Ферэнц Салашы

Фе́рэнц Са́лашы (венг.: Szálasi Ferenc; 6 студзеня 1897, Каша (цяпер Кошыцы, Славакія) — 12 сакавіка 1946, Будапешт) — венгерскі нацыянал-сацыялістычны дзеяч, заснавальнік і лідар партыі Скрыжаваныя стрэлы (1935—1945), у кастрычніку 1944 — сакавіку 1945 «Нацыянальны лідар» (венг.: Nemzetvezető) Венгерскай дзяржавы, «апошні саюзнік Гітлера».

Ферэнц Салашы
Нацыянальны лідар Венгрыі 16 кастрычніка 1944 — 28 сакавіка 1945
Папярэднік	пасада заснавана
Пераемнік	пасада скасавана
Прэм’ер-міністр Венгрыі[1] 16 кастрычніка 1944 — 28 сакавіка 1945
Папярэднік	Геза Лакаташ
Пераемнік	Бела Міклаш
Нараджэнне	6 студзеня 1897(1897-01-06)[2][3] Кошыцы, Абауй-Торна[d], Каралеўства Венгрыя[d], Транслейтанія, Аўстра-Венгрыя[4]
Смерць	12 сакавіка 1946(1946-03-12)[4][2][…] (49 гадоў) МТК Будапешт, Другая Венгерская Рэспубліка[4]
Месца пахавання	Новыя грамадскія могілкі[d]
Жонка	Gizella Lutz[d]
Веравызнанне	каталіцтва[5]
Партыя	Скрыжаваныя стрэлы
Адукацыя	Тэрэзіянская ваенная акадэмія[d] (1915)
Дзейнасць	нацыянал-сацыялізм[6]
Род войскаў	Аўстра-Венгерская армія
Званне	маёр
Бітвы	Першая сусветная вайна
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Бацька Салашы быў прафесійным салдатам аўстра-венгерскай арміі. Яго продкі па бацькаўскай лініі былі армянамі^[7][8][9] (прозвішча яго дзеда была Саласьян^[7]) і немцамі^[9], па матчынай лініі венграмі і славакамі^[8]. Служыў у аўстра-венгерскай арміі падчас Першай сусветнай вайны, затым у Генеральным штабе Венгрыі, даслужыўся да маёра (1933), пасля чаго сышоў у адстаўку і заняўся палітыкай. Прыхільнік тэрытарыяльнага і культурнага экспансіянізму, дамінацыі Венгрыі ў Еўропе. У 1935 годзе стварыў Партыю нацыянальнай волі, неўзабаве забароненую ўрадам Хорці за радыкалізм. Новая яго партыя, якая звалася, на ўзор НСДАП, Венгерскай нацыянал-сацыялістычнай партыяй, таксама была забаронена ў 1937 годзе. Пасля аншлюсу Аўстрыі прыхільнікі Салашы, якія сталі папулярнымі ў грамадстве, пачалі экстрэмісцкія выступленні, і па загадзе Хорці ў 1938 годзе ён быў пасаджаны ў турму. Крайне правыя, якія засталіся на свабодзе, стварылі кааліцыйную партыю «Скрыжаваныя стрэлы» (венг.: Nyilaskeresztes párt), лідарам якой быў абвешчаны Салашы, які знаходзіўся ў зняволенні. На парламенцкіх выбарах 1939 года «Скрыжаваныя стрэлы» атрымалі 30 месцаў, а ў 1940 годзе іх правадыр быў вызвалены па амністыі, але і гэта партыя неўзабаве была забаронена за крытыку недастатковага ўдзелу Венгрыі ў распачатай Другой сусветнай вайне і працягвала дзейнічаць падпольна.

Ферэнц Салашы ў Будапешце. Кастрычнік 1944

Салашы ўступіў у прамы кантакт з гітлераўскім урадам і атрымаў яго палітычную падтрымку. У сакавіку 1944 года прагерманскі ўрад Дзёмэ Стояі легалізаваў «Скрыжаваныя стрэлы», якія сталі магутнай палітычнай сілай. Але калі ў жніўні-верасні 1944 года савецкія войскі наблізіліся да межаў Венгрыі, Хорці, які задумаў заключыць сепаратнае перамір'е з СССР, загадаў зрушыць Стояі і арыштаваць Салашы. Гэтага не мог пацярпець Гітлер, які ўжо страціў да гэтага часу ўсіх сваіх саюзнікаў, якія або былі акупаваны войскамі антыгітлераўскай кааліцыі, або самі перайшлі на яе бок і абвясцілі Германіі вайну (як Румынія і Фінляндыя). Венгрыя мела асаблівую стратэгічную значнасць з-за радовішчаў нафты. У кастрычніку 1944 года немцы здзейснілі ў Будапешце дзяржаўны пераварот, сын Міклаша Хорці быў выкрадзены штурмавікамі Ота Скарцэні, і рэгент быў вымушаны адмовіцца ад сваіх паўнамоцтваў на карысць Салашы, які стаў прэм'ер-міністрам і главой дзяржавы («правадыром (фюрарам) венгерскага народа»), які атрымаў назва Венгерскі Саюз Старажытных Земляў.

Нацыянал-сацыялізм

Асноўныя паняцці

Дыктатура • Правадырызм • Правая ідэалогія • Шавінізм • Расавая палітыка • Мілітарызм • Антыдэмакратызм

Ідэалогія

Фёлькішэ бевегунг • «25 пунктаў» • «Мая барацьба» • Унтэрменш • Нюрнбергскія расавыя законы • Расавая тэорыя Гюнтэра • Расавая палітыка • «Міф дваццатага стагоддзя»

Гісторыя

Трэці рэйх • Ноч доўгіх нажоў • Крыштальная ноч • Другая сусветная вайна • Вырашэнне чэшскага пытання / яўрэйскага пытання • Катастрофа еўрапейскага яўрэйства • Халакост • Нюрнбергскі працэс

Асобы

Адольф Гітлер • Відкун Квіслінг • Войцех Тука • Генрых Гімлер • Герман Герынг • Рудольф Гес

Арганізацыі

НСДАП • СА • СС • Гітлерюгенд • Вервольф • Саюз нямецкіх дзяўчат • Юнгфольк • Саюз дзяўчынак • Зімовая дапамога • Германскі працоўны фронт • Сіла праз радасць • Вера і прыгажосць • Нацыянал-сацыялістычныя (мехкорпус • авіякорпус • народная дабрачыннасць • жаночая арганізацыя • саюз студэнтаў • саюз урачоў • саюз настаўнікаў • саюз юрыстаў • саюз дапамогі ахвярам вайны)

Нацысцкія партыі і рухі

Венгрыя • Паўночны Каўказ • Бельгія • Нідэрланды • Чачня • Нарвегія • Латвія • Беларусь

Роднасныя паняцці

Фашызм • Антыкамунізм • Неанацызм • Інтэгральны нацыяналізм • Нацысцкі акультызм

Партал:Нацысцкая Германія · Праект «Фашызм»

Пасля прыходу Салашы да ўлады пачаліся масавыя акцыі па знішчэнні сотняў тысяч венгерскіх яўрэяў і цыган і іх дэпартацыі ў Германію; па меры таго, як набліжаліся савецкія войскі, зняволеных выводзілі з лагераў і гналі ўглыб краіны да германскай мяжы (марш смерці). Масавыя забойствы ў Венгрыі лічацца адным з апошніх эпізодаў Халакоста.

Суд і пакаранне смерцю

24 снежня 1944 года савецка-румынскія войскі наблізіліся да Будапешта і да лютага разграмілі яго немцкіх і венгерскіх абаронцаў; Салашы працягваў кантраляваць раёны Венгрыі, незанятыя савецкай арміяй, да красавіка 1945 года, пасля чаго схаваўся ў Аўстрыі. Там ён быў арыштаваны амерыканцамі, выдадзены венгерскаму ўраду, паўстаў перад судом у Будапешце па абвінавачванні ў ваенных злачынствах і злачынствах супраць чалавечнасці, дзе быў прысуджаны да смяротнага пакарання. 12 сакавіка 1946 года Ферэнц Салашы быў павешаны. Разам з ім былі пакараны смерцю дзеячы «Скрыжаваных стрэл» Габар Вайна, Карай Берэгфі і Ёжэф Гера.

Зноскі

1. дэ-факта
2. Ferenc Szálasi // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227'></a>
3. Franz Szalasi // Munzinger Personen Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q107343683'></a>
4. Салаши Ференц // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a>
5. https://rarehistoricalphotos.com/ferenc-szalasi-hunged-1946/
6. Národní autority České republiky Праверана 8 студзеня 2023.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863'></a>
7. Terence Ball, Richard Bellamy. «The Cambridge History of Twentieth-Century Political Thought». — Cambridge University Press, 2003 — p.140 — ISBN 9780521563543

   «Szalasi was descended from an eighteenth-century Armenian immigrant named Salosian.»

8. Hans Rogger, Eugen Joseph Weber. «The European right: a historical profile» — University of California Press, 1965 — p.389

   «Szalasi's father was of Armenian, and his mother of mixed Slovak-Magyar, stock.»

9. Stanley G. Payne. «A History of Fascism, 1914—1945» — University of Wisconsin Pres, 1996 — p.271 — ISBN 9780299148737

   «Szalasi was born in 1897, descended from an Armenian named Salosian who had immigrated into Hungarian Transylvania in the eighteenth century. His father born of Austro-German mother, had in turn married a Slovak-Hungarian women, so that Szalasi…»