Воўпа

Во́ўпа^[1] (трансліт.: Voŭpa, руск.: Волпа) — аграгарадок у Ваўкавыскім раёне Гродзенскай вобласці, на рацэ Ваўпянка. Адміністрацыйны цэнтр Воўпаўскага сельсавета.

Аграгарадок Воўпа Касцёл Святога Яна Хрысціцеля Герб Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Ваўкавыскі Сельсавет Воўпаўскі Каардынаты 53°22′12″ пн. ш. 24°21′24″ у. д.HGЯO Насельніцтва ▼721 чал. (2009) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1512 Паштовы індэкс 231908 Аўтамабільны код 4 СААТА 4208813011 Воўпа на карце Беларусі ±

Воўпа на Вікісховішчы

Знаходзіцца за 25 км на поўнач ад Ваўкавыску, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Рось; на аўтамабільнай дарозе Ваўкавыск — Гродна. Насельніцтва 1544 чал. (1990).

Гісторыя

Упершыню Воўпа згадваецца ў XV ст. як дзяржаўны двор і сяло, уладанне вялікага князя Казіміра, які ў 1449 годзе даў яе канцлеру Алехне Судзімонтавічу. У 1478 годзе тут заснаваны касцёл Яна Хрысціцеля. Пазней Воўпа перайшла да Гальшанскіх, Павел Гальшанскі зрабіў яе цэнтрам сваіх уладанняў.

У XVI ст. ініцыятывай вялікай княгіні Боны створана Воўпаўскае староства ў складзе Ваўкавыскага павета Навагрудскага ваяводства. У 1624 годзе яго купіў канцлер Леў Сапега для свайго сына, падканцлера Казіміра Льва. Апошні, у 1643 годзе, прымаў у Воўпе караля і вялікага князя Уладзіслава Вазу. У 1662 годзе літоўскія канфедэраты вынеслі ў мястэчку смяротны прысуд гетману Вінцэнту Гасеўскаму^[2].

У XVIII ст. Караліна Тэрэза з Радзівілаў, удава Казіміра Льва Сапегі, перадала Воўпаўскае староства Юзафу Аляксандру Ябланоўскаму. У 1772 годзе староства складалася з мястэчка Воўпа з ключамі Дубна, Стары Дворац і Калодзежна. На сейме 1773—1775 гадоў староства атрымаў Юзаф Вінцэнт Плятэр. Станам на 1775 год у мястэчку быў 21 двор. У 1773 годзе на месцы ранейшага збудавалі новы драўляны касцёл Яна Хрысціцеля з разнымі алтарамі. Кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі 21 студзеня 1792 года даў мястэчку Магдэбургскае права і герб: «у блакітным полі бабёр натуральнага колеру»^[3].

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Воўпа трапіла ў склад Расійскай імперыі, знаходзілася ў Гродзенскім павеце. Па задушэнні паўстання ў 1831 годзе расійскія ўлады канфіскавалі мястэчка ў дзяржаўны скарб. Станам на 1893 год у мястэчку было 110 двароў, касцёл, 2 праваслаўныя капліцы, сінагога, 2 малітоўныя дамы, школа, бровар, 2 гарбарні, фарбавальня, 25 крам; штогод праводзілася 5 невялікіх кірмашоў.

Паводле Рыжскага мірнага дагавора (1921) Воўпа трапіла ў склад міжваеннай Польскай Рэспублікі, была цэнтрам гміны Гродзенскага павета Беластоцкага ваяводства.

У 1939 годзе Воўпа ўвайшла ў склад БССР, з 12 кастрычніка 1940 года — цэнтр сельсавета. Статус паселішча панізілі да вёскі. Станам на 1970 год у Воўпе 274 двароў, на 1990—670 двароў.

• Старыя выявы мястэчка
• 
  У цэнтры мястэчка
• 
  Сінагога
• 
  Сінагога
• 
  Сінагога
• 
  Сінагога
• 
  Сінагога, інтэр'ер
• 
  Сінагога, інтэр'ер
• 
  Сінагога, інтэр'ер

Інфраструктура

У Воўпе працуюць сярэдняя школа, бальніца, амбулаторыя, дом культуры, бібліятэка, пошта.

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1830 — 608 муж., з іх шляхты 1, духоўнага саслоўя 3, мяшчан-іўдзеяў 518, мяшчан-хрысціян і сялян 86^[4]; 1886 — 1634 чал.^[5]; 1893 — 2027 чал.
• XX стагоддзе: 1921 — 1731 чал.^[6]; 1970 — 460 чал.; 1990 — 1544 чал.^[7]

Славутасці

• Касцёл Святога Яна Хрысціцеля (1773 год) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 412Г000093шыфр 412Г000093
• Свята-Петра-Паўлаўская царква (1859 год)
• Капліца (1873)

Страчаная спадчына

• Воўпаўская сінагога (XVII—XVIII стст.) — адна з найпрыгажэйшых у Рэчы Паспалітай^[8] і Усходняй Еўропе^[9][10].

• 
  Свята-Петра-Паўлаўская царква
• 
  Капліца
• 
  Яўрэйскія могілкі

Вядомыя асобы

• Хаім Пет (1900—1959) — яўрэйскі пісьменнік^[11].
• Ганна Паўліна Ябланоўская з Сапегаў (1728—1800) — княгіня, мецэнатка, калекцыянерка, аўтар эканамічных трактатаў.

Зноскі

1. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
2. Вітальд Карпыза. Воўпа Архівавана 16 сакавіка 2009. на Masty.org Архівавана 23 ліпеня 2021.
3. Воўпа // Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998. — 287 с. — ISBN 985-07-0131-5.
4. Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 412.
5. Wołpa // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIII: Warmbrun — Worowo (польск.). — Warszawa, 1893. S. 913.
6. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom V: Województwo Białostockie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1924.
7. В. Міронаў. В. Шаблюк. Воўпа // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1994. — 537 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0. С. 364.
8. ЭнцВКЛ 2010.
9. Carol Herselle Krinsky. Synagogues of Europe: Architecture, History, Meaning. — Dover Publications Inc., 1996. P. 225.
10. Thomas C. Hubka. Resplendent Synagogue: Architecture and Worship in an Eighteenth Century Polish Community. — Brandeis University Press, 2003. P. 63.
11. https://www.rujen.ru/index.php/ПЕТ_Хаим