Янаў

Я́наў (з 1940 году — Іва́нава^{[lower-alpha 1]}) — места ў Беларусі, на рацэ Самараўцы. Адміністрацыйны цэнтар Янаўскага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 16 417 чалавек^[1]. Знаходзіцца за 132 км ад Берасьця. Чыгуначная станцыя Янаў-Палескі на лініі Берасьце — Пінск.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Іванава, Янава, Янаў (неадназначнасьць), Янова (неадназначнасьць).

Янаў лац. Janaŭ
На гістарычным Рынку
Герб Янава Сьцяг Янава
Першыя згадкі:	XVII стагодзьдзе
Горад з:	1971
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Берасьцейская
Раён:	Янаўскі
Вышыня:	148 м н. у. м.
Насельніцтва:	16 417 чал. (2018)[1]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1652
Паштовыя індэксы:	225791—225792
СААТА:	1230501000
Нумарны знак:	1
Геаграфічныя каардынаты:	52°8′50″ пн. ш. 25°32′2″ у. д.
Янаў на мапе Беларусі ± Янаў Янаў
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Янаў — даўняе мястэчка гістарычнай Піншчыны (частка Берасьцейшчыны), на захадзе Палесься. Да нашага часу тут захаваўся касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа ў стылі клясыцызму, помнік архітэктуры XIX ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася капліца Сьвятога Андрэя Баболі, помнік архітэктуры XVIII ст., зруйнаваны савецкімі ўладамі.

Назва

Тапонім Янаў утварыўся ад імя Ян. У ранейшыя часы, каб пазьбегнуць блытаніны з аднайменным мястэчкам на Берасьцейшчыне, меў назву Янаў Палескі.

Традыцыйная гістарычная назва места — Янаў^[2][3] (іншая мясцовая форма — Яно́ва^[4]). Цяперашняя афіцыйная назва «Іванава» — вынік маскалізацыі часоў Расейскай імпэрыі^[5][6] і СССР, калі традыцыйнае гістарычнае імя паселішча зьмянілі дзеля сугучнасьці з абласным цэнтрам Іванава ў цэнтральнай Расеі^[7]. Пры гэтым чыгуначная станцыя захавалася назву Янаў Палескі. У нарматыўным даведніку «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь» традыцыйная гістарычная назва Янаў фіксуецца як варыянтная форма. Гэта значыць, што пры жаданьні мясцовых жыхароў і ўладаў яна можа стаць нарматыўнай. У наш час прапануецца вярнуць месту традыцыйную гістарычную назву Янаў у якасьці афіцыйнай^[8].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У некаторых выданьнях^[9] можна сустрэць памылковае атаясамленьне пачатку гісторыі палескага Янава зь вёскай Порхавым, уладаньнем біскупаў луцкіх. Тым часам Порхавым звалася колішняе мястэчка Берасьцейскага павету, а цяпер вёска Янаў Падляскі ў Бельскім павеце Люблінскага ваяводзтва Польшчы^[10]. Найбольш раньнія зьвесткі пра Янаў Палескі датуюцца XVII стагодзьдзем^[11].

У XVII стагодзьдзі Янаў меў статус мястэчка ў Пінскім павеце Берасьцейскага ваяводзтва. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 16 траўня 1657 году Янаў захапілі казакі, якія па працяглых катаваньнях забілі тут каталіцкага місіянэра Андрэя Баболю. У 1678 годзе Я. К. Копаць заснаваў у мястэчку езуіцкую місію, якая належала да Пінскага калегіюму. У 1694 годзе Янаў перайшоў у валоданьне Ганны, дачкі Я. К. Копця і жонкі князя Канстантына Яна Шуйскага, пазьней мястэчкам валодаў яе сын А. А. Шуйскі і ўнук Я. Н. Шуйскі^[11].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Янаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе ўвайшоў у Кобрынскі павет Гарадзенскай губэрні. У XIX ст. мястэчка знаходзілася ў валоданьні Арэшкаў. У 1861 годзе расейскія ўлады раскватаравалі ў Янаве казакоў 31-га Данскога палка дзеля здушэньня сялянскіх хваляваньняў у мястэчку і ваколіцах. У 1884 годзе за 1 км ад Янава прайшла Палеская чыгунка, адкрылася невялікая станцыя (цяпер Янаў Палескі) з драўляным вакзалам, складзкімі памяшканьнямі, рамонтнымі майстэрнямі. На 1869 год у Янаве існавалі драўляная царква, мураваны касьцёл, капліца ў гонар Сьвятога Андрэя Баболі, станавая кватэра, валасная ўправа, аптэка. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку было 724 будынкі, працавалі расейскія народная вучэльня і царкоўнапрыходзкая школа, сукнавальная фабрыка, гарбарны і цагельны заводы, маслабойня, 4 млыны.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Янаў занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Янаў: работы Напалеона Орды
• 
  26.05.1861 г.
• 
  26.05.1861 г.
• 
  1875 г.
• 
  1882 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Янаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, у Пінскі павет («падраён») Баранавіцкага раёну^[12]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Янаў апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Пінскім павеце Палескага ваяводзтва. На 1935 год тут знаходзіліся гмінная адміністрацыя, паштова-тэлеграфная кантора, паліцэйскі пастарунак, некалькі прыватных гатэляў, лесапільня «Горбур», паравы млын «Горбур»; дзеяла польская школа.

У 1939 годзе Янаў увайшоў у БССР, бальшавікі зьмянілі гістарычную назву паселішча на расейскі лад на Іванава. На 1940 год тут працавалі лякарня (на 50 ложкаў), радзільны дом (на 20 месцаў), паліклініка з 4 кабінэтамі, пошта, 20 тэлефонаў, 3 тэлеграфныя апараты; дзеялі 7-гадовая беларуская, расейская і жыдоўская школы. 15 студзеня 1940 году Янаў атрымаў афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і стаў цэнтрам раёну. У Другую сусьветную вайну з 27 чэрвеня 1941 да 16 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1971 годзе Янаў атрымаў статус гораду раённага падпарадкаваньня. У 1998 году адбылося ўрачыстае адкрыцьцё помніка мастаку і кампазытару Напалеону Ордзе, ураджэнцу вёскі Варацэвічаў. 11 сакавіка 2011 году афіцыйна зацьведзілі мескія сьцяг і герб з выявай царквы-мураўёўкі^[13].

• Места на старых здымках
• 
  Капліца Сьвятога Андрэя Баболі, 1936 г.
• 
  Вуліца Горліцкая, 1917 г.
• 
  Вуліца Магільнянская, 1918 г.
• 
  Вуліца Пінская, 1918 г.

• 
  Рынак. Касьцёл, 1916 г.
• 
  Рынак. Капліца, 1930 г.
• 
  Рынак. Царква-мураўёўка, 1916 г.
• 
  Сынагога, 1916 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 516 муж., зь іх шляхты 10, духоўнага стану 1, мяшчанаў-юдэяў 243, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 262^[14]; 1866 год — 809 чал.; 1882 год — 1696 чал., зь іх 856 юдэяў^[15]; 1885 год — 2437 чал.; 1897 год — 3041 чал.^[16]
• XX стагодзьдзе: 1905 год — 2939 чал.; 1924 год — 3068 чал., зь іх 521 беларус, 289 палякаў, 190 расейцаў, 1859 жыдоў; 1935 год — 3500 чал.; 1940 год — 4918 чал.; 1946 год — 2279 чал.; 1956 год — 3 тыс. чал.^[17]; 1971 год — 7,1 тыс. чал.; 1991 год — 14,6 тыс. чал.; 1994 год — 15,6 тыс. чал.^[18]; 1998 год — 16,2 тыс. чал.^[19]
• XXI стагодзьдзе: 2006 год — 16,4 тыс. чал.; 2009 год — 16 086 чал.^[20] (перапіс); 2016 год — 16 450 чал.^[21]; 2017 год — 16 465 чал.^[22]; 2018 год — 16 417 чал.^[1]

Адукацыя

У Янаве працуюць гімназія, 3 сярэднія, музычная, дзіцяча-юнацкая спартовая школы, 6 дашкольных установаў.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляе меская паліклініка.

Культура

Дзеюць 3 бібліятэкі, дом творчасьці дзяцей і юнацтва.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Кастрычніка плошча	Рынак пляц
Савецкая вуліца	Пінская вуліца

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, будаўнічых матэрыялаў, дрэваапрацоўчай прамысловасьці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Янава
ААТ «Белсолад» ААТ «Мэкасан» Філія «Янаўскага раённага спажывецкага таварыства „Марыля“» ААТ «Янаўскі райаграсэрвіс»

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Празь Янаў праходзіць турыстычны маршрут «Россып талентаў палескіх». Дзее Янаўскі музэй гісторыі ўтварэньня раёну. Спыніцца можна ў гатэлі «Пад ліпамі».

У 1998 годзе ў цэнтры места паставілі помнік ураджэнцу ваколіцаў Янава мастаку і кампазытару Напалеону Орду (1807—1883).

Славутасьці

• Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа (1848)
• Царква Покрыва Багародзіцы (1901; мураўёўка)

Страчаная спадчына

• Капліца Сьвятога Андрэя Баболі
• Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа (XVIII ст.)

Галерэя

• Краявіды Янава
• 
  Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа
• 
  Касьцёл, інтэр’ер
• 
  Пакроўская царква-мураўёўка
• 
  Помнік Напалеону Орду

Заўвагі

1. Зьнішчэньне традыцыйнай гістарычнай тапанімікі — адзін з захадаў палітыкі гвалтоўнай русіфікацыі і дэнацыяналізацыі беларусаў

Крыніцы

1. Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
2. Вячорка В. (19.03.2016) "Бабёнка – это я понимаю!". Як русіфікавалі тапонімы.. Радыё Свабода. Праверана 23 чэрвеня 2017 г.
3. Вячорка В., Карней І. Гарады з «памылкамі» ў назвах: Іванава ці Янаў?, Радыё Свабода, 24 жніўня 2019 г.
4. Харэўскі С. Радзіма першага прэзыдэнта // Наша Ніва. 6 ліпеня 2006 г.
5. Соркіна І. Палітыка царызму адносна гарадоў Беларусі ў кантэксце гістарычнай памяці і ідэнтычнасці гараджанаў // Трэці міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі. Працоўныя матэрыялы. Том 3. 2014. С. 377.
6. Вячорка В.. Не страляйце пад Лёзна! Скланяйма беларускія геаграфічныя назвы, Радыё Свабода, 31 ліпеня 2015
7. Вольга Іскрык, Зьміцер Саўка. (16.01.2011) Сапраўдныя назвы беларускіх гарадоў. Белсат ТВ. Праверана 9 чэрвеня 2011 г.
8. Гарбацэвіч А. 9 беларускіх гарадоў, якім варта вярнуць спрадвечныя назвы, Наша Ніва, 27 траўня 2016 г.
9. Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
10. Пазднякоў В. Янаў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 781.
11. Пазднякоў В. Янаў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 782.
12. 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
13. «Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных и территориальных единиц Брестской области». Указ Президента Республики Беларусь от 11.03.2011 г. № 101 (рас.)
14. Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 413.
15. Słownik geograficzny... T. III. — Warszawa, 1882. S. 422.
16. История, Ивановский районный исполнительный комитет
17. Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991.
18. ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 464.
19. БЭ. — Мн.: 1998 Т. 7. С. 147.
20. Перепись населения — 2009. Брестская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
21. Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
22. Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7: Застаўка — Кантата. — 604 с. — ISBN 985-11-0130-3
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.

Вонкавыя спасылкі

• Янаў , Radzima.org
• Янаў, Глобус Беларусі
• Іванава (Палескае) — парафія Узвышэння Святога Крыжа, Catholic.by
• Сайт Янаўскага выканкаму (рас.)
• Харэўскі С. Радзіма першага прэзыдэнта, Наша Ніва. 6 ліпеня 2006 г.
• Вандроўка ў Янаў  (рас.)