Серпухаў

Се́рпухаў^[2] (руск.: Се́рпухов) — горад у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Серпухаўскага раёна Маскоўскай вобласці. Вылучаны ў самастойную адміністрацыйна-гаспадарчую адзінку з непасрэдным падпарадкаваннем выканкаму абласнога Савета 14 верасня 1939 года. Цяпер — муніцыпальнае ўтварэнне «Гарадская акруга Серпухаў».

Горад
Серпухаў
руск.: Серпухов
Сцяг[d] Герб
54°55′ пн. ш. 37°24′ у. д.HGЯO
Краіна	Расія
Суб’ект федэрацыі	Маскоўская вобласць
Муніцыпальны раён	гарадская акруга Серпухаў[d]
Гісторыя і геаграфія
Заснаваны	1339
Першае згадванне	1339
Плошча	37,5[1] км²
Вышыня цэнтра	140 м
Часавы пояс	UTC+03:00
Насельніцтва
Насельніцтва	126496 чалавек (2010)
Шчыльнасць	3373,2 чал./км²
Лічбавыя ідэнтыфікатары
Тэлефонны код	+7 4967
Паштовы індэкс	142200
Код АКАТП	46470000000
серпухов.рф
Паказаць/схаваць карты
Серпухаў
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Назва

Назва паселішча ад назвы рэчкі Сярпеі, каля ўцякання якой у Нару (прыток Акі) на высокім мысе паўстала паселішча. Назва Сярпея (таксама Сярпейка^[3]) балцкага паходжання.

Найбліжэйшыя адпаведнікі — рачныя назвы Сярпея (прыток Угры на Павоччы)^[4], Сярпейка (< Сярпея, прыток сожскай Проні)^[5]. Адпачатная іх назоўная форма — *Sirpeja.

Корань Sirp- звязаны з літоўскім sirpti «спець; чырванець». Далей да індаеўрапейскага *ser- «чырвоны, чырванаваты»^[6], ад якога і назва дзвінскай ракі Сярцея (< sartas «чырванаваты»). Адценнем вады матываваныя і назвы тыпу Зэльва, Золва (< žalvas «зеленаваты»).

У назве Сярпея балцкі гідранімічны пашыральнік -ej-, як у водных назвах Асвея, Мярэя, Вярэя. Пашыральнік -ej- выкарыстоўваецца ў літоўскім слова- і назваўтварэнні (tekėti «цячы» — tekėja «цячэнне»)^[7]. Блізкія пашыральнікі -ij-, -uj- у водных назвах тыпу Ілія, Бабруя.

Назва ракі Сярпея значыла «Чырванаватая (рака)» і адлюстроўвала адценне рачной вады.

Серпухаў у складзе шэрагу гарадоў з назвамі балцкага гідранімічнага паходжання, што дугой атачаюць Маскву з заходняга боку (Валакаламск, Руза, Мажайск, Нара-Фамінск, Вярэя)^[8].

Агульныя звесткі

Насельніцтва — 123,1 тыс. чалавек (2010). Плошча горада складае 37,5 км². Горад з’яўляецца цэнтрам Серпухаўскай гарадской агламерацыі насельніцтвам звыш 260 тысяч жыхароў.

Горад размешчаны на рацэ Нара пры яе ўпадзенні ў Аку^[9], за 99 км ад Масквы. Прыстань на рацэ Ака^[2].

Прамысловасць

На тэрыторыі Серпухава дзейнічае каля 150 буйных і сярэдніх прадпрыемстваў і арганізацый усіх сфер эканомікі, больш за 1600 арганізацый малога бізнесу (уключаючы мікрапрадпрыемствы). Прамысловыя прадпрыемствы горада вырабляюць электрарухавікі рознага прызначэння, электрычныя машыны малой магутнасці, гіраскапічныя прыборы і вырабы дакладнай механікі для навігацыйных сістэм, сістэм арыентацыі і стабілізацыі лятальных апаратаў, хімічныя валокны і ніткі, цеплаізаляцыйныя матэрыялы, жалезабетонныя вырабы, металаканструкцыі, сістэмы ахоўнай сігналізацыі, кандэнсатары (КВАР), медыцынскую тэхніку, прадукты харчавання.

У СССР быў добра вядомы серпухаўскі машынабудаўнічы завод «Металіст», акрамя прадукцыі абароннага прызначэння, з 1975 года ён выпускаў папулярныя бытавыя пыласосы маркі «Тайфун».

Насельніцтва

Статыстыка колькасці насельніцтва з 1562 па 2024 Год Колькасць 1562 3 000 [10] 1620 300 [11] 1646 2 500 [12] 1678 2 500 [11] 1733 2 700 [11] 1770 5 540 [11] 1825 5 400 [13] 1840 13 585 1856 15 380 [14] 1859 11 100 [14] 1866 15 500 [15] 1897 31 000 [16] 1900 30 000 [11] 1913 31 300 [14] 1923 36 600 [14] 1926 56 000 [16] 1931 73 400 [14] Год Колькасць 1939 90 727 [17] 1956 102 000 [14] 1959 106 387 [18] 1962 113 000 [14] 1967 121 000 [14] 1970 124 293 [19] 1973 129 000 [14] 1975 135 000 [20] 1976 135 000 [21] 1979 139 717 [22] 1982 141 000 [14] 1985 142 000 [23] 1986 142 000 [21] 1987 142 000 [24] 1989 143 618 [25] 1990 142 000 [26] 1991 141 000 [21] Год Колькасць 1992 141 000 [23] 1993 140 000 [21] 1994 139 000 [21] 1995 139 000 [23] 1996 139 000 [23] 1997 138 000 [27] 1998 137 000 [23] 1999 134 600 [28] 2000 132 000 [29] 2001 129 700 [23] 2002 131 097 [30] 2003 131 100 [14] 2004 128 400 [31] 2005 126 700 [32] 2006 125 000 [33] 2007 124 200 [34] 2008 123 800 [35] Год Колькасць 2009 123 429 [36] 2010 127 041 [37] 2011 126 500 [38] 2012 126 598 [39] 2013 126 845 [40] 2014 127 125 [41] 2015 126 728 [42] 2016 126 586 [43] 2017 125 929 [44] 2018 125 817 [45] 2019 124 897 [46] 2020 126 273 [47] 2021 133 793 [48] 2023 133 646 [49] 2024 133 756 [50]

Вядомыя асобы

• Алег Яўгенавіч Меньшыкаў (нар. 1960) — расійскі акцёр тэатра і кіно, рэжысёр, Народны артыст Расійскай Федэрацыі (2003), лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Расійскай Федэрацыі (1995, 1997, 1999).

Гарады-пабрацімы

•  Алексін, Расія^[51][52]
•  Анталья, Турцыя^[52]
•  Бабіньі^[d], Францыя^[53][52]
•  Балаклійскі раён, Украіна^[51][52]
•  Верона, Італія^[52]
•  Враца, Балгарыя (21 верасня 2008)^{[51][54][…]}
•  Данілаўград, Чарнагорыя^[51][52]
•  Заслаўе, Беларусь^[51][52]
•  Ліндау, Германія^[51][52]
•  Малаяраславец, Расія^[51][52]
•  Мельнік, Чэхія^[51]
•  Правец^[d], Балгарыя^[51][52]
•  Рычманд, ЗША^[51][52]
•  Слуцк, Беларусь^[51][52]
•  Сус, Туніс (2007)^[52]
•  Сіверскаданэцк, Украіна^{[51][55][…]}
•  Форса, Фінляндыя^[51][52]
•  Чадыр-Лунга, Малдова^[51][52]
•  Чжаньцзян^[d], Кітай^[51][52]
•  Чэшмэ^[d], Турцыя^[51][52]