Ломыш

Лóмыш (Лóмуш)^[2] — былая вёска ў Беларусі. Уваходзіла ў склад Судкоўскага сельсавету Хвойніцкага раёну Гомельскай вобласьці.

Ломыш лац. Łomyš
Дата заснаваньня:	перад 1773 годам[a]
Былая назва:	Антані́н
Мясцовая назва:	Ломуш
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Хвойніцкі
Сельсавет:	Судкоўскі
Насельніцтва:	862 чал. (1970)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2346
СААТА:	3254816026
Нумарны знак:	3
Геаграфічныя каардынаты:	51°49′47″ пн. ш. 29°34′39″ у. д.
Ломыш на мапе Беларусі ± Ломыш Ломыш

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Ломыш (тады яшчэ Антанін) на мапе «Беларускія землі ў канцы XVIІІ ст.».

У мэтрычнай кнізе Тульгавіцкай Сьвята-Георгіеўскай царквы 1831 году запісана, што вёска Ломыш і хутар Буда паноў Александровічаў былі паезуіцкімі^[3], г. зн. раней належалі самым езуітам. Ордэн быў скасаваны ў 1773 годзе, якім пакуль можна датаваць і найранейшую згадку пра паселішча. На Генэральнай мапе «Беларускія землі ў канцы XVIІІ ст.» другога тому Вялікага гістарычнага атлясу Беларусі Ломыш паказаны як паселішча ў Мазырскім павеце Менскага ваяводзтва Вялікага княства Літоўскага, што адпавядала рэальнасьці. Але зьвестка ў паказальніку да мапы^[b] аб прыналежнасьці яго да маёнтку Нароўля паноў Аскеркаў^[4] няслушная. Тут Ломыш памылкова атаясамлены зь вёскай, якая мела сугучную назву Ламачы і разам з суседнімі Кажушкамі сапраўды належала Аскеркам. У XVIII ст. паселішча пад назвай Ломыш яшчэ нідзе не згаданае.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Д. Антонино (Ломыш) і Туловицкой поташной завод на расейскім пляне, складзеным каля 1800 г.

Ад часоў другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) будучы Ломыш — у Рэчыцкай акрузе Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 года ў складзе ўпарадкаванага Рэчыцкага павету Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году Менскай губэрні Расейскай імпэрыі^[5]. У крыніцы, заснаванай на зьвестках расейскай рэвізіі 1795 году, сказана, што вёска Антанін^[c], хутар Каралін, сяло Тульгавічы з рудняй, вёскі Крышыцы, Хобнае, мястэчка і сяло Юравічы^[d] былі ўласнасьцю мазырскага войта^[e] Адама Стоцкага^[6]. Тады ў 4 дварах жылі 4 падданых мужчынскага і 7 жаночага полу. Прозьвішчы — Дзьмітрэнка, Барысенка, Буглак^[7]. У мэтрычных кнігах Тульгавіцкай Георгіеўскай царквы за 1796 год маюцца зьвесткі аб хросьце Міны, сына жыхара Антані́на Рыгора Трасьцянка (Трасьцяніка; кумам — аднавясковец Іван Барысенка), ды аб пахаваньні Ганны Міхедзіхі, якая таксама была — «жителка антонинска»^[8]. Пазначана паселішча і на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 году.

Паводле шляхецкай рэвізіі 1811 году, жарунжы рэчыцкі Феліцыян, сын Адама, Стоцкі (58 г.) і яго сын Вінцэнты (18 г.) мелі ў дзедзічным валоданьні Тульгавічы, Юравічы, Крышычы, а таксама Антанін і Буду. У іхным фальварку Каралін жыў паручнік польскай службы Тадэвуш, сын Мікалая, Цельшэўскі (50 г.), які названыя Антанін і Буду трымаў у заставе^[9]. У загалоўку да сялянскай рэвізіі 1816 году значацца Ломашы або Антонаў^[10].

У наяўных мэтрычных запісах Тульгавіцкай царквы 1796 — 1822 гадоў няма ані згадкі пра Ломыш, але шматразова прысутная вёска Антанін. У пачатку кнігі 1823 году сустрэтая адзіная і апошняя зьвестка пра Антанін^[11], а надалей тамсама і ў пазьнейшых мэтрыках — толькі Ломыш, з 1834 году — Ломыш (Стары Ломыш) і Новы Ломыш.

Згодна з энцыкляпэдыяй «Гарады і вёскі Беларусі», у 1831 годзе вёска Ломыш (Антонаў) Пятра Александровіча мела 16 двароў з 81 жыхаром, побач існаваў фальварак. На 1835 год у вёсцы Новы Ломыш было 11 двароў і 72 жыхары; разам з Будай яна належала да фальварку Марыянава Канстанціна Александровіча. У 1844 г. складзены інвэнтар маёнтку Ломыш зь вёскай Антонаў і часткай вёскі Новы Ломыш, у якіх налічвалася 19 двароў, 21 працаздольны жыхар мужчынскага і 26 жаночага полу, з 400 дзесяцінамі ворыва, 575 дз. сенажаці, 750 дз. лесу. Уладльнік — Пётар Александровіч^[12]. У інвэнтары 1845 г. маёнтку Новы Ломыш Канстанціна Александровіча сказана, што да яго належалі паселішчы Слабодка^[f] (11 двароў) і Буда (4 двары) з 109 жыхарамі, у фальварку было 5 дваровых; угодзьдзі агулам складалі 1096 і 2/3 дзесяціны^[13]. У кліравой ведамасьці Тульгавіцкай царквы за 1847 год вёскі Стары Ломыш і Новы Ломыш, як і раней, названыя паезуіцкімі уладаньнямі. У 12 дварах першай жыло 48 мужчын і 50 жанчын, у 11 і 1/2 двара^[g] другой — 46 мужчын, 54 жанчыны^[14].

Стары Ломаш і Ломаш (Антонаўка)^[h] на мапе Ф. Шубэрта і П. Тучкова 1850 г. з наступнымі праўкамі.

У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 71 жыхар вёскі Стары Ломыш і 85 жыхароў Новага Ломыша былі прыхаджанамі Георгіеўскай царквы ў Тульгавічах^[15].

У парэформавы пэрыяд Ломыш адміністрацыйна належаў да Юравіцкай воласьці. Паводле кліравой ведамасьці Тульгавіцкай царквы за 1869 год, у 14 і 2/4 двара вёскі Стары Ломыш жылі 58 мужчын і 61 жанчына, у 10 і 2/4 двара вёскі Новы Ломыш — 42 мужчыны і 66 жанчын^[16].

На пачатак 1870 году у Ломышы і Новым Ломышы — адпаведна 43 і 34 рэвізскія душы зь ліку сялянаў уласьнікаў, прыпісаных да аднайменнага сельскага таварыства^[17].

У 1909 годзе ў вёсцы Ломыш налічвалася 70 двароў з 361 жыхаром^[18].

Найноўшы час

9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскага міру з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі Украінскай Народнай Рэспубліцы. У адказ на гэта, 9 сакавіка Другой Устаўной граматай тэрыторыя абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Ломыш у складзе Юравіцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынуўся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта |Украінскай Дзяржавы» гетмана Паўла Скарападзкага^[19].

Ломыш, Буда, Тульгавічы на мапе РККА 1924 г.

1 студзеня 1919 г. згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Юравіцкая воласьць Рэчыцкага павету ўвайшла ў склад Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі, аднак, 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі была далучаная да РСФСР.

Пасьля другога ўзбуйненьня БССР з 8 сьнежня 1926 году Ломыш стаў цэнтрам сельсавету ў складзе Юравіцкага раёну Рэчыцкай акругі. З 9 чэрвеня 1927 году — у Мазырскай акрузе. 10 лістапада 1927 года сельсавет быў скасаваны, а тэрыторыя далучана да Тульгавіцкага сельсавету. З 8 ліпеня 1931 году Ломыш па скасаваньні Юравіцкага апынуўся ў Хвойніцкім раёне. З 20 лютага 1938 году — у складзе Палескай вобласьці з цэнтрам у Мазыры.

Асобы

• Любоў Антанюк (Бендэга) (1949—2006) — спэцыяліст у галіне беларускага мовазнаўства, доктар філялёгіі (1992), прафэсар (1997).

Заўвагі

1. Не XIX ст., як пісаў С. В. Марцэлеў^[1].
2. На мапе — знак прыватнаўласьніцкіх добраў, хоць вялося пра ўладаньне езуітаў.
3. Пачатковая, як высьветлілася, назва Ломыша.
4. Гэта ўсё – паезуіцкія добры.
5. Папраўдзе — войскага.
6. Яна ж — Новы Ломыш.
7. Так запісана ў крыніцы. Як паведаміў іерэй Расьціслаў Бандарэнка, у абодвух выпадках меліся на ўвазе не вясковыя сядзібы, а царкоўныя двары, кожны зь якіх мусілі складаць 4 мужчынскія душы.
8. Тут пэўная блытаніна, бо Стары Ломыш і зваўся Антанінам, перайначаным на Антонаўку.