Лынтупы

Лы́нтупы^[2] — мястэчка ў Беларусі, на рацэ Лынтупцы. Цэнтар сельсавету Пастаўскага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 1451 чалавек^[1]. Знаходзяцца за 42 км ад Паставаў і за 4 км ад граніцы зь Летувою. Чыгуначная станцыя на лініі Падбродзе — Каралеўшчына, аўтамабільныя дарогі зьвязваюць мястэчка з Паставамі і Сьвірам.

Лынтупы лац. Łyntupy
Касьцёл Сьвятога Андрэя Апостала
Герб Лынтупаў Сьцяг Лынтупаў
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Пастаўскі
Сельсавет:	Лынтупскі
Вышыня:	211 м н. у. м.
Насельніцтва:	1451 чал. (2018)[1]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2155
Паштовы індэкс:	211870
СААТА:	2240828905
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	55°3′0″ пн. ш. 26°19′0″ у. д.
Лынтупы на мапе Беларусі ± Лынтупы Лынтупы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Лынтупы — даўняе мястэчка гістарычнай Ашмяншчыны (частка Віленшчыны).

Назва

Тапонім Лынтупы ўтварыўся ад назвы ракі Лынтупкі, што ў балтаў і фінаў літаральна перакладаецца як 'птушыная рака'. Паводле Ёсіфа Быхаўца, такую назву паселішча магло атрымаць толькі ў часы знаходжаньня на тэрыторыі Беларусі балтаў (IV—IX стагодзьдзі)^[3].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Лынтупы датуецца 1385 годам^[4]. У 1459 годзе ваявода віленскі А. Даўгірдовіч фундаваў тут драўляны касьцёл Сьвятога Андрэя. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Лынтупы ўвайшлі ў склад Ашмянскага павету Віленскага ваяводзтваа. У розныя часы маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Бучынскіх, Астроўскіх, Гільзэнаў.

Паводле інвэнтару, на 1591 год у Лынтупах існаваў Рынак і 2 вуліцы — «Да млына» і «Да сяла Судоўскага», 28 дымоў. Сядзіба ўладара маёнтку складалася з старога дома з 6 памяшканьнямі і гаспадарчых пабудоваў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Лынтупы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, з 9 верасьня 1801 году ў Завілейскім павеце Віленскай губэрні. За часамі вызвольнага паўстаньня 5 траўня 1831 году ў мястэчка ўвайшлі аддзелы паўстанцаў, адкуль яны накіраваліся ў Ашмянскі павет. У 1843 годзе Лынтупы сталі цэнтрам воласьці Сьвянцянскага павету. У 1854—1939 гадох маёнтак належаў Бішэўскім.

Аэраздымак Лынтупаў часоў Першай сусьветнай вайны

На 1885 год у Лынтупах было 13 двароў, дзеялі касьцёл і юдэйскі малітоўны дом, працавалі валасная ўправа, школа (адкрылася ў 1866 годзе), багадзельня, 3 крамы і карчма, праводзіліся кірмашы. У 1897 годзе празь мястэчка прайшла чыгунка, якая злучыла Полацак зь Вільняю. У канцы XIX стагодзьдзя маёнтак Лынтупы складаўся зь мястэчка Лынтупаў, вёсак Шудаўцаў, Казнадзеюшкаў, Пожлікаў, Пешкаўцаў і засьценкаў Стукаўшчызны, Яўнелішкаў, Жакаў, Балдука, Сенькішкаў, або Балдучка, Трабуцішкаў, Ігнацішкаў (усе яны належалі да Лынтупскай сельскай суполкі). Празь мястэчка праходзіла вузкакалейка Новасьвянцяны — Глыбокае. У пачатку XX стагодзьдзя Бішэўскія збудавалі ў Лынтупах двухпавярховы мураваны палац (захаваўся), раней тут заклалі парк з рэдкімі пародамі дрэваў, выкапалі ўручную 3 ставы, якія злучаліся ручаямі. У 1904 годзе ў мястэчку пачаў працаваць вінакурны завод. У 1908 годзе на месцы ранейшага драўлянага збудавалі мураваны касьцёл. У 1909 годзе ў Лынтупах адкрылася расейская народная вучэльня.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Лынтупы занялі войскі Нямецкай імпэрыі, каля мястэчка праходзіла лінія фронту.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Лынтупы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР^[5]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Лынтупы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Сьвянцянскага павету. Мясцовую вучэльню рэарганізавалі ў прагімназію. На 1937 год у мястэчку было 194 двары.

У 1939 годзе Лынтупы ўвайшлі ў БССР, у Пастаўскі раён. У Другую сусьветную вайну з чэрвеня 1941 да 8 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1967 годзе паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. 8 красавіка 2004 году Лынтупскі пасялковы савет расфармавалі, замест яго ўтварыўся Лынтупскі сельсавет (Лынтупы не ўваходзяць у яго склад, але зьяўляецца яго цэнтрам). 28 лютага 2011 году афіцыйна зацьвердзілі герб і сьцяг мястэчка^[6].

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Касьцёл
• 
  Інтэр'ер касьцёла
• 
  Палац
• 
  Брама

• 
  Мост цераз Лынтупку
• 
  Сынагога
• 
  Сьвянцянская вуліца
• 
  Чыгуначная станцыя

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVI стагодзьдзе: 1591 год — 150 чал.
• XIX стагодзьдзе: 1866 год — 477 чал., у тым ліку 406 каталікоў, 11 праваслаўных, 50 юдэяў, 6 эвангелістаў, 4 магамэтаніны^[7]; 1885 год — 214 чал.; 1897 год — 685 чал.
• XX стагодзьдзе: 1975 год — 2 тыс. чал.; 1989 год — 2,1 тыс. чал.; 1997 год — 2,2 тыс. чал.; 1998 год — 2,1 тыс. чал.^[8]
• XXI стагодзьдзе: 2004 год — 1,8 тыс. чал.; 2006 год — 1,8 тыс. чал.^[9]; 2008 год — 1,8 тыс. чал.; 2009 год — 1609 чал.^[10] (перапіс); 2016 год — 1519 чал.^[11]; 2017 год — 1478 чал.^[12]; 2018 год — 1451 чал.^[1]

Інфраструктура

У Лынтупах працуюць аптэка, лякарня, вэтэрынарны ўчастак, 2 дзіцячыя сады, сьпіртзавод, дом побыту, лясьніцтва, міліцэйскі пастарунак, 5 крамаў, лазьня, мэтэастанцыя, АТС, філія ашчаднага банку, філія ПМК-21, пажарная каманда, пошта, нафтабаза, электрастанцыя, цэх дрэваапрацоўкі, сталоўка, хлебанарыхтоўчае прадпрыемства, сярэдняя школа, бібліятэка.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Галубкова вуліца	Сьвянцянская вуліца
Бяз назвы	Рынак пляц

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці. Мэтэастанцыя. Пункты мытнага афармленьня Лынтупы-1 і 2.

У пачатку 1990-х гадоў у Лынтупах адкрыўся пашывачны цэх Віцебскай фабрыкі «Сьцяг індустрыялізацыі», пры саўгасе адкрыўся цэх намоткі электраматораў і трансфарматараў, у 1992 годзе дапаможны цэх пашыву дзіцячых куртак.

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

У Лынтупскай школе дзее музэй «Беларуская хатка» (адкрыўся ў 1992 годзе намаганьнямі М. Нячаевай).

Славутасьці

На паўночны захад ад Лынтупаў знаходзіцца курганны могільнік балтаў X—XI стагодзьдзяў

• Забудова гістарычная (канец XIX — пачатак XX ст.; фрагмэнты)
• Касьцёл Сьвятога Андрэя Апостала (1908—1914)
• Могілкі старыя каталіцкія, капліцы
• Сядзібна-паркавы комплекс Бішэўскіх (пач. ХХ ст.)

Галерэя

• Краявіды Лынтупаў
• 
  Сядзіба Бішэўскіх
• 
  Сядзіба, вежа
• 
  Сядзіба парк
• 
  Каплічка