касьцёла, 2.01.1916 г.
• 
  Млын, 1917 г.
• 
  Вадакачка, 1917 г.
• 
  Часовы касьцёл, 1930 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 296 муж., зь іх шляхты — 4, духоўнага стану — 2, мяшчанаў-юдэяў — 80, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў — 210^[7]; 1886 год — 636 чал.; 1897 год — 1030 чал.
• XX стагодзьдзе: 1901 год — 1380 чал.; 1921 год — 411 чал.^[8]; 1959 год — 314 чал.; 1970 год — 450 чал.; 1972 год — 456 чал.^[9]; 1997 год — 706 чал.^[10]; 1 студзеня 1998 год — 697 чал.^[11]; 1999 год — 724 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 730 чал.

Інфраструктура

У Крашыне працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, фэльчарска-акушэрскі пункт, вэтэрынарны ўчастак, дом культуры, бібліятэка, пошта.

Турыстычная інфармацыя

Жырандоля, зробленая Паўлюком Багрымам

Славутасьці

• Касьцёл Божага Цела (1920-я; захоўваецца жырандоля, зробленая П. Багрымам)
• Прысядзібны парк пры былой сядзібе Сьвятаполк-Завадзкіх (XIX ст.)

Помнік на магіле П. Багрыма, мэмарыяльнай дошка ў гонар паэта-каваля на месцы былой сядзібы, памятны знак на месцы, дзе разьмяшчалася ягоная кузьня.

Страчаная спадчына

• Касьцёл Божага Цела (XIX ст.)
• Палац Сьвятаполк-Завадзкіх (XIX ст.)

Асобы

• Паўлюк Багрым (1812—1891) — беларускі паэт, майстар-каваль
• Войцех Магнушэўскі (1765—1828) — рымска-каталіцкі сьвятар-асьветнік і дабрачынец